به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، افرادی که تمایل به انجام مطالعات پژوهشی و تحقیقات در زمینه‌های تخصصی مورد نظر دارند، می‌توانند برای مقطع پسا دکتری درخواست خود را به ثبت برسانند، برخی فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری دانشگاه‌های داخلی کشور این پرسش را دارند که آیا در دانشگاه‌های ایران نیز شرایط گذراندن دوره پست داک وجود دارد؟
بله در برخی از دانشگاه‌های ایران و با هماهنگی اساتید راهنمای دانشگاه مورد نظر می‌توان دوره پست داک را در زمینه تحقیقاتی خاصی گذراند. در این مقاله تصمیم به بررسی دقیق تر دوره پست داک، شرایط گذراندن این دوره، رشته‌ها و موضوعات مورد نظر در دوره پست داک و همچنین دیگر موارد مربوط به این دوره تحقیقاتی داریم.
* پست داک چیست؟
دوره پسا دکتری یا پست داک در سال‌های اخیر مورد اقبال بسیاری از فارغ‌التحصیلان مقطع دکتری قرار گرفته است. چراکه شرکت در این دوره مزایای خاصی برای افراد داوطلب دارد. پست داک را نمی‌توان به عنوان یک مقطع تحصیلی قلمداد کرد چرا که پس از اتمام این دوره هیچ گونه مدرکی به متقاضیان اعطا نمی‌شود.
باتوجه به این موضوع که پست داک یک مقطع تحصیلی نیست، طبیعتا هیچ شهریه ای نیز توسط دانشگاه ها از داوطلبان این دوره اخذ نمی‌شود. در دوره پست داک بیشتر تمرکز افراد روی مباحث تحقیقاتی و پژوهشی قرار می‌گیرد. این دوره با دوره دکتری تفاوت‌هایی دارد. معمولا افرادی که از مقطع دکتری دانشگاه‌های مختلف فارغ‌التحصیل می‌شوند تا موقعی که موقعیت شغلی مناسبی را بتوانند پیدا کنند ترجیح به استفاده از فرصت‌های پست داک دارند. شرکت کنندگان دوره پست داک می‌توانند در یک موضوع پژوهشی با جزئیات و عمق زیاد شرکت داشته باشند و از این رو رزومه خود را تقویت کنند.
شرکت در دوره‌های پست داک دانشگاه‌ها می‌تواند فرصت خوبی برای شناسایی افراد و اشخاص علمی برجسته و خبره باشد. این فرصت علاوه بر آشنایی بیشتر و تعامل افراد با اساتید در فضای آکادمیک، شانس انجام کارهای تحقیقی در زمینه های مورد تقاضا در جاهای متفاوت را به همراه دارد.
لازم به ذکر است که دوره پست داک معمولا تا ۵ سال نیز ادامه دار است. از همین رو ممکن است افرادی که با اتمام مقطع دکتری به هدف شغلی خود دست یافته باشند، دوره پسا دکتری را عامل اتلاف وقت تلقی کنند. در این دوره ۱ تا ۵ ساله، متقاضیان می‌توانند تحت نظر یک استاد راهنما و در یک مرکز تحقیقاتی شروع به کار کنند.
بازه زمانی پست داک یا به عبارت دیگر فوق دکتری را نمی‌توان به صورت ثابت و مشخص بیان کرد. به این دلیل که بازه زمانی فعالیت فرد در این دوره پژوهشی کاملا وابسته به موسسه، مرکز یا دانشگاهی است که نیاز به محقق پست داک دارد. افراد شرکت کننده در دوره فوق دکتری با تقویت رزومه خود توسط کار روی موضوعات پژوهشی به روز، قادر به دستیابی به اهداف شغلی و تحصیلی خود خواهند بود.
مطلب قابل توجه برای بسیاری از داوطلبان دوره پستداک این است که گذراندن این دوره هیچ هزینه‌ای برای افراد نخواهد داشت. بلکه با جستجو و یافتن دانشگاه و استاد مرتبط با موضوع مورد نظر فرد، می‌توان از بورسیه تحصیلی این دوره، گرنت‌ها و غیره نیز بهره مند شد. علاوه بر این، برخی افراد با تدریس دروس مرتبط به موضوع خود به دانشجویان مقاطع پایین تر نیز حقوق اندکی را برای خود مهیا می‌کنند.
برای افراد متقاضی شغل استاد دانشگاه راه‌های مختلفی وجود دارد و فاکتورهای بسیاری مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
* شرایط پست داک
شرکت در دوره‌های پست داک دانشگاه‌های متفاوت شرایط خاصی را می‌طلبد. برخی افراد به عنوان پژوهشگر، گذراندن یک دوره پژوهشی در دانشگاه‌های خارج از ایران به منظور تحصیل در خارج از کشور را در ارتقای سطح علم و دانش تخصصی و تکمیل دوره دکتری خود بسیار مناسب می‌دانند.
اما برخی از دانشگاه‌ها و اساتید داخل کشور نیز در برخی شرایط و بسته به نیاز، فراخوان جذب نیروی پسا دکتری را به طرق متفاوت انتشار داده و افراد علاقه مند را مطلع می‌سازند. بدیهی است که دانشگاه‌ها، موسسات و مراکز تحقیقاتی که نیاز به جذب نیرو در دوره پست داک دارند، شرایط و الزامات خاصی را برای انتخاب افراد از بین متقاضیان در نظر می‌گیرند.
علاوه بر دارا بودن صلاحیت های عمومی از جمله این شرایط که به عنوان مهم ترین شروط برای پذیرش در پست داک به شمار می‌روند، می‌توان به این مورد اشاره کرد که اول از همه پژوهشگر متقاضی باید مدرک دکتری خود را در یک رشته تحصیلی مرتبط اخذ کرده باشد. لازم به ذکر است که متقاضیان می‌توانند در دوره پزشک پژوهشگر نیز ثبت نام خود را تکمیل کنند.
متقاضیان تنها تا ۳ یا ۵ سال پس از فارغ‌التحصیلی در مقطع دکتری حق ارائه تقاضا را خواهند داشت. دانشگاهی که فرد مقطع دکتری خود را در آن به اتمام رسانده است باید مورد تایید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و یا وزارت بهداشت کشور باشد در غیر این صورت مدرک فرد مورد تایید اولیه قرار نخواهد گرفت.
طبیعتا دوره پست داک یک دوره تمام وقت است و نیاز به تمرکز و فرصت کافی دارد. از همین رو دیگر شرط برای درخواست دوره های پستداک، اشتغال تمام وقت فرد به موضوع پژوهشی محول شده است. اگر شخصی کارمند یا شاغل در ادارات دولتی یا غیر دولتی کشور باشد، نمی‌تواند فرصت کافی برای انجام امور محوله را داشته باشد.
نکته دیگر از مجموعه شرایط پست داک این است که طرح پیشنهادی فرد به عنوان کار پژوهشی مورد نظر او نباید قبلا توسط فرد دیگری انجام شده باشد. در غیر این صورت پیشنهادیه او رد خواهد شد. با ارائه درخواست به دانشگاه یا مراکز پژوهشی مورد نظر و در صورت موافقت آن مرکز، یک معرفی نامه پذیرش به پژوهشگر متقاضی اعطا می‌شودکه به او حق گذراندن دوره در آن مرکز را خواهد داد.
داشتن ۲ تا ۳ مقاله پژوهشی چاپ شده نیز از جمله شرایط درخواست افراد است، یک مورد تاثیرگذار دیگر در پذیرش افراد، سابقه تحصیلی آن ها است، باید توجه داشت که مرتبط بودن سابقه تحصیلی با طرح ارائه شده پژوهشگر یک شرط مهم در پذیرش و گذراندن دوره پست داک است.
همچنین طرح یا پیشنهادیه ارائه شده توسط متقاضی باید با هدف خاص و مشخصی ارائه شده باشد. به طور مثال، نتایجی که فرد از کار خود انتظار خواهد داشت باید به طور مشخص بیان شده باشد.
* رشته‌های پسا دکتری
نحوه تقاضا و شرکت در دوره‌های پست داک داخل و خارج کشور تفاوت اندکی با یکدیگر دارد. در تمامی دانشگاه‌ها و مراکز میزبان دوره های پژوهشی پست داک، رشته‌ها و زمینه‌های تحقیقی متفاوتی بسته به نیاز دانشگاه و اساتید راهنما ممکن است وجود داشته باشد.
قدم اول برای شرکت در دوره پست داک، پیدا کردن یک زمینه تحصیلی مرتبط با رشته تحصیلی در یک دانشگاه داخلی یا خارجی است. مراکز آموزشی میزبان، فراخوان جذب نیروی پسا دکتری را از روش های مختلفی همچون سایت لینکدین، سایت های داخلی و خارجی دانشگاه ها، سایت صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور با نشانی اینترنتی insf.org و غیره اعلام نیاز خود را انجام می‌دهند.
در این مرحله، پژوهشگر متقاضی پست داک باید در بین فراخوان‌ها به دنبال دانشگاه‌هایی باشد که در زمینه‌های پژوهشی مرتبط با او نیاز به پژوهشگر دارند. با یافتن دانشگاه و موضوع مرتبط می بایست یک طرح تحقیقی تاثیرگذار و مرتب حاوی مقدمه، روش پژوهش و همچنین انتظارات او از نتایج تحقیق را به دانشگاه یا مرکز مورد نظر ارائه دهد.
ممکن است برخی دوره های پست داک محدود به مسائل و موضوعات خاصی باشد اما در هر صورت متقاضی بهتر است با استفاده از تمامی روش‌های ممکن به دنبال موضوعی مرتبط با خود باشد، حال چالش موجود برای بسیاری از افراد این است که رشته‌های پست داک در داخل و خارج از کشور چه زمینه‌ها و موضوعاتی را پوشش داده است.
فارغ‌التحصیلان دکتری در رشته های متنوعی همچون علوم انسانی، علوم پایه، علوم آزمایشگاهی، مهندسی، حقوق، علوم اجتماعی، رشته علوم سیاسی، مهندسی می‌توانند به دنبال موقعیت‌های پست داک در داخل یا خارج از ایران باشند، اهمیت گذراندن دوره پست داک در رشته‌هایی همچون علوم سیاسی و همچنین علوم اجتماعی در بسیاری از مراکز و دانشگاه‌ها بسیار بالا است.
هر یک از این رشته‌ها گرایش‌های مختلف و جزئی تری همچون جامعه شناسی سیاسی و غیره را نیز شامل می‌شود. از طرف دیگر متقاضیان موضوعات و رشته‌هایی همچون علوم آزمایشگاهی و علوم پایه، باید برای گذراندن دوره‌های پست داک، هماهنگی های پذیرش و صحبت در مورد موضوع پژوهش را با مدیر آزمایشگاه مورد نظر انجام دهند.
حتی برای برخی افراد، تعداد افراد دخیل در پروژه تحقیقاتی ممکن است مهم باشد که می‌توانند در این مورد با استاد یا مدیر مربوطه صحبت به میان آورند. رشته‌های پستداک دانشگاه آزاد اسلامی نیز همچون رشته‌های نامبرده شده در این بخش تنوع وسیعی را شامل می‌شود.
لازم به ذکر است که متقاضیان دوره پست داک در رشته‌های علوم انسانی دانشگاه آزاد باید حداقل ۲ مقاله چاپ شده در مجلات علمی پژوهشی معتبر دو وزارت یعنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و یا وزارت بهداشت کشور داشته باشند. برای متقاضیان سایر رشته ها نیز دارا بودن دو مقاله ISI و دارای ضریب تاثیر الزامی است. متقاضیان می‌توانند با مطالعه مقاله زیر اطلاعات بیشتری در باره این مقاله کسب کنند.
* مقطع بعد از پست داک
همانطور که در مطالب قبلی بررسی شد، پست داک را نمی‌توان به عنوان یک مقطع تحصیلی در نظر گرفت. در حقیقت بالاترین مقطع تحصیلی برای یک دانشجو همان مقطع تحصیلی دکتری است که در آن فارغ‌التحصیل شده است. پست داک تنها یک دور پژوهشی محدود است که با تایید یک مرکز و استاد راهنما شروع و با نظر همان افراد نیز خاتمه می‌یابد.
نکته جالب توجه این است که برخی افراد به جای گذراندن دوره پست داک، تصمیم به شرکت مجدد در کنکور دکتری و تحصیل مجدد در مقطع دکتری را سر می‌گیرند. این تصمیم ممکن است از نظر بازه زمانی و یا شهریه برای افراد هزینه داشته باشد.
مقطع دکتری با توجه به نوع دانشگاه می‌تواند هم به صورت رایگان و هم به صورت غیر رایگان باشد. در صورتی که دوره پست داک یک دوره رایگان برای متقاضیان است. افرادی که دوره پستداک را می گذرانند می‌توانند از طریق گرنت استاد راهنمای خود و یا بورسیه‌ای که مرکز میزبان به آن ها اختصاص می‌دهد درآمدی نیز داشته باشند.
از طرفی هزینه پروژه و کار تحقیقاتی که این افراد در مدت معین انجام می‌دهند به آن ها پرداخت خواهد شد. عده‌ای از افراد در داخل و یا خارج از کشور پس از اتمام دوره پست داک تصمیم به تمدید این دوره می گیرند و از این طریق مدت دوره را افزایش می دهند.
این مسئله در شرایطی اتفاق خواهد افتاد که قرارداد پژوهشگر مدت محدودی را داشته باشد اما کار پژوهشی او در آن مدت زمان به پایان نرسد. در این صورت با موافقت استاد راهنما میزبان این تمدید صورت خواهد پذیرفت. برخی بر این باورند که با توجه به این مسئله که پسا دکتری را نمی‌ّتوان به عنوان یک مقطع تحصیلی در نظر گرفت، پس تخصیص نام فوق دکتری به این دوره اشتباه است.
در پایان دوره پست داک تنها به درخواست پژوهشگر، یک گواهی از طرف دانشگاه یا مرکز میزبان برای او صادر خواهد شد که نمی‌توان آن را به عنوان یک مدرک تحصیلی به شمار آورد. با اتمام دوره پست داک و ارائه رزومه این همکاری به مراکز مختلف و یا دانشگاه‌ها می‌توان در عنوان‌های شغلی هدف مشغول به فعالیت شد. دسته ای از پژوهشگران نیز انجام کارهای پژوهشی را ادامه داده و یا مجددا در دوره دکتری و دریافت مدرک تحصیلی دیگر شرکت می‌کند.
دانشگاه آزاد معمولا هر ساله برای تکمیل کادر آموزشی دانشگاهی خود در رشته‌های پزشکی و غیر پزشکی، فراخوان ثبت نام اعضای هیأت علمی دانشگاه ازاد را منتشر می‌کند.
