به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مسائل مربوط به برنامه هفتم توسعه که طی حدود دو ماه، چند بار متن آن دستکاری و ویرایش شده است، از قبل از تدوین و ارائه این برنامه با انتقادات گسترده کارشناسان و دانشگاهی‌ها مواجه شده بود. انتقاداتی که پس از ارائه لایحه این برنامه شدیدتر شد و کارشناسان مسائل عمده‌ای از قبیل ضعف اندیشه‌ای، ضعف در تشخیص مسائل اصلی توسعه و همچنین غیرمشارکتی بودن بی‌سابقه این برنامه را مورد نقد قرار دادند.
یکی از آخرین نمونه‌های نقد جدی به این لایحه، سخنان حجت میرزایی در برنامه تلویزیونی شیوه(تاریخ ۳ تیر ۱۴۰۲) بود. وی در نقد برنامه هفتم توسعه اظهار داشت: برنامه هفتم غیرمشارکتی‌ترین و ساکت‌ترین برنامه در طول تاریخ ۸۰ سال برنامه‌ریزی در ایران است. این برنامه رسما در پستو تدوین شده است.
نکته دیگر این است که این لایحه طی ۲ ماه گذشته، ۵ بار عوض شده است. تازه روز آخری که لایحه قرار بوده به مجلس برود یادشان افتاده چیزی اضافه کنند. نسخه‌ای که آقای میرکاظمی در فروردین با قید محرمانه تحویل داد تا الان ۵ بار در پستوهای قرارگاهی عوض شده است. (بیشتر بخوانید)
یکی از شگفتی‌های برنامه هفتم توسعه که سوال و تعجب بسیاری از اقتصاددانان را نیز برانگیخت این بود که برای اولین بار در تاریخ برنامه‌ریزی ایران، دولتی به مدت دو سال با وجود الزام قانونی تدوین برنامه جدید، این امر را به تاخیر انداخت و برنامه قبلی را تمدید کرد.
جای خالی صنعت
شاید در تمام دیدگاه‌ها و نظریه‌های توسعه بر سر نقش کلیدی صنعت در نیل به توسعه اجماع وجود داشته باشد. به این معنا که برای توسعه یافتگی و ارتقای بلندمدت شاخص‌های توسعه‌ای در یک کشور هیچ گریزی از صنعتی شدن و مدرن‌سازی بنیه تولیدی یک کشور نیست و هیچ مسیر جایگزینی نیز وجود ندارد. علل متعددی نیز برای این امر ذکر می‌شود؛ از جمله اینکه در جهان مدرن نیازهای جدید و روزافزونی برای انسان‌ها و جوامع پدید می‌آید و تولید سنتی و معیشتی دیگر جوابگوی این نیازهای مدرن نخواهد بود و بنابراین جوامع باید مدرن‌سازی قوای تولیدی خود را در دستور کار قرار دهند. و یا اینکه کشورهای فاقد تولید صنعتی قوی در معرض وابستگی سیاسی و اقتصادی و در موضع ضعف نسبت با کشورهای قدرتمند قرار خواهند گرفت. به طور کلی در ادبیات توسعه بر محوریت صنعت در به دوش کشیدن بار توسعه اجماع و تفاهم وجود دارد.
از این چشم‌انداز اگر نگاهی به برنامه هفتم توسعه افکنیم، چیزی که توجه را جلب می‌کند فقدان درک جایگاه کلیدی صنعت در توسعه کشور و عدم توجه بایسته به ارتقای صنایع کشور است. اولین مشکل این است که مبنا و پیوستی در کنار برنامه ارائه نشده تا وضع موجود صنایع حقیقی کشور را ترسیم کند و طبیعتا وقتی شناخت درستی از وضع موجود نداشته باشیم تصمیم‌گیری و ارزیابی دشوار می‌شود و درک درستی نیز بحران‌ها و مشکلات بخش صنعت حاصل نخواهد شد. در نتیجه جایگاه بخش صنعت نیز مغفول خواهد ماند، چنانکه در این برنامه مانده است و در میان بیش از بیست فصل و بیش از ۱۰۰ ماده و انواع و اقسام حکم‌نویسی‌ها و ماده‌نویسی‌ها گویا جایی برای بخش صنعت نیست و به اشاراتی معدود و بی‌مبنا اکتفا شده است.
یکی از این اشارات جدولی است که ذیل ماده ۲ در فصل یک آمده است و در آن رشد متوسط سالانه ۸.۵ درصدی برای این بخش پیش‌بینی شده است. مشخص نیست پس از یک دهه از دست رفته در اقتصاد ایران(دهه ۱۳۹۰) که متوسط رشد سالانه ده سال نزدیک به صفر بوده و در پی سیاست‌های اشتباه اتخاذ شده در بخش قیمت‌های کلیدی نظیر نرخ ارز، نرخ بهره و حامل‌های انرژی بیشترین ضربات به بخش صنعت نیز در این دوره وارد شده است، چطور و با کدام منابع و روندها قرار است رشد سالانه ۸ درصد را شاهد باشیم!
صرف تمرکز و توان محدود دولت برای کسب و کار های خرد خانگی
در ماده ۶ شگفتی دیگری وجود دارد که مجددا بر ضعف در درک جایگاه صنعت دلالت می‌کند. مروری بر تجربه توسعه کشورها به ویژه کشورهای شرق آسیا به وضوح نشان می‌دهد که جهش توسعه‌ای بدون شرکت‌ها و بنگاه‌های بزرگی که تولید فناورانه را در دستور کار قرار دهند و در مقیاس بزرگ تولید کرده و ایجاد اشتغال کنند امکان‌پذیر نیست. سوال اینجاست که چطور در برنامه توسعه کشوری که در دور باطل توسعه نیافتگی گرفتار است و از ضعف صنایع رنج می‌برد، تمرکز بر کسب و کار های خرد خانگی به عنوان راهکار ایجاد اشتغال در دستور کار قرار گرفته است؟
آیا خروجی این کسب و کار ها از حد سنتی و معیشتی فراتر می‌رود؟ چرا تمرکز دولت متوجه تولید فناورانه بزرگ مقیاس ایجاد اشتغال برای چند میلیون متخصص بیکار در این زمینه نمی‌شود؟ برنامه‌ریزان انتظار دارند از فعالیت‌هایی نظیر قلاب‌بافی یا تولید مواد غذایی در منزل، کشور توسعه پیدا کند؟ با توجه به آنچه گفته شد به نظر میرسد در دستور کار قرار گرفتن چنین برنامه‌ای خروجی چندانی برای صنعت کشور نداشته باشد و صرفا گرفتاری‌ها را مضاعف کند.
گزارش از حسین احسانی زاده
