به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ تجربه تحریم‌های گذشته نشان داده است، زمانی که نفت ایران به دلیل تحریم با کاهش قابل ملاحظه صادرات روبرو شد، میزان فروش محصولات پتروشیمیایی بسیار کمتر تحت تاثیر تحریم قرار گفت. زیرا گستره تنوع این محصولات بالاتر و مشتریان آن‌ها در سطح دنیا بیشتر است. همچنین این محصولات در حجم‌های کوچک‌تر صادر می‌شوند و صادرات آن‌ها از طرق زمینی و دریایی مقدور است. لذا اثرگذاری تحریم بر آن‌ها اندک است.
از طرفی صاحبنظران این حوزه اذعان کرده‌اند که چگونگی مصرف نفت در دنیا در سال‌های آتی به سوی تبدیل آن به فراورده‌های پتروشیمیایی خواهد رفت. همچنین در سال‌ّهای آتی بیشترین مصرف نفت دنیا بابت پاسخگویی به تقاضای فرآورده‌های پتروشیمیایی خواهد بود و گاز طبیعی جایگزین کاربردهای سوختی مواد نفتی خواهد شد. به طوری که به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۷ روزانه ۱۲ میلیون بشکه نفت خام تبدیل به فراورده‌های پتروشیمیایی شده است و این عدد تا سال ۲۰۵۰ به ۱۸ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. بر اساس گزارش مذکور بیشترین سهم از تولیدات پتروشیمی در سال‌های آتی مربوط به کشور چین و منطقه جنوب غرب آسیا (خاورمیانه) خواهد بود.
بنابراین توجه به تولید و صادرات محصولات متنوع پتروشیمیایی نه تنها راهکار بی اثر کردن تحریم در وضعیت کنونی کشور است، بلکه می‌تواند راهبردی بلندمدت در سیاست‌های بخش انرژی ایران باشد. این راهبرد همان استفاده از نفت در زنجیره ارزش به جای فروش آن به صورت نفت خام است. اما چالش مهم سال‌های اخیر درباره این موضوع، بحث صرفه اقتصادی احداث پالایشگاه و چگونگی جذب سرمایه برای آن احداث این واحدها است. از طرفی موضوع تامین خوراک پایدار و مشکلات تعیین نرخ خوراک از جمله مسائلی است که به صنایع پتروشیمی کشور مربوط می‌شود. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا راهکاری برای حل مشکلات همزمان صنایع بالادستی و پایین دستی نفت وجود دارد؟
جایگزینی پالایشگاه با پتروپالایشگاه در فناوری روز دنیا
در حال حاضر در دنیا به جای پالایشگاه، مجموعه‌ای صنعتی ساخته می‌شود که از ادغام پالایشگاه و پتروشیمی تشکیل شده است که در اصطلاح به پتروپالایشگاه معروف است.
مزیت این کار قرار گرفتن واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمی در کنار یکدیگر است. یعنی نیازی به خرید خوراک و صرف زمان برای رساندن آن به واحدهای پتروشیمی نیست. این خوراک بدون واسطه و هزینه اضافی در یک مجموعه به واحدهای پتروشیمی تحویل می‌شود.
به این ترتیب از همان ابتدا که نفت خام وارد پتروپالایشگاه می‌شود، می‌توان برنامه‌ریزی کرد که چند درصد از پالایش نفت به عنوان خوراک واحدهای پتروشیمی در نظر گرفته شود و چند درصد به صورت سوخت (مانند بنزین و گازوئیل) تولید و فروخته شود.
از مزایای پتروپالایشگاه نسبت به پالایشگاه و پتروشیمی مجزا از هم، موارد زیر را می‌توان نام برد:
• تامین خوراک پایدار پتروشیمی و کاهش هزینه‌های جاری
• کاهش هزینه سرمایه‌گذاری تا ۳۰ درصد
• قدرت انتخاب در تولیدات با صرفه اقتصادی بیشتر به دلیل تعدد محصولات پتروشیمی
• وجود هیئت مدیره و سهامداران یکسان که موجب پویایی و تسریع در تصمیم‌گیری‌ها می‌شود
هدایت نقدینگی مردم با ایجاد تنفس خوراک
ایران دارنده چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان است و این در حالی است که آخرین پالایشگاه ساخته شده در داخل کشور به ۲۲ سال قبل باز می‌گردد. با توجه به سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی دولت برای ساخت پالایشگاه باید بخش خصوصی را وارد میدان کند. صاحبنظران این حوزه، عدم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی با هدف تامین مالی برای ساخت پالایشگاه را از دلایل اصلی این موضوع برشمرده‌اند. از طرفی صاحبنظران این حوزه، مشکل اصلی ساخت پالایشگاه داخل کشور را عدم تامین مالی آن می‌دانند. موضوع اینجاست که بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در این حوزه رغبت نمی‌دهد.
تا پیش از این برای جذب سرمایه‌گذاری مردمی از راهکار «تخفیف خوراک» استفاده می‌شده است. در این حالت دولت مکلف شده است تا برای تشویق سرمایه¬گذاران به سرمایه گذاری در حوزه پالایش نفت خام و میعانات گازی کشور، به میزان 5 تا 10 درصد تخفیف خوراک داده و در نتیجه، خوراک پالایشگاه بین 90 تا 95% قیمت صادراتی محاسبه می¬شود. این امر سبب می شود تا عملا برای یک دوره سی ساله، خوراک پالایشگاه بین 1.5 تا 3 سال (بسته به درصد تخفیف) رایگان شود.
پروژه توسعه پالایشگاه امام خمینی (ره) اراک قرار بود با جذب سرمایه مردمی انجام شود و دولت برای ایجاد انگیزه و جذب سرمایه‌گذار طرح عرضه خوراک با تخفیف را پیشنهاد کرده بود. اما نهایتا این پروژه با منابع دولتی انجام گرفت. وضعیت مشابهی برای پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس وجود دارد. به طور مشابه پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس نتوانست در جذب سرمایه‌گذار خصوصی موفق باشد.
بنابراین ایده «تخفیف خوراک» شیوه مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی نبوده است. چراکه بازگشت سرمایه در این روش در حدود ۱۰ سال زمان خواهد برد. روش جایگزین که سرمایه‌گذاری را جذاب می‌کند، شیوه «تنفس خوراک» است. در روش تنفس خوراک دو مزیت «افزایش IRR پروژه به اندازه 5 الی 6 درصد» و «کاهش بازگشت سرمایه به 3 الی 4 سال»، برای پروژه های پتروپالایشگاهی اتفاق می‌افتد. در روش تنفس خوراک، «افزایش IRR پروژه به اندازه 5 الی 6 درصد» و «کاهش بازگشت سرمایه به 4 سال» امکان‌پذیر است.
به گفته علی بختیار عضو کمیسیون انرژی مجلس: «در این طرح برای جذاب کردن پروژه‌های پالایشی و جذب سرمایه‌های مردمی پیشنهاد شده است که بعد از شروع به بهره برداری که دو یا سه سال طول خواهد کشید، یک دوره تنفس یک ساله یا دو ساله برای پرداخت خوراک در نظر گرفته شود. خوراک دریافتی این پالایشگاه‌ها به غیر از ۱۴.۵ درصد که سهم شرکت ملی نفت است، در باقی میزان سهم دولت و سهم صندوق توسعه ملی است. در سال نخست پس از بهره‌برداری از مجتمع پالایشی با تنفس خوراک از سوی وزارت نفت، هزینه‌ی سرمایه (سود سرمایه گذاری) میان مردم و سرمایه‌گذاران تقسیم می‌گردد.»
طبق بررسی‌های صورت گرفته هزینه احداث یک پالایشگاه ۲۵۰هزار بشکه‌ای حدود ۵ میلیارد دلار برآورد شده است که درصد کمی (حدود 3 درصد) از نقدینگی موجود در کشور است.
بنابراین هدایت نقدینگی مردم برای ارتقای محصولات نفتی و ایجاد صدها شغل و در عین حال بی اثر کردن تحریم‌ها با احداث پتروپالایشگاه نیز ممکن خواهد بود. بنابراین احداث پتروپالایشگاه با توجه به موارد مذکور، نه تنها تحریم‌ها را در بلند مدت بی‌اثر خواهد کرد، بلکه در این میان نقدینگی سرگردان به جای رفتن به سوی فعالیت‌های غیر مولد، به طرف یکی از فعالیت‌های اقتصادی سودمند هدایت می‌شود. همچنین از زمان شروع به احداث پرتوپالایشگاه تا زمان بهره‌برداری، تعداد زیادی شغل مستقیم و غیر مستقیم ایجاد خواهد شد. طرح تنفس خوراک برای احداث پتروپالایشگاه، طرحی است که در حال حاضر اجرایی شدن آن منتظر تصمیم نمایندگان ملت است. امید است با توجه به مزایای بلندمدت این طرح و شرایط فشار اقتصادی کنونی ناشی از تحریم‌های ظالمانه، نظر نمایندگان مردم منجر به عملیاتی شدن هر چه سریع‌تر این طرح در کشور شود.
گزارش از صالح رحیمی
