به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛
بحران آب، قانون سختگیر و کارخانههایی که در آستانه تعطیلی بودند
کمبود آب در ایران دیگر یک هشدار آیندهنگر نیست؛ گزارشهای علمی میگویند بخش بزرگی از آبخوانها دچار افت شدید سطح و کسری تجمعی شدهاند و اصطلاح «ورشکستگی آبی» برای وضعیت فعلی کشور بهکار میرود. همزمان، قوانین مرتبط با آلودگی آب و محیط زیست، تخلیه پساب صنعتی بدون تصفیه، استفاده از فاضلاب خام در کشاورزی و آلوده کردن منابع آب عمومی را جرم دانسته و مجازاتهایی مثل جزای نقدی سنگین، الزام به جبران خسارت و حتی تعطیلی واحد آلاینده را برای آن پیشبینی کردهاند.
در این میان، بسیاری از کارخانههای کوچک و بزرگ در شهرهایی مثل زنجان سالها با روشهای سنتی، آب را مصرف و پساب را بدون مدیریت اصولی رها کردهاند و حالا با اخطارهای رسمی و خطر جریمههای میلیاردی و توقف خط تولید مواجه شدهاند. مدیران این واحدها همزمان از هزینه بالای اجرای طرحهای تصفیه و از ریسک بستن کارخانه در صورت بیتوجهی به قوانین میترسند، وضعیتی که ظاهراً بنبست به نظر میرسد اما در واقع یک فرصت طلایی برای ورود متخصصان جوان است.
ورود دانشجویان محیط زیست؛ از کلاس درس تا قلب کارخانه
در دانشگاه زنجان، گروهی از دانشجویان رشته محیط زیست و مهندسی/مدیریت منابع آب با دیدن وضعیت حوضچههای پساب شهرکهای صنعتی و اخبار اخطارهای محیط زیست، تصمیم گرفتند نقش تماشاگر را کنار بگذارند. آنها ابتدا با مطالعه استانداردهای تخلیه پساب، ضوابط سازمان محیط زیست و مواد قانونی مرتبط با جرایم آلودگی منابع آب، تصویری روشن از ریسکهایی که واحدهای صنعتی با آن روبهرو هستند، به دست آوردند.
در گام بعد، این دانشجویان با شرکت صافی گران بهعنوان تولیدکننده تخصصی فیلتر پرس و تجهیزات فیلتراسیون، وارد همکاری شدند تا علاوه بر دانش تئوریک، به راهحلهای عملی و تجهیزات واقعی هم دسترسی داشته باشند. این همکاری به آنها امکان داد در جلسات معرفی، بهجای حرفهای کلی، پیشنهادهای فنی مشخصی مثل نوع فیلتر پرس، ظرفیت تقریبی، و ساختار کلی خط تصفیه را روی میز بگذارند.
بازدیدهای میدانی از واحدهای صنعتی زنجان و شهرهای اطراف
این تیم دانشجویی–صنعتی، برنامهای برای بازدید هدفمند از واحدهای صنعتی در زنجان و شهرهای اطراف تنظیم کرد؛ از کارگاههای سنگبری و تولید مصالح گرفته تا کارخانههای غذایی، لبنی و حتی واحدهای رنگ و نساجی. در هر بازدید، دانشجویان با همراهی یک کارشناس فنی از طرف شرکت صافی گران، وضعیت موجود را ثبت میکردند: حجم مصرف آب، نحوه تأمین آن، مسیرهای تولید پساب، وجود یا عدم وجود سیستم تصفیه، و محل نهایی تخلیه.
آنها سپس با مدیرعامل، مسئول فنی یا مدیر HSE جلسهای کوتاه برگزار میکردند و با زبانی ساده، سه نکته را توضیح میدادند:
- هزینه واقعی هر مترمکعب آب در شرایط کمآبی و احتمال محدودیت بیشتر در آینده
- ریسک حقوقی و کیفری تخلیه پساب آلوده و امکان جریمه و تعطیلی طبق قوانین موجود
- امکان کاهش مصرف آب و حذف بخش عمده ریسک قانونی با اجرای یک سیستم فیلتراسیون و فیلتر پرس برای بازچرخانی آب
یک گفتوگوی کوتاه با مدیر یک کارخانه سنگبری
در یکی از این بازدیدها، تیم دانشجویی به سراغ یک سنگبری قدیمی در حاشیه زنجان رفت؛ جایی که حوضچههای گل و لای، سالهاست چشمانداز اطراف کارخانه را عوض کردهاند. در یک مصاحبه کوتاه، صاحب واحد میگوید:
«چند بار اداره محیط زیست به ما اخطار داده بود که وضعیت پساب رو جمع کنید، اما هر بار که قیمت سیستمهای تصفیه رو میپرسیدیم، رقمها میترسوند ما رو. راستش فکر میکردیم اینها فقط تهدیدن و جدی نمیشن. تا اینکه یک روز نامهای رسید که اگر ظرف چند ماه اصلاح نکنیم، هم جریمه سنگین میشیم هم احتمال تعطیلی خط تولید هست. همون موقع بود که این تیم دانشجویی بهمون پیشنهاد داد بیان وضعیت رو بررسی کنن و یک طرح واقعبینانه بدن.»
دانشجویان بعد از بررسی میدانی، به او توضیح دادند که اگر پساب سنگبری ابتدا در حوضچه تهنشینی اولیه جمع و سپس توسط پمپ به یک فیلتر پرس مناسب هدایت شود، آب تصفیهشده میتواند دوباره در خط برش و ساب استفاده شود، در حالی که پودر سنگ بهصورت کیک خشک قابل جمعآوری و دفع است. صاحب کارخانه ادامه میدهد:
«وقتی فهمیدم با این کار، هم مصرف آب چاهمون کم میشه، هم میتونیم سرِ بازرسیهای محیط زیست، یک سیستم درست و حسابی نشون بدیم، ذهنم عوض شد. از همه مهمتر اینکه این بچهها عدد و رقم آوردن و حساب کردن که هزینه دستگاه و راهاندازی، تو چند سال از طریق صرفهجویی در آب و جلوگیری از جریمه برمیگرده. این شد که راضی شدیم وارد کار بشیم.»
فیلتر پرس دقیقاً چه کار میکند و چرا کلیدی است؟
فیلتر پرس دستگاهی است که برای جداسازی جامد از مایع در حجم زیاد استفاده میشود و اساس کار آن، عبور دادن دوغاب یا لجن تحت فشار از میان صفحات مجهز به پارچه فیلتر است. در هر سیکل کاری، پساب ورودی پس از تهنشینی اولیه، با پمپ به داخل صفحات فیلتر پرس هدایت میشود؛ آب از پارچه عبور کرده و به صورت مایع شفافتر خارج میشود، در حالی که ذرات جامد روی پارچهها جمع شده و یک «کیک فیلتر» نسبتاً خشک را تشکیل میدهند.
آب خروجی، بسته به کیفیت طراحی و نوع پساب، میتواند دوباره در چرخه تولید (مثلاً برای شستوشو، خنککاری یا فرایندهای غیرحساس) استفاده شود و به این ترتیب، مصرف آب تازه کارخانه بهطور جدی کاهش مییابد. از طرف دیگر، حجم و رطوبت لجن نهایی بهشدت پایین میآید که هم هزینه حمل و دفن را کم میکند و هم احتمال نشت و آلودگی ثانویه محیط را کاهش میدهد. این ویژگیها باعث شده فیلتر پرس به یکی از تجهیزات استاندارد در پروژههای تصفیه و بازچرخانی پساب صنعتی تبدیل شود.
نمونهای از اثر این همکاری در یک کارخانه غذایی و لبنی
در یک واحد فرآوری مواد غذایی و لبنی در نزدیکی زنجان، پساب حاوی چربی، پروتئین و مواد آلی، سالها چالش اصلی کارخانه در بازرسیهای محیط زیست بود. شاخصهای آلودگی مانند BOD و COD پساب خروجی، بالاتر از استانداردهای تخلیه بود و خطر جریمه و الزام به توقف تولید برای اصلاح وضعیت وجود داشت. تیم دانشجویی پس از پایش وضعیت، پیشنهاد کرد لجن تولید شده در واحد بیولوژیکی و فیزیکوشیمیایی، بهجای رهاسازی رقیق، با یک فیلتر پرس مناسب آبگیری شود تا هم بار آلودگی کاهش یابد و هم آب جدا شده دوباره در فرآیندهای شستوشو استفاده شود.
مدیر فنی این کارخانه در گفتگو با تیم میگوید:
«چیزی که برای ما جالب بود، این بود که این دانشجوها فقط مشکل رو نگفتن؛ برای هر عددی که روی کاغذ آوردن، یک راهحل هم پیشنهاد دادن. وقتی دیدیم میتونیم حجم لجن رو چند برابر کم کنیم و آب جدا شده رو دوباره توی خط استفاده کنیم، پذیرفتن هزینه فیلتر پرس برای مدیریت، منطقی شد. حالا توی بازدیدهای دورهای، بهجای جواب دادن به تذکرها، سیستم تصفیه رو نشون میدیم.»
نتیجه؛ نفع سهجانبه برای صنعت، محیط زیست و دانشجویان
خروجی این دو سال همکاری میدانی و فنی، مجموعهای از پروژهها بود که در آنها چندین واحد صنعتی در زنجان و اطراف، با اجرای سیستمهای فیلتراسیون و فیلتر پرس، هم مصرف آب تازه را کاهش دادند، هم ریسک جرایم زیستمحیطی و تعطیلی را پایین آوردند و هم از منظر مسئولیت اجتماعی و محیط زیستی، تصویر بهتری از خود ساختند. برای محیط زیست، یعنی سطح پایینتر آلودگی در منابع آب سطحی و زیرزمینی, کاهش تخلیه پساب خام و مدیریت بهتر لجن صنعتی؛ و برای دانشجویان، یعنی رزومه واقعی، تجربه ارتباط با صنعت و درآمد در دوران تحصیل.
این مدل همکاری نشان میدهد که اگر دانش تخصصی دانشگاه با ابزارهای صنعتی و نیاز واقعی کارخانهها ترکیب شود، میتوان بحران آب و سختگیریهای قانونی را از یک تهدید، به یک فرصت شغلی و توسعهای تبدیل کرد.
اگر دانشجوی رشتههای محیط زیست، مهندسی یا مدیریت منابع آب هستید و دوست دارید بهجای تماشای بحران آب، بخشی از راهحل باشید، میتوانید در چنین پروژههایی نقش فعال بگیرید. با همکاری با مجموعهای مانند شرکت صافی گران، امکان حضور در بازدیدهای صنعتی، طراحی راهکارهای تصفیه مبتنی بر فیلتر پرس و مشارکت در اجرای پروژههای بازچرخانی آب را خواهید داشت. برای آشنایی بیشتر با مسیر همکاری، آشنایی با دستگاههای فیلتر پرس و دریافت راهنماییهای لازم، کافی است به وبسایت شرکت صافی گران مراجعه کنید؛ در این مسیر هم به مسئولیت علمی و محیط زیستی رشته خود عمل میکنید و هم میتوانید از دوران دانشجویی، مسیر حرفهای و درآمدی خود را بسازید.
