خبرنامه دانشجویان ایران: علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی یکشنبه شب با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری به تشریح ابعاد فنی برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) پرداخت. اظهارتت صالحی در این گفتگو بسیاری از زوایای پنهانی که ابهامات زیادی در متن «برجام» داشت را روشن کرد، اما در این بین به نظر میرسد تفسیری که آمریکایی ها درقسمت هایی از متن کردند با این اظهارات در تناقض است.
به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»، رئیس سازمان انرژی اتمی در قسمتی از اظهارات خود در خصوص اظهارات کری که در کنگره گفته بود زمانی که قلب راکتور اراک را درآورند محل آن را بتن می ریزند، گفت: همین موضوع سبب شد دوستان ما به جای اینکه متن برجام را بخوانند اظهارات کری را مبنا قرار دهند این در حالی است که شما فرض کنید که یک چاله ای را در زمین کنده اید و جایی است که می خواهید قلب راکتور را بگذارید، شما در این چاله یک تانکر فولادی می گذارید و اتفاقی که قرار است بیفتد این است که ما این تانکر را در می آوریم و آن را کنار می گذاریم و حرف آن ها این است که ما درون تانکر را سیمان بریزیم چرا که آن ها نگرانند ما دوباره این تانکر را بر سر جای خود قرار دهیم و این در حالی است که ما اصلا قرار نیست به دلایل ایمنی مخزن را مجددا بر سر جای خود قرار دهیم و اگر قرار باشد روزی همه چیز به هم بخورد ما مخزن جدیدی جای آن مخزن قرار خواهیم داد.
همین مسئله باعث شد یکی از متخصصین فیزیک هسته ای نقدی را پیرامون این اظهارات صالحی به خبرنامه دانشجویان ایران ارسال کند:
راکتور هسته‌ای در کل (به غیر از ساختمانش) عبارت است از یک محفظه که از آلیاژهای خاص ساخته شده و معمولا درون زمین جای میگیرد به علاوه مجموعه ای از میله های سوخت که به صورت عمودی درآن جای می گیرد. در راکتور اراک یک جسم تانکر گونه وجود دارد که در داخل محفظه یاد شده قرار میگیرد و در واقع قلب راکتور بوده و به کالندریا موسوم است. این کالندریا دارای منافذی است که میله های سوخت در آن جای میگیرد. مهمترین، پیچیده‌ترین و حساسترین بخش راکتور، طراحی هندسه و ابعاد این منافذ با توجه به نوع سوخت، نوع کند کننده، شار نوترونی و توانی است که برای آن راکتور در نظر گرفته شده است.
در واقع برای ایجاد هر تغییر اساسی در نتیجه و کارایی یک راکتور، باید طراحی کالندریا تغییر کند. آنچه که طبق توافق وین بایستی با بتن پر شود، محفظه‌های همین کالندریا است که در نتیجه منجر به غیر قابل استفاده شدن قلب راکتور (کالندریا) میشود. برای تایید این موضوع نیازی نیست که کارشناس راکتور باشیم زیرا در متن برجام به غیر قابل استفاده شدن آن تصریح شده است. (بند سوم بخش از ضمیمه اول برجام)
3. … The calandria will be made inoperable by filling any openings in the calandria with concrete such that the IAEA can verify that it will not be usable for a future nuclear application. …
در صورت انجام این عمل، برای راه اندازی راکتور، بایستی قلب جدید با مشخصات درج شده در ضمیمه اول برجام طراحی و ساخته شود.
راکتور آب سنگین چیست؟ در کل در راکتورهای هسته‌ای، از طریق شکافتن هسته‌های قابل شکافت اورانیوم یعنی اورانیوم 235 (اورانیوم طبیعی (غنی نشده) مخلوطی از دو نوع اورانیوم 235 با نسبت 0.007 و اورانیوم 238 با نسبت 0.993 است) انرژی هسته‌ای آزاد می‌گردد. لیکن چون درصد اورانیوم قابل شکافت در اورانیوم طبیعی کم میباشد، لازم است تا از طریق فرآیندی، درصد و غنای آن افزایش یافته (غنی‌سازی) و آن اورانیوم غنی شده به عنوان سوخت در راکتور به کار میرود.
در راکتورهای قدرت هسته‌ای ماده ای هم موسوم به کند کننده به کار میرود که برای راکتوری که از سوخت غنی شده استفاده میکند، همان آب معمولی است.(مانند بوشهر)
اما روشی دیگری نیز برای استحصال انرژی هسته‌ای وجود دارد که میتوان در آن از اورانیوم طبیعی را بدون غنی سازی به کار برد مشروط بر این که از آب سنگین به عنوان کند کننده استفاده نمود.
این راکتورها موسوم به اب سنگین هستند. (مانند طرح فعلی اراک) تهیه آب سنگین خود یک تکنولوژی خاص می‌طلبد و باعث میشود که آن محصول گرانقیمتی شود.
چرا راکتور آب سنگین ارزشمند است؟ یکی از مهمترین دلالیش این است که تولید آب سنگین از غنی سازی اورانیوم کم هزینه تر بوده و لذا در کل (هزینه سوخت + کند کننده) مقرون به صرفه تر از راکتورهای آب سبک می‌باشند. بنابراین فلسفه استفاده از آب سنگین (که از آب سبک گرانتر است)، این است که دیگر نیازی به سوخت غنی شده (که از سوخت طبیعی خیلی گرانتراست) نیست.
حال اگر یک راکتور هم از آب سنگین استفاده کند (که گران است) و هم سوخت غنی شده (که بسیار گران است)، هرچند که این یک طرح عملی است (دقیقا طرحی که برای آینده اراک در وین مورد توافق قرار گرفته) ولی به لحاظ اقتصادی یک طرح خنده دار و بی منطق است.
این که گفته شود در راکتور اراک به صرف اینکه آب سنگین، به کار رفته پس یک راکتور آب سنگین است مانند این است که موتور یک خودرو را اندکی تغیر دهیم تا از سوخت هواپیما بتواند استفاده کند بعد به خود ببالیم که سوار هواپیما هستیم!.
دکتر صالحی: اگر خدایی ناکرده روزی زیرقولشان زدند ما می توانیم فوری برگردانیم و غنی سازی را شروع کنیم. یعنی 4 آبشاری که الان غنی سازی می کنند تبدیل می شود به 4 آبشار در حال سکون که در صورت خلف وعده طرف مقابل فعال خواهند شد (در فردو)
وضعیت فعلی فردو:
• ۱۸ آبشار که هر آبشار به طور میانگین 174 سانتریفیوژ دارد. بدون مشکل در حال چرخش و غنی سازی.
وضعیت پس از اجرای توافق: (به استناد بندهای 44 تا 49 ضمیمه اول برجام)
• 12 آبشار با کلیه زیرساختها و تجهیزات کنترلی، خاموش، جمع آوری و به خارج از فردو برای انبار شدن منتقل می‌گردند.
• ۲ آبشار برای تولید رادیو ایزوتوپها، تغییر می کنند. (اگر از این سانتریفیوژها برای تولید ایزوتوپ مولیبدنیوم ۹۹ استفاده شود (که ایزوتوپی بسیار پرکاربرد میباشد)، دیگر آن سانتریفیوژ را در آینده برای غنی سازی اورانیوم نمیتوان به کار برد یعنی عملا این دو آبشار هم از فرآیند غنی سازی حذف می‌گردند)
• ۴ آبشار باقیمانده هم خاموش می‌شوند. که در این فرآیند نزدیک به ۳۰ درصد از آنها تقریبا از بین میروند. اگر مجددا و عندالزوم بخواهیم مجددا آنها را روشن کنیم نیز تقریبا همین تعداد تلفات خواهیم داشت (این به دلیل سرعت فوقالعاده زیادی است که یک سانتریفیوژ در حال کار باید به ان برسد یا در هنگام خاموشی باید از آن سرعت بیفتد) نتیجه اینکه از این ۴ آبشار عملا کمتر از ۲ آبشار فعال در آینده میتوان داشت.
نتیجه در صورت خلف وعده طرف مقابل تنها دو آبشار (در مقابل ۱۸ آبشار فعلی) عملیاتی خواهیم داشت که تولید سالانه آن بین 60 تا 90 کیلو اورانیوم 3.5 درصد خواهد بود و غربی ها از این سطح تولید نگرانی نخواهند داشت. (مصرف بوشهر سالانه ۳۰۰۰۰ کیلو اورانیوم 3.5 درصد میباشد!)
دکتر صالحی: آنچه در لوزان به عنوان محورهای فنی به تفاهم رسیده بودید به نظر می‌رسید که پیکره‌های آن مورد تراشیدن قرار گرفته بود و طرف مقابل سعی می‌کرد تا بیشتر این پیکره را بتراشد، افزود: در جلسه‌ای در وین بر روی موضع خود پافشاری کردیم و نپذیرفتیم که بخواهیم در موارد مورد نظر آنها عقب نشینی کنیم.
در پایان برای آنکه بدانیم آیا در وین به لحاظ فنی موفق‌تر از لوزان بودیم یا خیر کافی است به گزارشی که از اینجــا می توان دست یافت مراجعه نمود که همان تحلیل موسسه علم و امنیت بین الملل، (که شاید مهمترین اتاق فکر امریکایی است که در طول این 12 سال به طور بسیار عمیقی مسایل هسته ای ما را رصد و تحلیل نموده و غالبا پیشنهاداتش، دستور کار امریکایی‌ها بوده است) است که یک هفته پس از لوزان ارایه شده و در آن علاوه بر نقد لوزان به روایت فکت شیت آمریکا (و غالبا انتقاد از آن!)، پیشنهادات و خواسته هایی را به تیم مذاکره کننده امریکایی ارایه نموده است که بیش از 90 درصد آن در متن برجام حضور یافته و مورد توافق تیم فنی ما قرار گرفته است!
در وین بر روی موضع خود پافشاری کردیم و نپذیرفتیم که بخواهیم در موارد مورد نظر آنها عقب نشینی کنیم.
