به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» سیدعلیرضا ساداتی*// اگر تعمیقی به مبانی دینی داشته باشیم، در می یابیم که اسلام توجه ویژه ای به مشارکت مردم در عرصه های سیاسی و اجتماعی داشته است. در آیه 25 سوره حدید آمده است: «لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسط« [ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم، و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند]. همچنین در آیه 38 سوره شوری داریم: «وَأَمرُهُم شورى بَینَهُم» [و کارهایشان به صورت مشورت در میان آنهاست]. امر به معروف و نهی از منکر که از فروع دین اسلام است دلالت بر مشارکت سیاسی و اجتماعی مردم دارد. شهید مطهری در کتاب «سیری در سیره نبوی» به مشورت پیامبر در جنگ احد اشاره می کند. در آن جنگ، بحثی بین اصحاب و پیامبر شکل می گیرد که آیا در داخل شهر بجنگیم یا خارج شهر؟ با اینکه نظر پیامبر به جنگ داخل شهر بود، اما چون دیدند که اکثر صحابه نظرشان بر جنگ بیرون از شهر بود، تصمیم بر آن شد که بیرون از شهر بجنگند. این موارد، بخشی از مستندات اسلامی مبنی بر مشارکت سیاسی و اجتماعی مردم بوده است.
مشارکت مردم در فضای سیاسی و اجتماعی از نگاه اسلام، با این نوع مشارکت از نگاه غرب تفاوت هایی دارد. اساسا دموکراسی (حکومت مردم بر مردم) یک ساختار حکمرانی است که در آن مردم حق انتخاب رهبران جامعه خود را دارند. در واقع می توان گفت که دموکراسی برای دموکراسی است و هدف بالاتری ندارد. برای مقایسه مشارکت اجتماعی در نگاه اسلام با نگاه غرب، کافی است به شرایط کرونا توجه کنیم. در روزهایی که کشورها از یکدیگر ماسک و اقلام بهداشتی دزدیدند و مردم کشورهای پیشرفته با بحران های مختلفی مواجه شدند، در کشور ما، مردم به کمک یکدیگر آمدند. از ضدعفونی معابر و توزیع اقلام غذایی و بهداشتی بین نیازمندان گرفته تا حضور داوطلبانه در بخش کرونایی بیمارستان ها برای کمک به پرستاران. در عرصه مشارکت سیاسی در نگاه اسلام نیز حضور برای حضور نیست. بلکه اهداف باارزشی دنبال می شود. اساسا دین به دنبال فراهم کردن بستری برای رشد و تربیت مردم است. ممکن است این سوال پیش بیاید که در یک انتخابات که مردم مشارکت سیاسی دارند، چه رشدی قابل تصور است؟ اولین رشدی که در اینجا قابل ذکر می باشد این است که انسان مسئولیت رای خود را به عهده می گیرد. همین مسئولیت پذیری منتج به تحقیق و تفکر می شود. یکی از ملزوماتی که وجودش در انتخابات سالهای اخیر احساس شده است داشتن سواد رسانه ای است. گفنگو و تعامل با دیگران و روحیه مطالبه گری نیز از دیگر ثمرات مشارکت سیاسی می باشد که در دموکراسی غربی چندان به آن توجه نشده است.
یک مسئله ای که در اینجا مطرح می شود این است که مردم اشتباه می کنند و این اشتباهات ممکن است به حکومت اسلامی و نگاه مردم به اسلام آسیب بزند. در پاسخ به این مسئله باید گفت که اگر حضور مردم را بخواهیم نادیده بگیریم باید عده ای از خواص یا نخبگان جامعه مسئولیت انتخابات را برعهده بگیرند. آیا این نخبگان مصون از اشتباه اند؟ نه تنها تاریخ صدر اسلام بلکه تاریخ چهل و اند ساله انقلاب اسلامی به ما نشان می دهد که اگر اشتباه نخبگان بیشتر از مردم نباشد کمتر نیست. اتفاقا آسیبی که از اشتباه نخبگان به اعتقادات مردم می رسد به مراتب بیشتر از آسیبی است که مردم به خودشان می رسانند. در ضمن باید گفت منتخبین مردم با گذر از یک مسیر نخبگانی وارد فضای انتخابات می شوند و اگر بخواهیم به دنبال مقصر بگردیم، باید یقه نخبگان را گرفت.
اخیرا دوگانه ای مطرح می شود که آیا مشارکت حداکثری با انتخاب غیراصلح بهتر است یا مشارکت کمتر با انتخاب اصلح؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت که اساسا باید تلاش بر این باشد که مشارکت حداکثری منتج به انتخاب اصلح بشود اما اگر بین این دو حالت بخواهیم یک کدام را انتخاب کنیم باید مورد اول را انتخاب کرد. این نکته به وضوح در سخنان رهبر انقلاب قابل فهم است. در 29 بهمن سال 99 رهبر انقلاب فرمودند: «انتخابات برای کشور یک امکان و ذخیره مهم است که باید با مشارکت پر شور مردم همراه باشد البته اگر مشارکت پرُ شور با یک انتخاب درست یعنی انتخاب یک نیروی کارآمد، با ایمان، با انگیزه، علاقه‌مند و پرُ کار همراه شود، نورٌ عَلی نور و تضمین‌کننده آینده کشور است.» این سیاست رهبران انقلاب است و فقط در گفتار خلاصه نمی شود. امام خمینی با اینکه مخالف بنی صدر بودند حکم تنفیذ وی را امضا کردند. رهبر انقلاب در سال 88، زمانی که برخی خواص در مقابل رای مردم صف کشی کردند و برخی خواص نیز سکوت کردند، محکم از رای مردم دفاع و از جمهوریت نظام صیانت کردند.
نقش مردم در جمهوری اسلامی را می توان به چند قسمت دسته بندی کرد. در حوزه اجتماعی، می توان به خیریه ها اشاره داشت. کرونا در کنار آسیب های فراوانی که وارد کرد، برکاتی نیز داشت. کرونا ساختار سنتی مساجد و هیئت ها را شکست و نشان داد که مساجد و هیئت ها می توانند در حوزه های مختلف ورود پیدا کنند. مردمی که در مساجد و هیئت ها فعالیت می کنند، تجربه های جدیدی را از حضور در عرصه اجتماعی در دوران کرونا سپری کرده اند. در حوزه سیاسی و انتخابات ها، شناخت فضای رسانه ای، شناخت درست معیارهای یک نامزد خوب، شناخت دقیق نیازهای جامعه و راه حل های آن، درخواست برنامه از نامزدها و مهمتر از این ها، نظارت بر عملکرد منتخبین و مطالبه به جا از آنها، از وظایف ما مردم است.
در پایان باید گفت مهم تر از اینکه در انتخابات ها به چه کسی رای می دهیم، این است که چگونه رای می دهیم. اگر نقش خود را در بزنگاه های سیاسی و اجتماعی به خوبی ایفا کنیم، بسیاری از مشکلات ما حل خواهد شد.
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل
