به گزارش گروه بین الملل «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مفهوم تمدن نوین اسلامی که در اندیشه رهبران انقلاب اسلامی از گذشته جایگاه خاص خود را داشته در حال حاضر در تقابل با مفهوم نظم نوین جهانی قرار دارد. از آنجایی که این دو عبارت از اساس با یکدیگر متفاوت اند لذا شناخت مفهوم شناسانه از هریک در طرح اندیشه ها و جامعه سازی حائز اهمیت خواهد بود. زیرا که پذیرفتن هرکدام از این دو مفاهیم به معنای اصالت بخشی به ارزش های حاکم بر آن است. در سالهای اخیر برخی از نویسندگان و صاحبان فکر و قلم این دو مفهوم را به جای یک دیگر استفاده کرده اند که این موضوع میتواند زمینه های انحراف فکری را در آن پدید آورد. در این شماره به بررسی این تقابل از طریق مفهوم شناسی از هر دو عبارت خواهیم پرداخت.
بیشتر بخوانید: نظم نوین ایرانی/ نقش افراد سرسخت خاورمیانه در نظم نوین جهانی
تمدن نوین اسلامی
در تعریفی مختصر میتوان تمدن نوین اسلامی را، عبارت از ظهور و بروز مادی و معنوی پیشرفت های هدفمند، سیستماتیک و نوظهور امت اسلامی، با محوریت ایران به عنوان سرزمین مادری و مولد آن، بر اساس تعالیم اسلامی در تمامی عرصه ها و ابعاد قدرت دانست. حال به منظور نیل به این تمدن یعنی رسیدن به هویت حقیقی آن لازم است تا از ظرفیت های موجود در جهان اسلام و به خصوص ظرفیت های بالقوه و بالفعل جمهوری اسلامی ایران آگاهی حاصل شود. این تمدن، تمدنی خواهد بود که مؤلفه های آن مبتنی بر آموزه های اسلام ناب است و برخوردار از ویژگی هایی است که در چارچوب آموزه های قرآنی و متکی بر سنت نبوی خواهد بود.
از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله العالی) هدف نهایی انقلاب اسلامی، دستیابی و نیل به تمدن نوین اسلامی است که برای دستیابی به آن باید ۵ مرحله اساسی انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی سپری شود. ایشان در این رابطه می فرمایند: "یک زنجیره‌ی منطقی وجود دارد؛ حلقه‌ی اول، انقلاب اسلامی است، بعد تشکیل نظام اسلامی است، بعد تشکیل دولت اسلامی است، بعد تشکیل جامعه‌ی اسلامی است، بعد تشکیل امت اسلامی است. از منظر رهبران انقلاب، انقلاب اسلامی به عنوان آغازگر تجدید حیات تمدن نوین اسلامی برای امت اسلامی و جوامع اسلامی پیام احیای هویت اسلامی و بازگشت به اسلام را به ارمغان آورده است و در این راستا راهکارهای ضروری برای فهم مباحث اسلامی به شکل کارساز و کارآمد مورد توجه قرار داده است.
نظم نوین جهانی
اصطلاح نظم نوین جهانی به هر دوره‌ای از تاریخ که با تغییری چشمگیر در اندیشه سیاسی و توازن قوا در جهان همراه بوده‌است، اطلاق می‌گردد. مراد و منظور آنان از نظم نوین جهانی، جهانیسازی بر مدار اندیشه و نوع نگاه آنان به انسان و جامعه است.
دوره پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد با تولد دو پارادایم در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل همراه بود: پایان تاریخ و نظم نوین جهانی. پایان تاریخ در بدو امر مقاله‌ای بود از فرانسیس فوکویاما که در سال ۱۹۸۹ منتشر شد. این استراتژیست آمریکایی در این نوشته، دو سال پیش از فروپاشی شوروی، پیروزی لیبرالیسم بر دو ایدئولوژی رقیب در قرن بیستم (فاشیسم و کمونیسم) را به‌عنوان چیرگی انسان بر روند تاریخ توصیف کرد. فوکویاما در سال ۱۹۹۲ این اندیشه را در کتاب «پایان تاریخ و آخرین انسان» بسط داد و لیبرال دموکراسی را به مثابه آخرین مرحله رشد اندیشه و ایدئولوژی انسان معرفی کرد. فوکویاما در مقاله «پایان تاریخ؟» اسلام را تنها ایدئولوژی‌ای توصیف کرد که به‌جز لیبرالیسم و کمونیسم، آلترناتیوی برای حکمرانی ارائه می‌کند.
با این حال وی با توجه به ویژگی‌های این دین، توانایی آن را برای جهانشمولی به زیر سوال برده و عملا رد کرد. در همان سال‌ها مفهوم نظم نوین جهانی، به‌عنوان یک دکترین امنیتی جدید از سوی رئیس جمهوری وقت آمریکا و در آستانه لشکرکشی به عراق مطرح شد. جرج بوش پدر، در سپتامبر سال ۱۹۹۱میلادی، عصر جدید منهای شوروی را فرصتی بزرگ برای گسترش صلح و امنیت بین‌المللی و برقراری یک نظم نوین جهانی توصیف کرد. عملیات طوفان صحرا و اخراج ارتش عراق از کویت، نمونه ای از یکپارچگی قدرت‌های بزرگ جامعه جهانی در برابر یک بحران بین‌المللی بود.
بررسی ادوار نظم نوین جهانی و به خصوص سالهای 1980 الی 2005 نشان میدهد که در این دوره مفهوم جهانی سازی به این معنا بود که همه کشورها تحت سلطه یا رهبری ایالات متحده امریکا درحال پیاده سازی اهداف و هژمونی آن کشور در جهان باشند. به بیان دیگر تئوری نظم نوین جهانی بوش پدر تلاش وی برای استقرار حاکمیت گسترده و بی چون و چرای آمریکا درعرصۀ جهانی و کوشش این کشور برای کسب مقام رهبری جهان بود؛ جایگاهی که این امکان را برای سیاستگذاران آمریکایی فراهم می آورد که مسئولیتها و تصمیمهای بین المللی با مشورت و اعمال نظر آمریکا اتخاذ شود.
مفهوم نظم نوین جهانی در سالهای اخیر تعابیر دیگری یافته و دوره همگام سازی خود با عصر جدید را طی نموده است. در نظریۀ "نظم نوین جهانی" فعلی، تمامی کشورهای بزرگ باید به ایالات کوچک تقسیم شوند، خواه چین و روسیه باشند، یا حتی انگلیس، آلمان، اسپانیا، ایتالیا و ...؛ و البته کشورهای مسلمان نشین در آسیا و سپس آفریقا، که مالکان سرزمین‌های ثروتمند می‌باشند، در اولویت قرار دارند، مانند: ایران، مصر، عراق، پاکستان، هند، سوریه. بر این اساس بود که ما شاهد حوادثی نظیر ظهور داعش در طرح تجزیه سوریه و عراق بودیم که در این راستا اغتشاشات اجتماعی قومی- نژادی سازماندهی شده در طول ماه های اخیر در ایران نیز به وقوع پیوست.
تقابل دو مفهوم
تمدن نوین اسلامی برپایه دین اسلام و محوریت خدایی به دنبال پیاده سازی ارزش های دینی نظیر عدالت، اخلاق، بندگی و پیشرفت است. درحال حاضر کشوری که بستر ساز این تمدن بوده و درحال رهبری کشورها به سمت نیل به آن هدف است جمهوری اسلامی ایران میباشد. درحالی که نظم نوین جهانی با محوریت اومانیسم (اصالت بخشی به انسان به جای خدا) پیرو پیاده سازی ارزش هایی نظیر لیبرال دموکراسی، سرمایه سالاری و توسعه است. این نظم نوین جهانی توسط ایالات متحده آمریکا و با پشتیبانی برخی از کشورهای غربی درحال طرح ریزی و پیاده سازی است. در این میان به وضوع شاهد آن هستیم که تقابل این دو اندیشه در چند سال اخیر بالاگرفته و به صحنه منازعه رسیده است. هردو این مفاهیم درحال طرح ریزی برای استقرار خود و ضربه زدن به مفهوم مقابل هستند که در چند سال اخیر (از سال 1390 تا کنون) موارد متعددی از این تقابل ها به چشم میخورد.
در یک جمع بندی کلی می توان گفت که انقلاب اسلامی، به عنوان آغازگر تجدید حیات تمدن نوین اسلامی با دارا بودن ظرفیت ها، امکانات، استعدادهای داخلی و هدایت ظرفیت ها و توانمندی های خارجی می تواند با عنایت به کمک ها و امدادهای الهی و غیبی، میتواند در افق تمدن سازی مورد نظر حضور داشته و تمدن نوین اسلامی را برپادارد. از این رو هدف ترسیم‌شده نظام جمهوری اسلامی ایران، رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. در سوی مقابل بعد از جنگ جهانی دوم نقطه محوری نظم جهانی از اروپا به ایالات متحده آمریکا انتقال یافت و پس از طی شدن نظام دو قطبی جهان پس از فروپاشی شوروی، ایالات متحده به دنبال استقرار نظم نوین جهانی به رهبری خود برآمد. تقابل این دو مفهوم در حوزه ارزش ها، اصول و مبانی تا حدی است که در سالهای اخیر شاهد منازعات متعددی از این دو مفهوم بودیم. حال اینکه کدام مفهوم بتواند در سالهای آتی غالب شده و نظم جهان را مورد بازطراحی قرار دهد موضوعی خواهد بود که در قسمت های بعد به آن پرداخته خواهد شد.
گزارش از سجاد باقری
