به گزارش سرویس صنفی آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ انتشار نتایج رتبه‌بندی دانشگاهی QS در سال 2024 بار دیگر جامعه دانشگاهی ایران را در بهت فرو برد. اگرچه میانگین رتبه دانشگاه‌های ایران نسبت به سال 2023 روند کاهشی داشته و دانشگاه‌هایی چون صنعتی شریف، تهران، صنعتی امیرکبیر، علم و صنعت، شیراز و شهید بهشتی در رتبه بهتری نسبت به سال قبل قرار گرفتند. اما پرواضح است که رتبه‌های اعلامی در شأن نظام آموزشی کشور نیست.
اختلاف رتبه دانشگاه‌های مطرح ایران با دانشگاه‌های تازه تأسیس و کم‌قدمت کشورهای همسایه گوشزد و اعلام‌خطری جدی است که اگر مسئولان ذی‌ربط به اصلاح آن اهتمام نورزند، خسارت‌های زیان‌باری بر جامعه دانشگاهی ایران تحمیل خواهد شد.
اخیرا نتایج رتبه‌بندی دانشگاهی QS به عنوان یکی از معتبرترین رنکینگهای جهانی اعلام شد که در خود ناگفته‌های بیشماری درباره موقعیت دانشگاهی ایران در سطح منطقه در مقایسه با کشورهای عربی همسایه دارد. در این رتبه‌بندی ۱۴۹۹ دانشگاه از ۱۰۴ کشور ارزیابی شدکه نتایج اکتسابی دانشگاه‌های ایران با وجود بهبودی نسبی آن نسبت به قبل، همطراز پیشینه تمدنی و تاریخی و آوازه کشور نیست.
در این رتبه‌بندی که امسال بر سه شاخص «پایداری»، «اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان» و «شبکه پژوهش بین‌المللی» متمرکز بوده است، نام ۷ دانشگاه ایرانی است که دانشگاه صنعتی شریف رتبه ۳۳۴ جهانی، دانشگاه تهران رتبه ۳۶۰، دانشگاه صنعتی امیرکبیر رتبه ۳۷۵، علم و صنعت ایران رتبه ۴۵۱، شیراز رتبه ۶۹۰-۶۸۱، شهید بهشتی رتبه ۱۰۰۰-۹۵۱ و فردوسی رتبه ۱۲۰۰-۱۰۰۱ را کسب کرده‌اند.
در حالی که این دانشگاه جزو قدیمی‌ترین دانشگاه‌ها در سطح منطقه هستند و حتی عمر آنها از برخی کشورها نیز بیشتر است، اما دانشگاه‌هایی که چند دهه بعد از آنها و احیانا ظرف دو دهه اخیر تاسیس شده‌اند، در رده بندی جهانی از آنها پیشی گرفته‌اند. در QS امسال ۸۴ دانشگاه عربی جای گرفته‌اند که ۱۴ دانشگاه آنها جزو ۵۰۰ دانشگاه برتر جهان هستند؛ اما در این میان در حالی که تنها ۷ دانشگاه ایرانی در این لیست قرار گرفته‌اند که عربستان سعودی ۱۶ دانشگاه را روانه این فهرست کرده است؛ و مصر ۱۵ دانشگاه و امارات ۱۱ دانشگاه و حتی لبنان که تقریبا دولتی ندارد و شیرازه اقتصاد آن هم از هم پاشیده است، ۸ دانشگاهش با وجود کاهش رتبه جهانی اما در این فهرست قرار گرفته‌اند.
در حالی که دانشگاه صنعتی شریف به عنوان برترین دانشگاه ایرانی در رده بندی کیو اس ۳۲.۴ امتیاز و رتبه جهانی ۳۳۴ را کسب کرده است که سه دانشگاه عربی ملک عبدالعزیز عربستان با ۵۲ امتیاز و رتبه جهانی ۱۴۳، دانشگاه قطر با امتیاز ۴۸.۷ و رتبه ۱۷۳ و دانشگاه نفت و معدن ملک فهد عربستان با امتیاز ۴۸ و رتبه جهانی ۱۸۰ جزو ۲۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفته‌اند.
دانشگاه‌های عربستان بر اساس رده‌بندی کیو اس برترین دانشگاه‌های جهان عرب محسوب می‌شود و به عنوان مثال در دانشگاه نفت و معدن ملک فهد به عنوان دومین نهاد تحقیقاتی برتر در عربستان از 2018 تا 2022 ده هزار و ۸۰۰ پژوهش علمی تولید شده است که ۱۷۵ هزار بار به این تحقیقات در حوزه مهندسی نفت در جهان ارجاع داده شده است.
جایگاه قطر نیز در رده‌بندی 2024 کیو اس بهبود قابل ملاحظه‌ای یافته است. از یک طرف رتبه جهانی دانشگاه قطر از ۲۰۸ به ۱۷۳ ارتقا یافته و از سوی دیگر نیز دانشگاه حمد بن خلیفه برای نخستین بار وارد فهرست کیو اس شده و جایگاه 310 جهانی را به خود اختصاص داد.
نکته قابل تامل دیگر این که در حالی سه کشور عربستان، قطر و امارات ۲۸ دانشگاه را وارد فهرست دانشگاه‌های برتر جهان کرده‌اند که جمعیت و نیروی انسانی آنها قابل مقایسه با ایران نیست. جمعیت این سه کشور نصف جمعیت ایران با ۸۵ میلیون نفر هم نیست.
اما بهبود جایگاه جهانی دانشگاه‌های شیخ‌نشین‌ها محصول اهتمام ویژه و برنامه‌ریزی دقیق این کشورها در بخش آموزش است که این امر را می‌توان اولا در اختصاص بودجه‌های کلان به این بخش و ثانیا در توسعه کیفی دانشگاه‌ها مشاهده کرد. به عنوان مثال، بودجه اختصاص یافته به آموزش و پرورش و آموزش عالی در بودجه ۱۴۰۲ ایران حدود ۳۴۰ هزار میلیارد تومان است که با دلار ۵۰ هزار تومانی چیزی حدود ۷ میلیارد دلار می‌شود، اما بودجه بخش آموزش ۱۹ درصد بودجه کل عربستان را به خود اختصاص داده که حدود ۵۰ میلیارد دلار است و دو بخش آموزش و بهداشت جمعا ۳۴ درصد بودجه 2023 این کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در امارات نیز بودجه بخش آموزش ۱۵.۵ درصد بودجه کل کشور با حدود ۱۰ میلیارد دلار است. کما این که بودجه کشور قطر با جمعیت بومی ۳۰۰ هزار نفر حدود ۵ میلیارد دلار است که بودجه آموزشی ایران با جمیعتی ۲۸۴ برابر تنها دو میلیارد دلار از آن بیشتر است.
همچنین عربستان بر اساس چشم انداز ۲۰۳۰ سهم خاصی را برای مشارکت دانشگاه‌ها در تقویت تولید ناخالص داخلی در نظر گرفته و قرار است تا ۲۰۳۰ حداقل دو دانشگاه سعودی در فهرست یکصد دانشگاه برتر جهان قرار گیرند.
همچنین در چند دهه اخیر، در حالی که تمرکز دولت‌های ایران بر رشد کمی دانشگاه‌ها بوده و بیش از ۲ هزار و ۲۷۶ دانشگاه و موسسه آموزش عالی در کشور تاسیس شده است، در همسایگان جنوب خلیج فارس تمرکز بیشتر بر توسعه کیفی دانشگاهی بوده است. در همین عربستان که ۱۶ دانشگاهش در فهرست کیو اس جای گرفته‌اند تنها ۴۲ دانشگاه وجود دارد؛ که به تفکیک ۳۰ دانشگاه دولتی و ۱۲ دانشگاه غیر دولتی در این فهرست هستند.
