به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دکتر مصطفی قانعی، فوق تخصص ریه و استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیةالله(عج) در دیدار شنبه، بیست و نهم خردادماه اساتید دانشگاه با رهبری انقلاب، یکی از سخنران های این جلسه بود که متن کامل سخنان وی که به طور اختصاصی در اختیار «خبرنامه دانشجویان ایران» قرار گرفته، در ادامه آمده است.
بسمه تعالی
محضر مبارک حضرت آیت الله خامنه ای
رهبر معظم انقلاب اسلامی
سلام علیکم
با تشکر از این حرکت نمادین که به واسطه تکریم علم و عالم برگزار می کنید و امید به اینکه دیگران هم از این عمل صالح تبعیت کنند.
بدون تردید هدایت و راهبری شما در دهه اخیر کشور باعث پیشرفت علمی کشور شد و کشور را در موقعیت خوب علمی قرار داد. قطعاً تداوم این هدایت در حوزه علم و فناوری و تجاری سازی علم، باعث تحول بنیادین در اقتصاد کشور مبتنی بر اقتصاد دانش بنیان خواهد شد.
مطالب زیر راهکارهایی است که می توانند مبتنی بر سیاست های ابلاغی "علم و فناوری" و "اقتصاد مقاومتی" جنابعالی در پیشرفت اقتصاد دانش بنیان تاثیر گذار باشد. (انشاءالله)
- تدوین سیاستها و قوانین و آیین نامه های اجرایی به نحوی که موجب کشش فناوری و رشد اقتصاد دانش بنیان شود.
بهترین تدبیر برای رشد روز افزون علم و فناوری، تدوین سیاست ها و قوانین و آیین نامه هایی است که بر مبنای نظام نوآوری ملی نهادینه شود و اجرای آن باعث رشد خودکار فناوریهای پیشرفته و اقتصاد دانش بنیان شود. تمام این اقدامات کشش مداوم و مناسب برای فناوری های پیشرفته فراهم می کند.
فقدان یا ضعف در تدوین و یا اجرای صحیح این قوانین، یکی از موانع اصلی در پیشرفت فناوری است. با توجه به تخصص در حوزه سلامت مثالی از این حوزه بیان می شود.
در حال حاضر دانشگاهها و بیمارستانهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای تداوم حیات اقتصادی خود راهی جز افزایش درآمد اختصاصی ندارند. این درآمد بایستی از صندوق های بیمه تامین شود. تلاش اصلی در این شرایط بایستی از طریق افزایش اشغال تخت بیمارستان و اقدامات طبی درآمدزا صورت گیرد. چندین هزار عضو هیئت علمی در این حوزه به ارائه پیشرفته ترین خدمات پزشکی مشغول هستند و بدون تردید سرمایه انسانی عالی را فراهم کرده است به نحوی که موقعیت علمی و فناوری گروه پزشکی ایران در منطقه نظیر ندارد. امیدوارم کسانی که تریبون دارند یا در رسانه ها مشغول کار هستند اهمیت این سرمایه اجتماعی را بدانند و فریب دشمن را در تخریب این سرمایه ملی نخورند. در هر حال این سرمایه عظیم زمانی برای کاهش بستری بیمار و کاهش هزینه های درمانی تلاش خواهد کرد که اقتصاد وی و سازمان وی، در گرو کاهش هزینه های بیمار و بیماری باشد.این رویکرد نیاز به فناوریهای جدید و پیشرفته دارد. فناوری که مراقبت بیمار در بیمارستان را به سمت مراقبت در منزل سوق دهد. فناوری که روزهای بستری را کاهش دهد و اقدام سرپایی را بر بستری مزیت دهد. زیرا فناوری پیشرفته در نظام سلامت، فناوری است که با کمترین هزینه بالاترین سطح سلامت را تضمین نماید. این امر قطعا قابل اجرا است به شرطی که در قانون، منابع پایدار و مدیریت کلان یکپارچه فراهم شود. تولیت یکپارچه و مدیریت منابع باید در دست مدیر کلان این حوزه باشد تا او فقط خود را موظف به نوآوری در این حوزه بداند. حضرتعالی در سیاستهای ابلاغی سلامت به خوبی این موضوع را ابلاغ کردید و مجلس هم با قانون تجمیع بیمه ها شرایط اجرای کار را فراهم کرد ولی رودربایستی و اهمال در اجرا باعث شده سرمایه انسانی و زیر ساخت های وزارت بهداشت همه به سمت خدمت دهی و تامین اقتصاد دستگاههای خود برود.
زیرا در کنار وزارت بهداشت، ساختار بیمه های متعدد داریم که بنای آنها بر پوشش ارزانترین دارو و شیوه خدمت دهی است. در عین حال قادر به نظارت پیشرفته هم نیست چون سرمایه انسانی لازم را ندارد و تمام این سرمایه انسانی در وزارت بهداشت است. اگر ما این منابع را در قانون پایدار کنیم و مدیریت آن را در اختیار وزارت بهداشت قرار دهیم و به طور جدی مطالبه کنیم که با این منابع باید سلامت را حفظ و ارتقاء دهد، آنگاه هر فناوری که هزینه وی را کاهش دهد مورد استقبال قرار می گیرد در غیر اینصورت تلاش می کند در آمد خود را افزایش دهد و بیمه ها هر روز کمبود خواهند داشت.
تنها اجرای سیاست ابلاغی شما و قانون برنامه است که باعث نجات این حوزه می شود . برای نمونه با اجرای آن، خود وزارت بهداشت خواهد بود که مانع آنژیوگرافی بی مورد رگهای قلب و استنت گذاری در رگها می شود. نظام ارجاع را پیاده می کند و راهنمای بالینی برای خدمات پزشکی تدوین و اجرایی می کند. و هزاران نسخه تجویزی را کنترل می کند همانند شهری که با وجود اینکه تمام افراد گواهینامه رانندگی دارند ولی بایستی علایم راهنمایی و رانندگی وجود داشته باشد و ناظری بر اجرای آن در کل شهر دقت نماید. با این اقدام وزارت بهداشت، تنها اجازه تجویزی را می دهد که موجب ارتقاء سلامت بیمار شود و بودجه را به سمت پیشگیری می برد تا هزینه های خود را کاهش دهد. به طور کلی بر اساس منابع در اختیار باید نظام ارائه خدمت برنامه ریزی کند و این زمانی ممکن است که وزارت بهداشت که ارائه دهنده خدمت است همه منابع را در اختیار داشته باشد. علت اینکه ما به این شرایط افتادیم تقلید بی چون و جرا از نظام غرب و تبعیت بدون تفکر از سازمانهای بین المللی مرتبط بود.
- توجه و تمرکز بر شرکتهای دانش بنیان:
استفاده مدبرانه از شرکت های دانش بنیان " راه میانبری" است گه می تواند پیشران اصلی "اقتصاد دانش بنیان" و "اقتصاد مقاومتی" براساس "علم و فناوری" باشد. در حال حاضر پس از بررسی بیش از 5000 شرکت که متقاضی دانش بنیان شدن بودند، حدود 2200 شرکت دانش بنیان شدن شناخته شدند و این امر نشان می دهد که پذیرش با دقت انجام می شود و آنچه که امروزه از غربال معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گذشته است یک سرمایه ساماندهی شده است و از کمیت و کیفیت لازم را برای تحول در اقتصاد کشور را دارد. و چنانچه این 2200 شرکت خوب هدایت شوند و مساعدت کافی با آنها بعمل آید، می توان با سرعت بیشتری به اهداف سیاست های ابلاغی رسید. هدایت این شرکت ها باید به گونه ای باشد که محصولات تولیدی آنها بتواند علاوه بر رفع نیاز کشور، ایران را به یک کشور صادر کننده محصولات دانش بنیان پیشرفته تبدیل کند و در رقابت های بین المللی موفق شود. در حقیقت تمرکز روی شرکتهای دانش بنیان حلقه اتصال سیاستهای "علم و فناوری" و " اقتصاد مقاومتی" است.
- خرید های دولتی یک ابزار مهم و کارامد در ارتقاء اقتصاد دانش بنیان با اعمال استاندارد بالا
حمایت از شرکت های دانش بنیان می تواند ابتدا با خریدهای دولتی آغاز شود و قرارگاه اقتصاد مقاومتی می تواند این موضوع را پیگیری و نظارت نماید و بر اجرای صحیح و دقیق آن نظارت نماید.
یکی از راهکارهای اصلی و مهم در کشورهای پیشرفته برای ارتقاء کیفی محصولات و تحقق اقتصاد دانش بنیان، وضع نمودن استانداردهای بالا در خریدهای دولتی بوده است. رکن اصلی در ایجاد قابلیت های رقابتی در شرکتها و تبدیل کردن آنها به شرکتهای صادراتی بزرگ، با اعمال این سیاست مهم بوده است.
امروزه در دولت سامانه ای ایجاد شده است و قرار است خرید های دستگاهای دولتی از طریق این سامانه انجام گیرد لذا بستر کار فراهم شده است. این امر اگر دستور کار اصلی قرارگاه اقتصاد مقاومتی شود امسال ما شاهد اجرایی شدن این راهکار خواهیم بود.
با یک راهکار ساده و اجرایی می توان خریدهای سال آینده را از یکسال قبل در این درگاه اطلاعاتی اعلام کرد. ولی در خرید از بین محصولات یکسان، دولت به شکل متمرکز خریداری کند و نوعی را خریداری کند که بالاترین استانداردها را رعایت کرده است و هر سال برای سال بعد استاندارها را در خرید افزایش دهد و بهای آن را هم پرداخت نماید.
خریدها اگر از بین محصولات که بالاترین استاندارد را دارند و با قیمت مناسب خریداری شوند، شرکتهای تولید کننده بزرگ چاره ای ندارند جز اینکه از فناوری های پیشرفته استفاده کنند که این فناوری ها هم در دست شرکت های شرکتهای دانش بنیان است و به شکل خودکار فناوری های پیشرفته از طریق انتقال فناوری، از شرکتهای دانش بنیان و دانشگاهها به سمت شرکت های بزرگ صنعتی خواهند رفت و در آن ها رسوخ خواهد کرد و آنها را به شرکت های رقابتی در سطح بین المللی تبدیل خواهد کرد. لذا ساماندهی خریدهای دولتی از بین تولید کنندگان داخل با اعمال بالاترین استاندارد و هدایت آنها و نظارت بر آن ها می تواند یکی از راهکارهای اصلی برای تحقق "اقتصاد مقاومتی" و "اقتصاد دانش بنیان" باشد. فقط تصور شود که مصرف مواد و محصولات غذایی با استاندارد بالا توسط دولت در ظرف مدت کوتاه می تواند چه تحولی در سلامت و اقتصاد کشور ایجاد نماید.
قرارگاه " اقتصاد مقاومتی" می تواند در همین امسال این موضوع را در دستور کار قرار دهد و معاونت علمی و فناوری می تواند برنامه آن را تهیه کند.
- جذب سرمایه گذاری های مردم در حوزه محصولات اقتصاد دانش بنیان
بر اساس بیانات مسئولین در حال حاضر 1000 هزار میلیارد تومان در دست مردم است و چنانچه این سرمایه عظیم به سمت اقتصاد دانش بنیان هدایت شود صاحبان سرمایه و همچنین کشور منتفع خواهند شد. از آنجا که محصولات دانش بنیان از لحاظ بازده اقتصادی می تواند جذابیت بالایی برای سرمایه گذاری مردمی داشته باشد.
راهکارهای زیر می تواند این امر مهم را اجرایی کند.
گذراندن شرکت های دانش بنیان و محصولات آن ها از مرحله خطر اولیه و تثبیت اولیه آنها توسط دولت انجام شود. سپس منافع اقتصادی آن برای سرمایه گذاری بخش خصوصی شفاف شود و مشوق های دولتی هم برای سرمایه گذاری در آن به عموم مردم اطلاع رسانی شود. زیرا بیشترین بازده اقتصادی در این حوزه است ولی مردم اطلاع ندارند.
علت اینکه این سرمایه بزرگ مردمی و بانک ها به سمت اقتصاد دانش بنیان نمی آید این است که منافع اقتصادی آن شفاف نیست و از طرفی سرمایه گذاران به دلیل عدم آشنایی به این فناوری ها از سرمایه گذاری در این حوزه نگران هستند و نمی دانند که نتیجه چه خواهد شد؟
صندوق نوآوری و شکوفایی و سایر صندوق های علم وفناوری می توانند تا عبور شرکت ها از مرحله خطر و شفاف شدن منافع اقتصادی آن ها، در قالب سرمایه گذاری خطر پذیر با شرکت های دانش بنیان مشارکت کنند و در هر سال لیستی از محصولات و حوزه های فناورانه که می تواند منجر به تحقق اقتصاد دانش بنیان شود و برای سرمایه گذاران بخش خصوصی و صاحبان سرمایه هم منفعت قابل توجه داشته باشد و خطری هم متوجه سرمایه گذاری درآن حوزه نباشد را منتشر کنند.
شفاف سازی منافع اقتصادی در رسانه ملی و در سایر رسانه ها می تواند سرمایه های خرد مردمی را با شیوه های مشخص به این سمت هدایت کند و گفتمان اقتصاد دانش بنیان را در بین مردم مسلط نماید. نمونه های ازاین کار در حوزه زیست فناوری تجربه شده است و قابل تعمیم به سایر حوزه ها می باشد.
- تهیه طرح درسی مشتمل بر تبیین اقتصاد در هر موضوع درسی برای دانشجویان
چنانچه اساتید هر رشته به خصوص اساتید علوم پایه در زمان تدوین طرح درس موضوع درسی خود، محتوی درس را با برنامه ریزی جذاب و دقیق به گونه ای تدوین کنند، که در حین تدریس بیان کنند که موضوع علمی که تدریس می کنند، تا چه اندازه می تواند قابلیت اقتصادی داشته باشد و پس از فارغ التحصیلی با تاسیس یک شرکت دانش بنیان اقتصاد خود و کشور خود را متحول کند. این امر باعث می شود تا دانشجو با شوق بیشتر اهمیت درس را درک کند و در پایان هر درس انگیزه او برای کارآفرینی و تبدیل کردن خود به یک مولد اقتصادی و تامین کننده اشتغال بیشتر شود. بدیهی است با تکرار این موضوع توسط اساتید مختلف با شیوه های علمی و جذاب به مدت چندین سال تحول جدی را در فارغ التحصیلان دانشگاهی و حتی اساتید تدریس کننده ایجاد خواهد کرد. این کار به آسانی با ارائه یک بخشنامه قابل انجام است و معاونین آموزشی در وزارتخانه های مربوطه می توانند ابزار نظارت تشویقی را برای اساتیدی که چنین طرحی را ارائه می کنند فراهم نمایند.
- اولویت دادن به فناوری های که هم در کوتاه مدت و هم در دراز مدت قابلیت بالاتری در تحقق اقتصاد مقاومتی و اقتصاد دانش بنیان دارند
اعتبارات حمایتی در حوزه علم و فناوری کشور به حدی نیست که بتواند تمام حوزه های علم وفناوری را پوشش دهد. لذا بایستی در بین این دستاوردها مشخص کرد کدام حوزه است که می تواند هم در کوتاه مدت و هم در دراز مدت اقتصاد دانش بنیان را محقق نماید و تحقق این امر، عامل دستیابی به اقتصاد مقاومتی هم باشد.
برای نمونه یکی از این حوزه های مهم با قابلیت های آن به اختصار ذکر می شود
حوزه زیست فناوری
یکی از مصادیق اولویت علم و فناوری که می تواند هم برای کوتاه مدت و هم دراز مدت اقتصاد دانش بنیان را در کشور محقق کند زیست فناوری است. این حوزه بیش از 400 شرکت فعال دانش بنیان و بیش از 500 میلیارد تومان فروش، در حال حاضر قدرت اول را در تحول اقتصاد دانش بنیان دارد. از طرفی رتبه اول از لحاظ دارا بودن شرکتهای دانش بنیان نوپا است، یعنی آینده درخشان در کشور دارد.
زیست فناوری می تواند در اکثر فناوری ها و صنایع باعث افزایش بهره وری شود و مشخصاً بر اساس توانمندی موجود در کشور و قابلیت هایی که در حال حاضر وجود دارد می تواند در زمینه های زیر اقتصاد کشور را متحول کند.
- در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی:
زیست فناوری می تواند باعث شود کشاورز به محصول بهتر با کمیت چندین برابر و با حداقل آفت و حداقل مصرف سموم و آفت کش دست یابد. این توانمندی وجود دارد که با رسوخ زیست فناوری در کشاورزی هزینه تمام شده تولید را برای کشاورز به طور مشخص و بالاخص در محصولات راهبردی کاهش داد و برنامه آن در حال حاضر تهیه شده است و در کمیسیون علمی دولت در حال بررسی است. راهکارهای ارائه شده کاملا از همین امسال قابلیت اجرایی دارد و طی پنج سال قادر است علاوه بر کاهش هزینه های کشاورز در تولید محصول، باعث استقلال کشور در محصولات راهبردی شود و ثروت خوبی را برای کشاورزان فراهم کند در عین اینکه قیمت محصولات را کاهش دهد و زمینه دسترسی بیشتر مردم به محصولات غذایی را فراهم نماید.
برای روشن شدن مطلب مثالی ذکر می شود:
کاهش یارانه کود و همچنین کاهش ارزش ریال در مقابل ارزهای خارجی در 5 سال اخیر، قیمت این نهاده برای کشاورزان را چندین برابر نموده است. نتیجه این روند کاهش قدرت خرید کود کشاورزان و عدم استفاده آنها در زمین های زراعی و باغی و درنتیجه کاهش 15 تا 20 درصدی میانگین برداشت محصول و کاهش سودآوری برای کشاورزان و کشور بوده است. یک مطالعه موردی نشان می دهد جایگزینی50 درصد کود شیمیایی با کود ازته و فسفاته ناشی از فناوری زیستی حدود 3 میلیون تومان در هر هکتار گندم و ذرت (به ترتیب) ارزش افزوده ایجاد خواهد کرد. علاوه بر منافع اقتصادی کشاورزان و زیست محیطی فوق، انتظار می¬رود به دلیل کاهش تقاضا برای کودهای شیمیایی اجرای برنامه مدیریت تلفیقی تغذیه گیاهی بر مبنای قیمت های سال 1392 صرفه جویی ارزی بیش از 300 میلیون دلار در سال را نیز موجب شود.
- براساس یک مطالعه علمی، استفاده همزمان از دو فناوری زیستی یعنی کودهای زیستی در زراعت ذرت و سویا و همچنین استفاده از فناوری پروبیوتیک ها در خوراک مرغ (شکل زیر) موجب کاهش 33 درصدی هزینه تمام شده تولید از 4200 تومان به 2700 تومان در هر کیلو گوشت مرغ کاهش یابد و باعث افزایش درآمد 128 در صدی بخش کشاورزی می شود.
لازم به ذکر است هم اکنون توان تولید نهادهای زیستی فوق (کود زیستی و پروبیوتیک) تا پوشش بیش از نیمی از نیاز کشور وجود دارد. لکن به دلیل عدم استقبال سیستم سنتی کشاورزی کشور، هم تولید کننده و هم ملت از این مزایا برخوردار نیستند.
- در حوزه دارویی:
وضعیت کشور در حوزه داروهای زیست فناوری در حال حاضر مطلوب است. اکثر این داروها با علم مهندسی ژنتیک در باکتری یا مخمر به دست می آید و دانش آن در کشور موجود است و این توان علمی، فناوران را قادر کرده است از ریزواره های خلقت، حیاتی ترین محصولات را بسازند. درحال حاضر حدود بیست داروی زیست فناوری در کشور تولید می شود و تا پایان سال آینده انشاءالله 9 داروی دیگر اضافه خواهد شد. اگر ما این داروها را در داخل تولید نکرده بودیم حدود پانصد میلیون دلار در سال برای تامین آن بایستی هزینه می کردیم. در حالیکه حداکثر هزینه برای تولید تمامی این داروها معادل یک تا دوسال واردات آن است. صرفه جویی حاصل از تولید داخل این داروها تا دو سال آینده با صرفه جویی حدود 900 میلیون دلار همراه خواهد بود. چند مثال می تواند اهمیت اقتصادی این حوزه را روشن کند.
ما برای درمان بیماری هموفیلی به 40 گرم فاکتور هفت و همین میزان فاکتور هشت نیازمندیم و برای هر گرم از این دارو حدود 3 میلیارد تومان یا یک میلیون دلار برای واردات از خارج هزینه کردیم. در 2 سال اخیر این دو دارو در داخل کشور تولید شد و در یکی از آنها قابلیت صادرات هم دارد
یک داروی دیگر که دردست تولید است و از دسته منوکلونال آنتی بادیها است به نام آدالیموماب که هر نیم میلیگرم داروی آن معادل صادرات دویست بشکه نفت است. در حال حاضر ما رقیب منطقه ای در این زمینه نداریم و در آسیا رتبه مناسب داریم.
- در حوزه آب:
کمبود آب یکی از معضلات اساسی در کشور است. زیست فناوری قادر است در حوزه های صنعتی که آب نیاز دارند با استفاده از باکتری ها و فناوری پیشرفته ای که در کشور وجود دارد آب فاضلاب را به آب قابل استفاده برای صنعت تبدیل کند و هزینه آن بسیار کمتر از سایر شیوه های رایج تمام شود.
در حال حاضر یک طرح نیمه صنعتی برای تبدیل فاضلاب به آب قابل استفاده در صنعت در حال اجرا است و با موفق شدن این طرح می توان در کل کشور میزان 2% آب مصرفی صنعت را با فاضلاب شهری تامین کرد.
- حوزه معدن
در حال حاضر زیست فناوری در معادن وارد عمل شده است و توسط باکتری های جذب کننده فلزات قادر است بهره وری معدن را بالا ببرد. و در جایی که سایر شیوه های بهره برداری دیگر کارایی اقتصادی ندارند و محصول معدن هم ارزش بالا دارد از فناوری بیولیچینگ استفاده کرد و با استفاده از باکتری ها مجددا از ذخایر معدنی استفاده کرد.
حوزه محیط زیست:
یکی از چالشهای جدی ما موضوع ریزگردها است که تمام مردم عوارض ناشی از آن را احساس کرده اند و هر ساله خسارات اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی را به ما وارد می کند. زیست فناوری توانسته است با استفاده از باکتری که قادر به تولید نوعی چسب زیستی است ذرات خاک به هم متصل نماید تا در زمان عملکرد این متصل کننده که بدون عارضه زیست محیطی است، گیاه بتواند در آن رشد کند و پایداری خاک را دائمی کند و کشور را از مصیبت فرسایش خاک نجات دهد این فناوری در کشور وجود دارد و به طور آزمایشی اجرا شده است
این نمونه ها نشان داد ما می توانیم با استفاده از فناوری موجود کشور در حوزه زیست فناوری و ارتقاء آن ضمن ایجاد اشتغال، ثروت خوبی را برای کشور به ارمغان آوریم و همزمان سلامت و امنیت غذایی را بهبود بخشیم.
امسال دولت حدود هزار میلیارد تومان از بودجه تحقیقات را در سازمان مدیریت برای طرحها و فناوریهای کاربردی حفظ کرده است. زیست فناوری حوزهای است که قادر است با جذب این اعتبار در شرکتهای دانش بنیان ضمن پاسخگویی به نیازهای اساسی کشور، در عرض مدت چند سال چندین برابر این هزینه به کشور منفعت پایدار برساند.
