به گزارش سرویس صنفی و آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ معدن، بهعنوان یکی از اصلیترین پیشرانهای اقتصادی ایران، همواره نقشی کلیدی در تامین مواد اولیه صنایع و توسعه اقتصادی ایفا کرده است. با دارا بودن یکی از متنوعترین و غنیترین منابع معدنی در جهان، ایران پتانسیلی عظیم برای توسعه پایدار در این بخش دارد. اما مشکلات ساختاری، زیستمحیطی، فناورانه و مدیریتی، چالشهایی جدی برای بهرهبرداری اصولی و بهینه از این منابع بهوجود آورده است.
در این میان، نقش دانشگاهها بهعنوان نهادهای تولید دانش، تربیت نیروی انسانی متخصص و مراکز تحقیق و توسعه، بیش از پیش اهمیت یافته است. دانشگاه میتواند با ارائه راهکارهای علمی و فناوریمحور، حلقه اتصال میان دانش و صنعت را تقویت کرده و مسیر برونرفت از بحرانهای معدنی را هموار سازد.
دانشگاه؛ کانون تربیت نیروی انسانی متخصص
یکی از مهمترین نقشهای دانشگاه در حوزه معدن، تربیت نیروهای متخصص و کارآمد است. بدون حضور مهندسان معدن، زمینشناسان، متخصصان فرآوری مواد معدنی و کارشناسان محیطزیست آموزشدیده، امکان توسعه پایدار این صنعت وجود نخواهد داشت.
دانشگاهها با طراحی برنامههای آموزشی روزآمد و هماهنگ با نیازهای صنعت، میتوانند خلأ مهارتی موجود را پر کنند. همچنین با گسترش رشتههای میانرشتهای مانند ژئوتکنیک، دادهکاوی معدنی، و مدیریت منابع طبیعی، نسل جدیدی از فارغالتحصیلان توانمند و چندبعدی به بازار کار معرفی میشوند.
تحقیق و توسعه؛ پل نجات معادن از بحران
امروزه فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، و سیستمهای خودکار در معادن پیشرفته جهان نقشی حیاتی دارند. در ایران، بسیاری از معادن هنوز به شیوههای سنتی استخراج میشوند که بازدهی پایین و آسیبهای زیستمحیطی بالایی دارد.
اینجاست که دانشگاه میتواند با اجرای پروژههای تحقیقاتی کاربردی، بومیسازی فناوریهای نوین، و ارائه مدلهای بهرهبرداری بهینه، راهکارهایی عملی برای ارتقای بهرهوری ارائه دهد. همچنین دانشگاهها قادرند در حوزههای مهمی چون بهینهسازی مصرف انرژی، کاهش باطلههای معدنی، و افزایش ایمنی معادن نوآوری کنند.
تعامل دانشگاه و صنعت؛ چالشی ناتمام
با وجود ظرفیتهای علمی فراوان در دانشگاههای ایران، ارتباط میان دانشگاه و صنعت معدن همچنان ضعیف است. این گسست باعث شده بسیاری از پایاننامهها و پروژههای دانشگاهی کاربردی در صنعت نداشته باشند و در مقابل، صنایع معدنی نیز از ظرفیت علمی کشور بهره کافی نبرند.
برای حل این مشکل، باید ساختارهای ارتباطی مستحکمی میان دانشگاهها و شرکتهای معدنی ایجاد شود. تشکیل هستههای تحقیقاتی مشترک، مراکز رشد و نوآوری معدنی، و حمایت از پایاننامههای تقاضامحور، میتواند این شکاف را کاهش دهد.
دانشگاه و سیاستگذاری منابع معدنی
دانشگاهها نقش مهمی در تحلیل دادههای منابع طبیعی و ارائه راهبردهای کلان در سیاستگذاری منابع معدنی ایفا میکنند. تحلیلهای علمی دانشگاهی میتواند مبنای تصمیمگیریهای کلان در حوزههایی چون نحوه واگذاری معادن، مالیاتهای معدنی، ضوابط زیستمحیطی و توسعه مناطق محروم معدنی قرار گیرد.
دانشگاه میتواند از طریق اتاقهای فکر، مشارکت در تدوین قوانین و ارائه گزارشهای تحلیلی، مشاور علمی دولت در حوزه معدن باشد. تجربه کشورهای موفق معدنی نشان داده که بدون مشارکت دانشگاه در سیاستگذاری، توسعه پایدار معدن امکانپذیر نخواهد بود.
توجه به توسعه پایدار و مسئولیتپذیری اجتماعی
یکی از چالشهای اصلی معادن، تاثیرات مخرب زیستمحیطی و اجتماعی آنهاست. فرسایش خاک، آلودگی منابع آب، تخریب زیستگاههای طبیعی و تنشهای اجتماعی در جوامع محلی از تبعات فعالیتهای معدنی هستند.
دانشگاهها میتوانند با آموزش اصول توسعه پایدار، طراحی مدلهای مشارکت اجتماعی، و ارزیابی دقیق اثرات زیستمحیطی، راهکارهایی برای کاهش این آثار ارائه دهند. علاوه بر آن، دانشگاهها نقش مؤثری در ترویج فرهنگ مسئولیتپذیری اجتماعی در میان فعالان معدنی ایفا میکنند.
کارآفرینی و تجاریسازی دانش در حوزه معدن
با شکلگیری شرکتهای دانشبنیان معدنی و استارتاپهایی با محوریت فناوریهای نوین، نقش دانشگاه در حمایت و هدایت این کسبوکارها پررنگ شده است. مراکز رشد دانشگاهی، شتابدهندهها و صندوقهای نوآوری میتوانند بستری برای خلق ارزش افزوده در زنجیره معدن باشند.
دانشگاه باید دانشجویان را به کارآفرینی و ورود به عرصههای عملی تشویق کند. تربیت دانشجویانی با ذهنیت تجاری و توان تبدیل ایده به محصول، آینده معدنکاری نوین را تضمین میکند.
مطالعات بینالمللی و انتقال فناوری
دانشگاهها میتوانند با برقراری ارتباط با مراکز علمی بینالمللی، زمینه انتقال فناوریهای پیشرفته به کشور را فراهم کنند. همکاریهای علمی با دانشگاههای برتر دنیا، امکان بهرهگیری از تجربیات جهانی در زمینه استخراج، فرآوری، ایمنی و محیطزیست را به دانشگاهها و در نهایت صنعت معدنی کشور میدهد.
ایجاد دورههای مشترک، پروژههای تحقیقاتی بینالمللی و تبادل استاد و دانشجو از راههای موثر در تقویت این نقش است.
دکتر حامد ملاداودی در بیستمین همایش روز ملی معدن ضمن تبریک هفته معدن و سالروز آزادسازی خرمشهر، اظهار کرد: روز معدن فرصت مناسبی برای قدردانی از زحمات و تلاشهای خستگی ناپذیر معدنکاران، اساتید، دانشجویان، کارآفرینان و صنعتگران این حوزه می باشد. در واقع از این فرصت می توان برای بررسی نقش راهبردی معدن در اقتصاد کشور و نقش آن در آینده نیز بهره برد.
وی در ادامه تصریح کرد: کشور ما با داشتن ذخایر عظیم، متنوع معدنی، انرژی فراوان و موقعیت ژئوپلتیک کم نظیر در منطقه ظرفیت بالقوهای برای توسعه نقش معدن و ذخایر معدنی دارد.
رییس دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیرکبیر خاطر نشان کرد: متاسفانه علی رغم ظرفیت بالای معدنی در کشور، اقتصاد ایران در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی عمدتا مبتنی بر تولید نفت خام بود. پس از پیروزی انقلاب یعنی در دوران دفاع مقدس، سازندگی و اصلاحات نیز علاوه بر تولید نفت خام، فراوردههای نفتی و صنایع پایین دستی نفت نظیر پتروشیمی مورد توجه قرار گرفت و زنجیرههای ارزش آن در کشور شکل گرفت.
وی یادآور شد: طی ۱۰ ساله اخیر تحریم های ظالمانه، تکانه های اقتصادی و شرایط بین المللی موجب تغییر پارادایم در سیاست گذاری های کلان کشور شد. به طوریکه اکنون اقتصاد کشور به سمت اقتصاد معدنی و صنایع معدنی مرتبط با آن قرار گرفته و در سال های اخیر رشد قابل توجهی در بخش معدن رخ داده است.
این استاد دانشگاه صنعتی امیرکبیر تاکید کرد: ایجاد هلدینگها، صنایع معدنی و ورود بسیاری از سرمایه گذاری ها به این بخش از نشانه های توجه به بخش معدن در کشور طی سال های اخیر است. البته این موضوع بدان معنا نیست که این ورود با آسیب ها و آشفتگی هایی همراه نبوده است. در واقع ما با عدم حمایت هایی در این حوزه مواجه شدیم. این موضوع موجب رکود این بخش شده است.
ملاداودی تاکید کرد: در واقع تا کنون بخش معدن و صنایع معدنی از مزایای انرژی ارزان و نیروی متخصص ارزان استفاده کرده است، اما به نظر می رسد به دلیل چالش هایی نظیر ناترازی انرژی، کمبود نیروی متخصص، عدم توجه به اکتشافات به ویژه اکتشافات عمیق برای تداوم رشد، لازم است بخش معدن بر فناوری، دانش فنی پیشرفته و توجه بیشتر بر منابع انسانی اهتمام بورزد.
وی ادامه داد: جهان امروز با سرعت به سوی اقتصاد سبز، توسعه انرژیهای نو و هوشمندی صنایع پیش می رود در این میان مواد معدنی به ویژه مواد معدنی حیاتی و راهبردی به محور اصلی زنجیره جهانی تبدیل شده است. کشور ما می تواند در این رقابت جهانی نقشی مطلوب ایجاد کند. اما این امر مستلزم این است که بخش معدن و صنایع آن به دانشگاه به عنوان محلی برای تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد رویکرد همدلانه، مسئولانه و مشارکتی داشته باشد.
رییس دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیرکبیر تاکید کرد: از سوی دیگر دانشگاه با ارتباط نزدیک با بخش معدن و صنایع معدنی می تواند در حل مسائل، به روز رسانی آن، گره گشایی مشکلات این بخش کمک کند. به امید روزی که ارتباط بخش معدن دانشگاه به گونه ای رشد کند که تمامی مسائل و گره های این بخش همانند سایر کشورهای پیشرو در زمینه معدن در دانشگاه ها مطرح شود تا نیروی انسانی متخصص و کارآمد در طراز توسعه کشور تربیت و موجب به روزرسانی بخش معدن شود.
فرجام سخن
نقش دانشگاه در حل مشکلات حوزه معدن، نقشی چندوجهی، حیاتی و روزافزون است. از تربیت نیروی انسانی گرفته تا خلق فناوری، از تحلیل سیاستهای کلان تا اصلاح رفتار اجتماعی در صنعت، دانشگاه موتور فکری و علمی این صنعت است. با تقویت پیوند میان دانشگاه و صنعت، حمایت ساختاری و برنامهریزی دقیق، میتوان معدنکاری در ایران را از یک فعالیت صرفاً استخراجی، به صنعتی دانشمحور، پایدار و ثروتآفرین تبدیل کرد. آینده معادن ایران، زیر زمین نیست؛ در کلاسهای درس، آزمایشگاهها و ذهنهای جوان دانشگاهی نهفته است.
گزارش از عرفان عباسی
