به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ سرمایه انسانی نخبه یکی از ارزشمندترین داراییهای هر کشور بهشمار میرود. در جهان امروز، توسعه علمی، فناورانه و اقتصادی بدون تکیه بر نیروی انسانی متخصص و نخبه عملاً ناممکن است. از اینرو، سیاستگذاری در راستای جذب، نگهداشت و بهکارگیری نخبگان، بهویژه در بخشهای راهبردی همچون آموزش عالی، از اهمیت ویژهای برخوردار است. در همین چارچوب، ایجاد «ردیف استخدامی نخبگان» در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اقدامی کلیدی در راستای استفاده بهینه از توان نخبگان کشور برای پیشبرد اهداف علمی، آموزشی و پژوهشی کشور محسوب میشود.
تعریف ردیف استخدامی نخبگان
ردیف استخدامی نخبگان به موقعیتهای شغلی ویژهای اطلاق میشود که بهطور خاص برای جذب افراد نخبه، شامل برگزیدگان بنیاد ملی نخبگان، دارندگان مدالهای المپیادها، رتبههای برتر کنکور، و پژوهشگران برجسته در نظر گرفته میشود. این ردیفها در چارچوب سیاستهای کلان کشور در حوزه نخبگان تعریف شده و سازوکاری برای تسهیل جذب این افراد در دستگاههای اجرایی، بهویژه دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی فراهم میآورد.
ضرورت ایجاد ردیف استخدامی نخبگان
یکی از معضلات اصلی کشور، مهاجرت نخبگان یا همان «فرار مغزها» است. علت اصلی این پدیده، فراهم نبودن زیرساختها و بسترهای شغلی و حرفهای مناسب در داخل کشور برای این افراد است. ردیف استخدامی نخبگان میتواند با رفع این چالش، گامی مؤثر در جهت ماندگاری نخبگان در کشور باشد. همچنین دانشگاهها بهعنوان محور تولید علم، فناوری و نوآوری، بیش از هر نهادی به نیروی انسانی نخبه و خلاق نیاز دارند.
جایگاه قانونی و نهادی ردیف نخبگان
سیاستهای کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، برنامههای پنجساله توسعه، و اسناد بالادستی مانند نقشه جامع علمی کشور، همگی بر ضرورت جذب و بهکارگیری نخبگان در عرصههای مختلف کشور تأکید دارند. از طرف دیگر، بنیاد ملی نخبگان نیز بهعنوان نهاد هماهنگکننده حمایت از نخبگان، با همکاری دستگاههایی چون سازمان امور اداری و استخدامی کشور و وزارت علوم، نسبت به شناسایی، رتبهبندی، و معرفی نخبگان واجد شرایط به دستگاهها اقدام میکند. ردیف استخدامی نخبگان، حاصل همکاری این نهادها در راستای اجراییسازی این اسناد است.
سازوکار تخصیص و جذب نخبگان
فرایند بهرهگیری از ردیفهای استخدامی نخبگان معمولاً شامل مراحل زیر است:
شناسایی نخبگان: بنیاد ملی نخبگان و مراجع ذیربط، افراد نخبه را بر اساس معیارهای مشخص شناسایی میکنند.
معرفی به دستگاههای اجرایی: پس از بررسی و تأیید نهایی، نخبگان به دستگاههایی چون وزارت علوم معرفی میشوند.
تخصیص ردیف استخدامی: وزارت علوم در تعامل با سازمان امور اداری و استخدامی، ردیفهای خاصی را برای این افراد در دانشگاهها یا پژوهشگاهها در نظر میگیرد.
استخدام رسمی-قطعی یا پیمانی: بسته به شرایط، نخبگان از طریق مسیرهای خاص (و نه آزمونهای عمومی) به صورت پیمانی یا رسمی در ساختار اداری کشور جذب میشوند.
مزایای ردیف نخبگان برای دانشگاهها و نخبگان
تقویت توان علمی و آموزشی دانشگاهها: با جذب نخبگان، سطح کیفی هیأت علمی ارتقا مییابد.
نوآوری و جهش علمی: نخبگان عموماً ایدهپرداز و دارای روحیه نوآوریاند، که این امر میتواند منجر به پیشرفت در حوزههای علمی شود.
کاهش مهاجرت نخبگان: با ایجاد شغل و حمایت شغلی، انگیزه ماندن در کشور تقویت میشود.
ارتباط ساختارمند میان سیاستگذار و نخبگان: این ردیفها مسیر مشخصی برای مشارکت نخبگان در اداره علمی کشور فراهم میکنند.
چالشها و انتقادات وارد بر اجرای این طرح
با وجود مزایای بسیار، اجرای ردیف استخدامی نخبگان با چالشهایی نیز مواجه است:
محدودیت ردیفهای استخدامی: به دلیل تنگناهای بودجهای و ظرفیتهای محدود، تعداد ردیفها محدود است.
عدم توزیع متوازن: تمرکز برخی دانشگاهها در جذب بیشتر نخبگان میتواند منجر به نابرابری علمی در سطح کشور شود.
بوروکراسی پیچیده: فرایند تأیید و تخصیص گاهی بسیار طولانی و پرپیچوخم است.
ابهام در شاخصهای نخبگی: گاه تعاریف نهادهای مختلف از «نخبه» با یکدیگر همخوانی ندارد و این موضوع موجب سردرگمی میشود.
پیشنهادها برای بهبود سیاست استخدام نخبگان
برای اثربخشتر شدن این سیاست، راهکارهای زیر پیشنهاد میشود:
افزایش بودجه و ظرفیت جذب نخبگان در وزارت علوم.
ایجاد سازوکار شفاف و چابک در جذب نخبگان.
تعریف شاخصهای جامع و هماهنگ برای شناسایی نخبگان.
گسترش مشوقهای مالی، پژوهشی و رفاهی برای نخبگان جذبشده.
نظارت مستمر بر عملکرد نخبگان استخدامشده جهت ارتقای بهرهوری.
سیصد و پنجاه و چهارمین جلسه هیئت عالی جذب اعضای هیئت علمی کشور، به ریاست دکتر محمدعلی کینژاد و با حضور اعضای این هیئت در محل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.
در ابتدای جلسه، رئیس هیئت عالی جذب بر لزوم ارائه رفاهیات به اعضای این هیئت تأکید و پیشنهاداتی را در این زمینه مطرح کرد.
در ادامه مقرر شد وزارت صنعت، معدن و تجارت با هماهنگی وزارتخانههای علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی و بانک مرکزی، نسبت به تدوین سازوکار اختصاص رفاهیات از جمله خودرو و زمین به اعضای هیئت علمی اقدام نماید. این پیشنهاد برای تصویب نهایی به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال خواهد شد.
همچنین موضوع عدم تخصیص ردیف استخدامی به اعضای هیئت علمی برگزیده بنیاد ملی نخبگان مورد بررسی قرار گرفت و مصوب شد چنانچه فرآیند جذب نخبگان با تأیید هیئت عالی جذب انجام شده باشد، سازمانهای برنامه و بودجه و اداری و استخدامی مکلفاند ظرف یک هفته نسبت به تأمین ردیف استخدامی اقدام کنند.
در این جلسه پنج پرونده مربوط به متقاضیان ماده ۱۵ بررسی و تأیید شد. همچنین مقرر شد جلسهای با حضور نمایندگان وزارت علوم، سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی بهمنظور تعیین تکلیف ردیفهای استخدامی متقاضیان سالهای گذشته برگزار گردد.
براساس مصوبه جلسه ۲۷۷ هیئت عالی جذب، آرا و تصمیمات هیئتهای مرکزی و عالی برای کلیه مؤسسات آموزش عالی لازمالاجرا است. در موارد خاص، امکان انتقال رأی متقاضی از یک مؤسسه به مؤسسهای دیگر با رعایت شرایط و بدون نیاز به طرح مجدد در هیئت وجود دارد.
گزارش فراخوان بهمن ۱۴۰۳ توسط دبیر هیئت مرکزی جذب وزارت علوم ارائه شد که بر اساس آن ۱۵۹۸۰ نفر ثبتنام نهایی داشتهاند. از این تعداد، ۲۱۸۶ نفر تأیید و ابلاغ رأی شدهاند، ۳۱۸۸ نفر تبدیل وضعیت یافتهاند و درصد بالایی از متقاضیان ماده ۱۵ تأیید صلاحیت شدهاند.
در بخشی دیگر از جلسه، موضوع رسیدگی به شکایات ماده ۱۵ و تخلفات دانشگاهها در استنکاف از اجرای مواد ۱۵ و ۲۱ مطرح شد و پیشنهاد شد دانشگاههای متخلف از شرکت در فراخوانهای بعدی منع شوند.
رئیس دانشگاه فرهنگیان نیز گزارشی از عملکرد مرکز جذب این دانشگاه ارائه کرد و از همکاری هیئت عالی جذب تقدیر نمود.
طبق گزارش، در سال ۱۴۰۳، تعداد ۶۶۶ پرونده از سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ نهایی شده و ۳۰۰ نفر برای طرح دکتر معلمی تأیید صلاحیت شدهاند.
در پایان، تعدادی از هیئتهای اجرایی جذب و کارگروههای صلاحیت عمومی در دانشگاههای علوم پزشکی مختلف کشور مورد تأیید قرار گرفتند.
فرجام سخن
ردیف استخدامی نخبگان در وزارت علوم، گامی بلند در راستای نهادینهسازی استفاده از سرمایه انسانی نخبه در ساختار آموزش عالی کشور است. این سیاست، اگر بهدرستی اجرا شود، میتواند بسیاری از معضلات حوزه نخبگان همچون مهاجرت، بیکاری، و سرخوردگی را کاهش داده و نقش کلیدی در تحقق اهداف کلان علمی و فناورانه کشور ایفا کند. لازم است این سیاست با مشارکت همهجانبه نهادهای متولی و بهرهمندی از بازخورد نخبگان، بهصورت مستمر اصلاح و ارتقاء یابد تا ایران بتواند در مسیر توسعه علمی پایدار گام بردارد.
گزارش از عرفان عباسی
