به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در گستره پرآشوب جغرافیای خاورمیانه، خلیج فارس همچون نگینی درخشان بر دل نقشه میدرخشد. این پهنه آبی نه تنها بستر تعاملات و تقابلهای تاریخی میان ملتها و تمدنها بوده، بلکه امروز نیز همچنان نقطه کانونی منافع ژئواستراتژیک جهانی است. از دوران باستان تا امروز، «خلیج فارس» نه فقط یک اسم، بلکه بازتابی از هویت تاریخی و فرهنگی یک ملت و نیز نماد حضور پیوسته ایران در معادلات منطقهای و جهانی بوده است.
در دهههای اخیر، تلاشهای سیاسی هدفمندی از سوی برخی دولتهای عربی، با حمایت پنهان یا آشکار قدرتهای بزرگ، برای تغییر این نام صورت گرفته است؛ تلاشی که نه بر پایه اسناد معتبر تاریخی استوار است، و نه میتواند با واقعیتهای ژئوپلیتیکی و فرهنگی موجود همخوانی یابد. این مناقشه، تنها بحثی بر سر یک نام نیست؛ بلکه جلوهای از جنگ نرم و بازنویسی تاریخ با اهداف ژرف سیاسی و هویتی است.
خلیج فارس در آیینه تاریخ
استفاده از نام «خلیج فارس» به قرنها پیش از میلاد بازمیگردد. اولین استفاده مکتوب از این نام در متون یونانی دوران هخامنشیان، توسط هرودوت و بعدها استرابو و بطلمیوس دیده میشود که از این منطقه با نام «Persicus Sinus» (یعنی خلیج فارس) یاد کردهاند. این نام در طول قرون متمادی، هم در میان جغرافیدانان مسلمان مانند ابن بطوطه، مسعودی، یاقوت حموی، ابن حوقل، و هم در آثار غربیان نظیر مارکوپولو، آدام متیوس، و نقشهنگاران اروپایی قرون وسطی، بهکار رفته است.
از قرن شانزدهم میلادی به بعد، همزمان با توسعه دریانوردی و استعمار اروپاییان، صدها نقشه دریایی، اطلس، و کتاب سفرنامهای که منتشر شد، همگی این پهنه را با نام «Persian Gulf» ثبت کردهاند. این استمرار استفاده جهانی از نام تاریخی خلیج فارس، تا پیش از دهه ۱۹۶۰، تقریباً بدون استثناء ادامه داشته است.
اهمیت راهبردی و ژئوپلیتیکی خلیج فارس
خلیج فارس یکی از مهمترین نقاط ژئوپلیتیکی کره زمین است. دلایل این اهمیت عبارتند از:
ذخایر عظیم انرژی: حدود دو سوم ذخایر نفت و گاز اثباتشده جهان در اطراف خلیج فارس قرار دارد. کشورهای ایران، عربستان، عراق، کویت، قطر و امارات از بازیگران اصلی بازار جهانی انرژی هستند و امنیت عبور نفت از تنگه هرمز نقشی حیاتی در اقتصاد جهانی دارد.
موقعیت نظامی: خلیج فارس همواره محل استقرار ناوگانهای نظامی قدرتهای بزرگ، از جمله آمریکا، فرانسه و بریتانیا بوده است. ایران نیز در شمال این پهنه با داشتن پایگاههای راهبردی، بهویژه در جزایر سهگانه و سواحل هرمزگان، نقش مهمی در کنترل تنگه هرمز دارد.
گذرگاه تجاری: بنادر مهمی چون بندرعباس، بوشهر، بندر لنگه، بندر الاحمدی، فجیره، و رأسالخیمه از اهمیت تجاری فوقالعادهای برخوردارند. حجم عظیمی از صادرات و واردات منطقهای از طریق این آبراه صورت میگیرد.
ظهور مناقشه؛ سیاست تحریف
تلاشها برای جایگزینی نام «خلیج عربی» به جای «خلیج فارس»، پدیدهای نوظهور است که سابقهای بیش از ۶ دهه ندارد. این منازعه سیاسی از دهه ۱۹۶۰ آغاز شد، زمانی که ناصریسم و ملیگرایی عربی تحت لوای «پانعربیسم»، به دنبال تقویت هویت مشترک عربی در برابر نفوذ تاریخی ایران در منطقه بود. عبدالناصر در مصر، صدام در عراق و حزب بعث، جملگی کوشیدند تا از ابزارهای زبانی و رسانهای برای تضعیف میراث تاریخی ایران بهره بگیرند.
در این دوره، تغییر نام خلیج فارس به خلیج عربی وارد گفتمان رسانهای عربی شد. برخی روزنامهها و منابع آموزشی در کشورهای عربی، تحت تأثیر سیاستهای دولتی، به تدریج از این نام جعلی استفاده کردند. با این حال، این اصطلاح هرگز نتوانست مشروعیت علمی یا بینالمللی کسب کند.
پاسخ ایران و جامعه علمی جهانی
جمهوری اسلامی ایران همواره نسبت به تحریف نام خلیج فارس واکنشی جدی و حقوقی داشته است. در سال ۲۰۰۶، روز دهم اردیبهشت به عنوان «روز ملی خلیج فارس» در تقویم رسمی کشور ثبت شد تا گامی در جهت پاسداشت این میراث تاریخی برداشته شود. از سوی دیگر، وزارت امور خارجه و پژوهشگران مستقل ایرانی، بارها با ارائه اسناد تاریخی، نقشهها و شواهد بینالمللی، نام تاریخی خلیج فارس را تثبیت کردهاند.
در سطح جهانی نیز، نهادهایی چون سازمان ملل متحد، یونسکو، سازمان هیدروگرافی بینالمللی (IHO)، و بسیاری از دپارتمانهای رسمی کشورهای غربی، همگی «Persian Gulf» را به عنوان نام رسمی، قانونی و غیربدل این پهنه آبی میدانند. حتی موتورهای جستجویی مانند گوگل نیز پس از مناقشههایی در سالهای گذشته، استفاده از واژه اصلی را تثبیت کردهاند.
نقشهها و اسناد تاریخی؛ گواهی بیچونوچرا
بر اساس پژوهشهای معتبر، از میان بیش از ۲۵۰۰ نقشه تاریخی که بین قرون ۱۶ تا ۲۰ منتشر شدهاند، بیش از ۹۵ درصد آنها از نام «Persian Gulf» استفاده کردهاند. نقشههایی از جهانگردان هلندی، پرتغالی، انگلیسی، عثمانی، روسی و عرب، همگی بر استفاده از این نام تاریخی دلالت دارند. حتی اطلسهای معتبر نظیر اطلس جغرافیایی ملی آمریکا (National Geographic Atlas)، اطلسهای بریتانیایی، و نقشههای رسمی سازمان ملل متحد نیز همگی بهصورت انحصاری از واژه «Persian Gulf» استفاده کردهاند.
نامگذاری، قدرت و هویت
نامگذاری یک پدیده زبانی صرف نیست؛ بلکه نمایانگر قدرت، نفوذ، و هویت فرهنگی است. تغییر نام مکانها، تاکتیکی شناختهشده در سیاست استعماری و جنگهای روانی است. همانگونه که در دوره استعمار شاهد تغییر نام برخی سرزمینها از سوی استعمارگران بودهایم، امروز نیز برخی بازیگران منطقهای و فرامنطقهای میکوشند با تغییر نامها، حافظه تاریخی ملتها را دستکاری کنند.
خلیج فارس، همیشه فارس خواهد ماند
خلیج فارس تنها یک پهنه آبی نیست؛ بلکه سندی زنده از هویت ایرانی، حافظه تاریخی ملتها، و مرکز تلاقی قدرتهای جهانی است. تلاش برای تغییر نام آن، نه یک حرکت علمی، بلکه پروژهای سیاسی و فرهنگی است که با هدف تضعیف جایگاه ایران در منطقه طراحی شده است. با این حال، انبوهی از شواهد تاریخی، حقوقی و بینالمللی اثبات میکنند که این نام، مشروع، ریشهدار و غیرقابل تغییر است.
ایران، نه فقط بهعنوان کشوری ساحلی، بلکه بهعنوان صاحب ریشههای تمدنی این منطقه، در پاسداری از نام خلیج فارس وظیفهای تاریخی بر دوش دارد. همانگونه که در طول هزاران سال، این خلیج، «فارس» مانده است، در آینده نیز چنین خواهد ماند؛ چرا که نامها، زمانی که ریشه در تاریخ و فرهنگ دارند، با هیچ جنگ رسانهای یا سیاسی از حافظه ملتها زدوده نمیشوند.
گزارش از امیر صفره
