به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ وبگردی طی دو دهه گذشته یکی از مهمترین نقاط ورود کاربران به جهان دیجیتال بوده است و مرورگرها بهعنوان ابزار اصلی این تجربه، نقش اساسی در شکلدهی به نحوه دسترسی، پردازش و مصرف اطلاعات ایفا کردهاند. این نرمافزارها نهتنها درگاه ورود به وب بودهاند، بلکه با ذخیره تاریخچه، مدیریت رمزهای عبور و ارائه اکوسیستم افزونهها به بخشی جداییناپذیر از زیست دیجیتال کاربران تبدیل شدهاند.
این در حالی است که ماهیت تعامل با وب با ظهور هوش مصنوعی مولد، مدلهای زبانی عظیم و سیستمهای تعاملی پیشرفته، در حال تغییر است. اکنون این پرسش جدی مطرح میشود که آیا مرورگرهای سنتی با معماری کنونی خود میتوانند پاسخگوی نیازهای پیچیدهتر و شخصیسازیشدهتر کاربران عصر هوش مصنوعی باشند یا باید دستخوش یک بازطراحی بنیادین شوند؟
به زعم بسیاری از کارشناسان، پاسخ این نیاز در نسل جدیدی از «مرورگرهای مبتنی بر هوش مصنوعی» نهفته است. ابزارهایی که وعده میدهند مرورگر را از یک پنجره منفعل نمایش محتوا به یک دستیار هوشمند، کنشگر و تعاملی تبدیل کنند که درک عمیقتری از رفتار و نیاز کاربر دارد و میتواند در لحظه با او همراهی کند.
مرورگر مبتنی بر هوش مصنوعی چیست؟
مرورگر مبتنی بر هوش مصنوعی در سادهترین تعریف، همان مرورگر سنتی وب است اما با این تفاوت که هوش مصنوعی در هسته آن ادغام شده است. برخلاف مرورگرهای فعلی که صرفاً وظیفه نمایش صفحات وب را بر عهده دارند، مرورگرهای هوش مصنوعی بهصورت فعال در فرآیند جستوجو، خلاصهسازی محتوا، پاسخگویی به پرسشها و حتی انجام وظایف پیچیده مشارکت میکنند.
به بیان دیگر، کاربر بهجای مراجعه به پلتفرمهای جداگانه مانند «ChatGPT» یا کپیکردن محتوا به یک اپلیکیشن دیگر، مستقیماً در همان صفحه وب میتواند از مدلهای زبانی استفاده کند. از همین روی، این تغییر رویکرد، تجربه مرور وب را از یک فعالیت منفعل به یک فرآیند تعاملی و کارآمد تبدیل میکند.
نمونههای شاخص از Opera تا پرپلکسیتی
اولین تلاشها برای ورود به این عرصه را میتوان در مرورگر «Opera One» و دستیار هوش مصنوعی «Aria» در سال ۲۰۲۳ مشاهده کرد. سپس شرکت «Browser Company» با نسخه بتای مرورگر «DIA» در ژوئن ۲۰۲۵ وارد میدان شد. اما نقطه عطف این روند، معرفی مرورگر «Comet» توسط شرکت پرپلکسیتی در جولای سال ۲۰۲۵ بود. پرپلکسی بهعنوان یکی از پنج بازیگر اصلی بازار کاربردهای روزمره هوش مصنوعی، توانست توجه گستردهای را به این مفهوم جلب کند.
مرورگر «Comet» با ادغام کامل موتور جستوجوی مبتنی بر هوش مصنوعی پرپلکسی در مرورگر، به کاربران اجازه میدهد بدون تغییر تب یا کپیکردن محتوا، خلاصهسازی انجام دهند، سوال بپرسند و حتی اقداماتی مانند نوشتن و ارسال ایمیل را مستقیماً از همان صفحه مدیریت کنند. این مرورگر بهنوعی مفهوم «عامل هوشمند وب» را عملیاتی کرده است. هرچند بررسیها نشان میدهد که این عامل در انجام وظایف ساده مانند ارسال ایمیل عملکرد خوبی دارد، اما در وظایف پیچیدهتری همچون رزرو سفر هنوز خطاهای قابلتوجهی مشاهده میشود.
اهمیت اقتصادی و استراتژیک مرورگرهای هوش مصنوعی
ظهور مرورگرهای مبتنی بر هوش مصنوعی صرفاً یک نوآوری تکنولوژیک نیست؛ این حرکت را باید در بستر رقابت شدید بر سر «جستوجوی هوش مصنوعی» تحلیل کرد. با معرفی خلاصههای مبتنی بر هوش مصنوعی در موتور جستوجوی گوگل و قابلیت «AI Mode»، بسیاری از کاربران دیگر نیازی به مراجعه به سایتهای اصلی یا پلتفرمهای هوش مصنوعی مجزا نمیبینند. این تحول، ترافیک وبسایتها و سهم بازار چتباتها را تحتتأثیر قرار داده است. به همین دلیل، شرکتهایی مانند پرپلکسیتی و حتی «OpenAI» که بلافاصله پس از معرفی «Comet» خبر توسعه مرورگر اختصاصی خود را اعلام کرد، بهدنبال بازیابی این سهم بازار هستند.
علاوه بر این، مرورگر و موتور جستوجوی یکپارچه، فضای تبلیغاتی سودآوری ایجاد میکند و کنترل کامل این اکوسیستم، مسیر درآمدزایی از تبلیغات مبتنی بر هوش مصنوعی را برای شرکتها باز میکند؛ مسیری که برای بسیاری از استارتآپهای هوش مصنوعی هنوز بهعنوان مدل اقتصادی پایدار تعریف نشده است.
موانع پذیرش توسط کاربران
با وجود جذابیت مفهومی، بزرگترین مانع در برابر موفقیت مرورگرهای مبتنی بر هوش مصنوعی، عادتهای ریشهدار کاربران محسوب میشود. مرورگرهای فعلی سالها داده، رمزهای عبور، تاریخچه و افزونههای شخصیسازیشده کاربران را در خود ذخیره کردهاند. در چنین شرایطی، مهاجرت به یک مرورگر جدید، حتی با ویژگیهای هوش مصنوعی پیشرفته، برای بسیاری از کاربران ریسک و هزینه بالایی دارد. مگر آنکه مرورگرهای هوش مصنوعی بتوانند مشکلات واقعی کاربران را حل کنند و ارزش افزودهای فراتر از ابزارهای فعلی ارائه دهند.
یکی از راهکارهای پیشنهادی برای عبور از این مانع، عرضه قابلیتهای هوش مصنوعی بهصورت افزونههای مرورگر است تا کاربران بتوانند همان تجربه را در بستر مرورگرهای فعلی خود داشته باشند. به عقیده کارشناسان، این رویکرد میتواند پلی میان مرورگرهای سنتی و نسل جدید مبتنی بر هوش مصنوعی ایجاد کند و شانس پذیرش را افزایش دهد.
تبدیل مرورگرها به دستیار هوشمند چندلایه
مرورگرهای مبتنی بر هوش مصنوعی میتوانند یکی از تحولآفرینترین روندهای آینده وب باشند، زیرا فراتر از نقش سنتی مرورگر بهعنوان یک نمایشگر محتوا عمل کرده و آن را به یک دستیار هوشمند چندلایه تبدیل میکنند. این مرورگرها قادر هستند با تحلیل بلادرنگ رفتار کاربر، زمینه استفاده او را درک کرده و خدماتی مانند خلاصهسازی محتوا، پیشنهادات شخصیسازیشده و حتی اجرای وظایف پیچیده در بستر وب را ارائه دهند. چنین قابلیتی میتواند رقابت در حوزه جستوجوی هوش مصنوعی و تعاملات آنلاین را وارد مرحلهای تازه کند که در آن مرز میان مرورگر، موتور جستوجو و دستیار شخصی عملاً محو میشود.
با این حال، موفقیت این ابزارهای فناورانه جدید به دو عامل کلیدی بستگی دارد:
نخست، توانایی ارائه ارزش واقعی به کاربر فراتر از جذابیت تکنولوژیک و اثبات اینکه این ابزارها میتوانند بهرهوری و تجربه وب را بهطور ملموس بهبود بخشند؛
دوم، طراحی مدلهای اقتصادی پایدار که بتوانند این تحول فناورانه را به یک صنعت ماندگار با بازگشت سرمایه مشخص تبدیل کنند. این موضوع بهویژه در بازاری اهمیت دارد که بخش عمدهای از خدمات وب رایگان بوده و مبتنی بر مدلهای تبلیغاتی است.
تحلیل روندهای موجود و دادههای بازار نشان میدهد که اگرچه این حوزه هنوز در مراحل ابتدایی توسعه است، اما ترکیب قدرت پردازش مدلهای زبانی، زیرساختهای مرورگر و رفتارشناسی کاربران میتواند ظرف پنج سال آینده شکل جدیدی از تعامل با اینترنت را رقم بزند؛ تعاملی که در آن فرآیند جستوجو، دریافت پاسخ و انجام اقدام بهصورت یکپارچه و بدون مرز اتفاق میافتد و مفهوم «مرورگر» را از نو تعریف میکند.
