به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، «فریب موسسات غیرقانونی اعزام دانشجو را نخورید» عنوان خبری است که اخیراً در سایت سازمان امور دانشجویان منتشر شده است. طبق مصوبه هیئت دولت، تنها این سازمان مجاز به صدور مجوز برای موسسات خدمات اعزام دانشجو به خارج از کشور است. اطلاعات دقیق و کامل در مورد موسسات معتبر اعزام دانشجو و همچنین اطلاعات لازم برای متقاضیان در این زمینه، در سایت سازمان امور دانشجویان قابل دسترسی است.
با این حال، برخی از خانواده‌ها به دلیل ناآگاهی یا سواستفاده افراد سودجو، فریب موسسات غیرمجاز را می‌خورند. برخی از این موسسات به طور مستقیم کلاهبرداری کرده و پس از دریافت مبالغ کلان از خانواده‌ها، ناپدید می‌شوند. موسسات دیگر نیز دانشجویان را به دانشگاه‌هایی اعزام می‌کنند که توسط وزارت علوم تأیید نشده‌اند. نتیجه این اقدامات، عدم تأیید مدارک تحصیلی فارغ‌التحصیلان پس از بازگشت به کشور و بروز مشکلات جدی برای آنها است.
با توجه به رشد قارچ‌گونه موسسات غیرمجاز و تبلیغات گسترده آنها در فضای مجازی، در این گزارش به بررسی این موضوع پرداخته‌ایم و برای روشن‌تر شدن مسائل حقوقی و قانونی این موضوع، گفتگویی با «حمیدرضا حق‌شناس»، حقوق‌دان و مدرس دانشگاه ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
فارس: آیا اعزام دانشجو به خارج از کشور توسط موسساتی که از سازمان امور دانشجویان مجوز ندارند، غیرقانونی است؟
حق شناس: بر اساس قانون نظام صنفی، کلیه افراد حقیقی و حقوقی موظف‌اند قبل از شروع به فعالیت در هر یک از صنف‌های مختلف، برای اخذ پروانه فعالیت اقدام کنند. طبق ماده 12 این قانون، پیش از تأسیس هر واحد صنفی، لازم است که نسبت به دریافت پروانه کسب متناسب با نوع فعالیت اقدام شود. همچنین، مطابق ماده 1 طرح اصلاح قانون نظام صنفی، هر شخص حقیقی یا حقوقی که بدون اخذ جواز کسب، محل کسبی را دایر و به فعالیت صنفی بپردازد، به عنوان متخلف شناخته می‌شود.
بنابراین، با توجه به قانون نظام صنفی کشور، افرادی که قصد راه‌اندازی کسب‌وکار یا تأسیس موسسه‌ای را دارند، باید از مراجع مربوطه مجوز فعالیت دریافت کنند.
بر اساس قانون، موسسات اعزام دانشجو باید درخواست خود را به معاونت دانشجویی وزارت علوم ارائه دهند تا در کارگروه نظارت بر تأسیس و عملکرد موسسات اعزام دانشجو بررسی و تصویب شود. موسسات غیرمجاز که بدون دریافت مجوز از سازمان امور دانشجویان اقدام به اعزام دانشجو به خارج از کشور می‌کنند، از نظر قانونی غیرمجاز و غیرقانونی شناخته می‌شوند.
برای تأسیس و فعالیت یک موسسه اعزام دانشجو، لازم است درخواست موسسه به کارگروه نظارت بر تأسیس و عملکرد موسسات اعزام دانشجو ارائه شود. این کارگروه، که زیر نظر وزارت علوم فعالیت می‌کند، مسئول بررسی و نظارت بر تأسیس و عملکرد موسسات اعزام دانشجو است. بررسی درخواست‌ها، ارزیابی صلاحیت موسسات و صدور مجوز فعالیت بر عهده این کارگروه است.
موسساتی که موفق به دریافت مجوز از سازمان امور دانشجویان نمی‌شوند، موسسات غیرمجاز شناخته می‌شوند و از نظر قانونی نمی‌توانند به اعزام دانشجو بپردازند. این موسسات که بدون مجوز قانونی اقدام به این کار می‌کنند، نه تنها مرتکب تخلف شده‌اند، بلکه فعالیت آنها می‌تواند برای دانشجویان مشکلات جدی به وجود آورد.
بنابراین، برای جلوگیری از این مشکلات، افرادی که قصد راه‌اندازی موسسه اعزام دانشجو به خارج از کشور را دارند، باید ابتدا از سازمان امور دانشجویان مجوزهای لازم را دریافت کنند و در غیر این صورت فعالیت آنها از نظر قانونی غیرمجاز و تخلف محسوب خواهد شد.
بر اساس قوانین کشور، سازمان امور دانشجویان تنها مرجع قانونی است که مجاز به صدور مجوز برای موسسات اعزام دانشجو به خارج از کشور می‌باشد. بنابراین، هر موسسه‌ای که فاقد مجوز از این سازمان باشد، فعالیت آن در زمینه اعزام دانشجو به خارج، برخلاف قانون است و به عنوان یک موسسه غیرمجاز شناخته می‌شود.
متاسفانه در چند سال اخیر موسسات غیر مجاز اعزام دانشجو که بیشتر موسسات کاریابی و حقوقی هستند بی نهایت زیاد شده و محیط جذابی برای سوءاستفاده‌گران شده و ما شاهد کلاهبردای زیادی از سوی این موسسات هستیم مصداق کار آنها را می توان با فعل مجرمانه تحصیل مال از طریق نامشروع و همچنین تضییع حقوق شهروندی دانست.
ناپدید شدن پس از دریافت پول
موسسات غیرمجاز که بدون مجوز قانونی اقدام به اعزام دانشجو به خارج از کشور می‌کنند، می‌توانند برای دانشجویان و خانواده‌ها مشکلات جدی ایجاد کنند. این موسسات ممکن است با وعده‌های فریبنده و تبلیغات جذاب، خانواده‌ها را متقاعد کرده و پس از دریافت مبالغ قابل توجه، اقدام مؤثری در اعزام دانشجو انجام ندهند. در برخی موارد، پس از دریافت پول از خانواده‌ها، این موسسات به طور ناگهانی ناپدید شده و هیچ‌گونه پیگیری یا خدماتی ارائه نمی‌دهند.
یکی دیگر از مشکلات رایج موسسات غیرمجاز، اعزام دانشجویان به دانشگاه‌هایی است که تحت نظارت و تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کشور قرار ندارند. در این حالت، پس از پایان تحصیل و بازگشت دانشجو به ایران، مدارک تحصیلی وی به هیچ عنوان از سوی وزارت علوم تایید نخواهد شد، که این امر ممکن است برای فرد مشکلات شغلی و قانونی به همراه داشته باشد.
تبعات قانونی و حقوقی برای دانشجویان
فعالیت موسسات غیرمجاز نه تنها به لحاظ اقتصادی و اجتماعی خطرناک است، بلکه دانشجویانی که به این موسسات اعتماد کرده‌اند، ممکن است درگیر مشکلات حقوقی و قانونی نیز بشوند. به‌ویژه در شرایطی که هدف از اعزام تحصیل در مقاطع خاص یا رشته‌های ویژه باشد، عدم تأسیس در دانشگاه‌های مورد تأیید ممکن است به مشکلاتی در معادله‌های شغلی و تحصیلی دانشجویان منجر شود.
فارس: کدام نهاد مسئول نظارت بر فعالیت‌های موسسات اعزام دانشجو به خارج از کشور است؟
حق شناس: وزارت علوم اداره کل بورس و اعزام دانشجو و کارگروه نظارت بر تاسیس و عملکرد موسسات اعزام دانشجو به خارج از کشور است. این سازمان باید نسبت به اقدامات موسسات اعزام دانشجو و بررسی اعتبار آنها اقدام کند. موسساتی که بدون مجوز از این سازمان فعالیت کنند، غیرمجاز و غیرقانونی محسوب می‌شوند.
فارس: آیا اقدام موسسات که دانشجویان ایرانی را به ادامه تحصیل در خارج از کشور تشویق می‌کنند، در صورتی که مجوز قانونی نداشته باشند، غیرقانونی محسوب می‌شود؟
حق‌شناس: طبق آنچه در قانون آمده است، هر صنفی برای آغاز فعالیت به مجوز نیاز دارد. وقتی که وزارت علوم مجوزی برای یک موسسه صادر می‌کند، این مجوز به معنای قانونی بودن آن موسسه است، چرا که تمامی مراحل قانونی مربوطه طی شده و فعالیت آن موسسه هیچ‌گونه منع قانونی ندارد.
با این حال، در شرایط اقتصادی کنونی و مشکلات بازار کار پس از تحصیل، برخی از موسسات با وعده‌های غیرواقعی و اغراق‌آمیز درباره شرایط تحصیل و زندگی بهتر در خارج از کشور، دانشجویان را به اعزام به آنجا تشویق می‌کنند. اما پس از رسیدن دانشجویان به دانشگاه‌های مورد نظر، بسیاری از آنها با واقعیت‌های نامطلوب و غیرواقعی مواجه می‌شوند. این وضعیت موجب شده که فعالیت این موسسات به یک معضل اجتماعی تبدیل شود و روز به روز شکایت‌های متعددی از این موسسات در مراجع قضایی ثبت شود.
فارس: آیا تسهیل فرآیند فرار مغزها از کشور، اقدام غیرقانونی محسوب می‌شود؟
حق شناس: در قانون جرمی به نام «فرار مغزها» پیش‌بینی نشده است. طبق اصل 33 قانون اساسی، هیچ‌کس را نمی‌توان از محل اقامت خود تبعید کرد یا از اقامت در محل مورد علاقه‌اش ممنوع کرد، مگر در مواردی که قانون صراحتاً آن را مقرر کرده باشد.
بهترین اقدام قبل از انعقاد قرارداد با موسسه اعزام دانشجو این است که ابتدا دانشجو تحقیق کند و اطمینان حاصل کرد که آن موسسه مجوز قانونی برای اعزام دانشجو به خارج از کشور را دارد یا خیر. پس از آن، دانشجو باید به معاونت دانشجویی وزارت علوم مراجعه کرده و اطلاعاتی در خصوص اعتبار دانشگاه مقصد و تأیید مدرک آن در ایران به دست آورد اگر دانشجو بدون انجام این تحقیقات و بررسی‌های لازم اقدام به انعقاد قرارداد با موسسه کند و آن قرارداد نیز شرایط ماده 190 قانون مدنی را داشته باشد، آن قرارداد از نظر قانونی نافذ خواهد بود.
فریب موسسات غیرمجاز: وعده‌های دروغین درباره مدارک تحصیلی
اما اگر موسسه در متن قرارداد قید کرده باشد که مدرک دانشگاهی خارج از کشور مورد تأیید وزارت علوم است و مشکلی در آینده نخواهد بود، و پس از بازگشت دانشجو به کشور مشخص شود که این مدارک مورد پذیرش وزارت علوم قرار نمی‌گیرد، می‌توان اقدام موسسه را به عنوان کلاهبرداری یا تسهیل مال از طریق نامشروع تلقی کرده و مورد پیگرد قانونی قرار داد.
در حال حاضر، متولی خاصی برای برخورد با موسسات غیرمجاز وجود ندارد، اما قوه قضائیه و بازرسی کل کشور از حدود دو سال پیش با هماهنگی فراجا (فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) از دو کانال اصلی پیگیری‌های خود را آغاز کرده‌اند. این پیگیری‌ها شامل رصد فعالیت‌های موسسات غیرمجاز در فضای مجازی و همچنین گشت‌های نظارتی برای شناسایی و برخورد با این موسسات است.
خطرات کلاهبرداری و مشکلات حقوقی برای خانواده‌ها
خانواده‌ها نیز باید در ابتدا به معاونت دانشجویی وزارت علوم مراجعه کنند، چرا که موسسات دارای مجوز در صورت بروز خسارت، و اثبات این موضوع در کارگروه معاونت دانشجویی موظف به جبران خسارت خواهند بود.در صورتی که موسسه فاقد مجوز باشد، ابتدا باید گزارشی از فعالیت غیرمجاز آن موسسه به معاونت دانشجویی ارائه دهند. سپس، معاونت دانشجویی خانواده‌ها را به مراجع قضائی برای پیگیری قانونی راهنمایی خواهد کرد.
فعالیت موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو به خارج از کشور نه تنها غیرقانونی است، بلکه می‌تواند منجر به کلاهبرداری، اتلاف وقت و سرمایه، و بروز مشکلات حقوقی برای دانشجویان شود. برای پیشگیری از این مشکلات، ضروری است که تنها با موسسات دارای مجوز رسمی از سازمان امور دانشجویان همکاری شود و از فعالیت با موسسات غیرمجاز خودداری کند.
