به گزارش خبرنگار«خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در طی چند سال اخیر بارها و بارها ریاست جمهور در محافل مختلف از همه پرسی و رفراندوم سخن به میان آورد و راه حل مشکلات مختلف از جمله هسته ای یا اختلافات حزبی را رفراندوم خواند.اما رفراندوم چیست و چرا رئیس جمهور بر آن تاکید دارد؟ علت صحبت ها و اصرار روحانی بر همه پرسی چیست؟
رفراندوم چیست؟
در واقع رفراندوم یا همه پرسی یک روش برای اعمال حق حاکمیت مردم توسط خودشان در نظام های سیاسی مردم سالار می باشد. در واقع همه پرسی به نوعی رای گیری مستقیم از تمامی اعضای یک جامعه یا حزب یا گروه برای رد کردن و یا تصویب سیاست های رهبران می باشد.
هدف از رفراندوم در واقع پرهیز از قانون گذاری به ضرر اکثریت افراد یک جامعه می باشد که در نظام های پارلمانی جدید از این روش برای تصویب قوانین اساسی و یا تغییرات اساسی در یک حکومت بهره می گیرند اما در برخی از جوامع کوچک برای تمامی امور رای افراد پرسیده می شود. رفراندوم دارای دو نوع اجباری و اختیاری می باشد که اصولا برای تصویب متمم قانون اساسی رفراندوم اجباری برگزار می گردد.
شرایط برگزاری همه پرسی در ایران
همه پرسی بر اساس قانون اساسی کشورمان حتما باید تحت نظارت شورای نگهبان صورت پذیرد و به اجازه ی رهبر ایران و یا با درخواست دو سوم از نمایندگان می باشد که مقدم بر تمامی این ها اجازه ی رهبری است.
در اصل ششم قانون اساسی، رفراندوم یکی از راه‌های اداره کشور دانسته شده است: «در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود، از راه انتخابات: انتخاب رییس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر این‌ها، یا از راه همه‌پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می‌گردد.» اصل 59 نیز تصریح دارد: «در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آراء مردم صورت گیرد. در خواست مراجعه به آراء عمومی باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد.»
اصل 99 نیز می‌گوید: «شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه‌پرسی را بر عهده دارد.» در اصل 110 هم به فرمان همه‌پرسی در ذیل وظایف و اختیارات رهبر اشاره داشته و در اصل 123 نیز آمده است: «رییس جمهور موظف است مصوبات مجلس یا نتیجه همه پرسی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امضاء کند و برای اجرا در اختیار مسئولان بگذارد.»
براساس اصل 132، «در مدتی که اختیارات و مسوولیت‌های رئیس جمهور بر عهده معاون اول یا فرد دیگری است که به موجب اصل یکصد و سی و یکم منصوب می‌گردد، وزرا را نمی‌توان استیضاح کرد یا به آنان رأی عدم اعتماد داد و نیز نمی‌توان برای تجدید نظر در قانون اساسی و یا امر همه‌پرسی اقدام نمود.» اصل 177 نیز شکل مشخصی از همه‌پرسی را مورد توجه قرار داده و تاکید می‌کند: «مصوبات شورا (بازنگری قانون اساسی) پس از تأیید و امضای مقام رهبری باید از طریق مراجعه به آراء عمومی به تصویب اکثریت مطلق شرکت کنندگان در همه‌پرسی برسد.»
همه پرسی های برگزار شده در جمهوری اسلامی ایران
رییس‌جمهور یکبار پس از بازگشت از دومین سفر خود به نیویورک و درست در روزهایی که مورد حمله شدید مخالفین قرار گرفته بود در جلسه هیات دولت موضوع نظرسنجی از مردم را پیرامون تنش‌زدایی با آمریکا مطرح کرد.
وی در دی ۹۳ در اولین کنفرانس اقتصاد ایران، با اشاره به قانون اساسی گفته بود: «من به عنوان مسئول اجرای قانون اساسی دوست دارم که یک اصل عملی شود و آن این است که قانون اساسی به ما می‌گوید یک ماده یا یک قانون به جای تصویب در مجلس به آرای عمومی گذاشته شود و ببینیم که مردم چه نظری خواهند داشت. یک بار هم که شده، یک مساله بسیار مهم که برای مردم اهمیت دارد را با مردم در میان بگذاریم. ممکن است اختلافی باشد، نظرها یکسان نیست اما باید از سایر نهادها بپرسیم مثلا از مجلس بپرسیم، البته اهلا و سهلا ما به مجلس احترام می‌گذاریم اما هر ۱۰ سالی یک بار از مردم سوال بپرسید؛ یک بار بپرسید چرا اصل اساسی قانون اساسی اجرا نشده است؟»
رییس دولت دوازدهم برای بار سوم در سخنرانی راهپیمایی ۲۲ بهمن 96 اظهار کرد: «اگر جایی ما با هم بحث داریم به اصل ۵۹ قانون اساسی مراجعه کنیم. اصل ۵۹ قانون اساسی می‌گوید در برخی از موارد قانون‌گذاری و اعمال قوه مقننه در مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مراجعه به آرای مستقیم مردم است. اگر در دو تا مساله ما اختلاف نظر داریم، جناح‌ها اختلاف دارند دعوا ندارد، شعار ندارد، صندوق. صندوق آرا را بیاوریم و طبق اصل ۵۹ قانون اساسی هرچه مردم گفتند به آن عمل کنیم. این ظرفیت قانون اساسی ما است. به ظرفیت‌های قانون اساسی‌مان عمل کنیم.»
حسن روحانی در مراسم بازگشایی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در دانشگاه تهران بار دیگر و برای چندمین بار پیشنهاد برگزاری رفراندوم را پیش کشید: گفته بود: «41 سال است ما هنوز به جواب روشن و قاطع در کشور نرسیدیم. یک عده می‌گویند تعامل سازنده باید داشت و عده‌ای دیگر عنوان می‌کنند که باید به سمت تقابل مستمر و دائم برویم»! و در ادامه با اشاره به اینکه «باید دانشگاه‌ها وارد مسائل استراتژیک شوند» گفت؛ «حتی اگر در این مسائل به نتیجه نرسیدیم، باید همه‌پرسی از مردم را برگزار کنیم. راهی نداریم چرا که این 40 سال دائماً بحث کردیم. ما باید راه را انتخاب کنیم»
واکنش ها به روحانی
حسین شریعتمداری: «صرف‌نظر از این نکته تاسف‌آور که به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور محترم با وجود آنکه حقوقدان هستند از تفاوت رفراندوم تقنینی (موضوع اصل 59 قانون اساسی) با رفراندوم اساسی (موضوع اصل 177 قانون اساسی) با خبر نیستند! باید پرسید موضوع رفراندوم مورد نظر ایشان چیست؟! جناب رئیس‌جمهور آنگونه که از سخنانشان پیداست خواستار برگزاری همه‌پرسی درباره مذاکره با آمریکا هستند! چرا که مذاکره با سایر کشورها غیر از رژیم جعلی و اشغالگر قدس هیچ منع قانونی نداشته و ندارد. حالا باید از رئیس‌جمهور محترم پاسخ این سؤال را که در نکته روز پنج‌شنبه کیهان آمده بود خواست که «مگر طی چند سال گذشته با موضوع برنامه هسته‌ای کشورمان با آمریکا به گفت‌وگو ننشستید؟ و در پاره‌ای از موارد، دل ندادید و قلوه نگرفتید؟ تا آنجا که امضای جان کری را تضمین دانستید و بعد از توافق هسته‌ای، این توافق را فتح‌الفتوح نامیدید و در پی آب و صابون بودید تا صورت منتقدان را بشویید و آنان را از خجالت بیرون بیاورید؟! خب، نتیجه چه بود؟ اگر بفرمایید نتیجه«هیچ» بود! جفا کرده و از بیان واقعیت دور شده‌اید، چرا که صنعت هسته‌ای کشور را از بین بردید، ده‌ها امتیاز نقد به حریف دادید، بسیاری از امکانات و ظرفیت‌های کشور را هزینه کردید، به جای لغو تحریم‌ها که هدف اصلی مذاکره بود، تحریم‌های فراوان دیگری را هم به ملت تحمیل کردید و... بنابراین آنچه به دست آوردید فقط «هیچ» نبود! بلکه ده‌ها پله پائین‌تر از هیچ بود»
محمد صادق کوشکی عضو هیات علمی دانشگاه تهران در واکنش به سخنان امروز رئیس جمهور در این دانشگاه گفت: دست دولت آقای روحانی مخصوصاً در دور دوم به‌شدت از گزارش کار خالی است، یعنی هیچ حرفی و بیانی از عملکرد ندارد.
وی تاکید کرد: واقعیت این است که دور دوم دوران ریاست جمهوری زمان افتتاح پروژه ها و ارائه عملکرد است ولی چون دست آقای روحانی در این موضوع خالی است ناگزیر است برای پر کردن زمان بحثی را مطرح کند که که این نقص را پرکند.
حسام‌الدین آشنا، مشاور رییس‌جمهور روحانی در یادداشتی تلگرامی نوشت:
به نظر نمی رسد شرایط کشور دیگر تاب اختلافات و پیغام‌ها و پسغام‌های صریح و کنایی را داشته باشد.گفتگوی استدلالی و اقناعی میان دولت، مجلس، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام در مسائل مهم کشور شرط تدبیر است.همه پرسی یک ابزار قانونی برای حل اختلاف است نه ابزاری برای دامن زدن به اختلافات. ساز و کار قانونی برای همه پرسی مشخص است؛ نیازی به تهدید و تشجیع نیست.
روزنامه جوان نیز با اشاره به خلوت بودن مراسم آغاز سال تحصیلی و صندلی‌های خالی سخنرانی روحانی از پیشنهاد رفراندوم در این مراسم انتقاد کرد.
این روزنامه نوشت: «فعالان سیاسی به پیشنهاد رفراندوم روحانی واکنش نشان دادند و گفتند در مقابل صندلی‌های خالی و در خلوت‌ترین افتتاحیه‌های ۴۰ سال اخیر دانشگاه‌ها چگونه از همه‌پرسی برای «چیز‌هایی که ۴۰ سال است درباره آن بحث می‌کنیم»سخن می‌گویید؟!»
این روزنامه همچنین در تفسیری بر سخنان روحانی نوشت: «پرداختن به حاشیه‌ها و عبور از متن مشکلات کشور و مردم گویی به رفتار ثابت رؤسای دولت‌ها طی سال‌های اخیر تبدیل شده است آنها با درک این واقعیت که دیگر قرار نیست در معرض رأی ملت قرار گیرند و از سویی پاسخی برای عملکرد غیرقابل دفاع خود مقابل ملت ندارند، کوتاه‌ترین راه ممکن را برای فرار از ناکارآمدی‌های اجرایی انتخاب می‌کنند؛ «حاشیه‌پردازی برای مشغول سازی و تصویر دوقطبی‌های کاذب.»
روزنامه فرهیختگان نیز سخنان روحانی را "تکرار" خواند و با عنوان "عکس یادگاری با قانون اساسی" از آن یاد کرد.واکنش‌ها به پیشنهاد رفراندوم روحانی؛ دو قطبی انتخاباتی در کار است؟سالن خالی سخنرانی رییس جمهور بازتاب گسترده ای داشت.
خبرگزاری مهر سخنان روحانی را در راستای انتخابات اسفند ماه تحلیل کرد. این خبرگزاری نوشت "سخنرانی امروز روحانی در دانشگاه تهران نشان داد که باید تا روز برگزاری انتخابات در اسفندماه ۹۸ منتظر دوقطبی‌های جدید از سوی رئیس‌جمهور و جریان سیاسی و رسانه‌ای حامی او باشیم."
ظاهراً آقای روحانی این ناسازگاری را به عمد فریاد زده است تا نشان دهد که او و دولتش در پی دستیابی به توافق تازه‌ای با اروپا و آمریکا هستند، اما جناح دیگر ادامۀ مقابله‌جویی را در دستور کار خود دارد.به نوشته این خبرگزاری روحانی از دوگانه «تعامل سازنده/تقابل مستمر» رونمایی کرده است.
صادق زیباکلام پیشنهاد متفاوتی به حسن روحانی داده است. او با اشاره به سخنان رییس جمهور در جمع دانشگاهیان در توئیتی نوشت: «جناب روحانی بزرگوار، خودتان هم نیک میدانید که برگزاری رفراندم برسر سیاست خارجی یک طنز تلخ بیشتر نیست. نه اقلیت انقلابی چنین اجازه ایی میدهد و نه شما خیلی اهل ایستادن بر روی آن هستید. بجای آن یک نظر سنجی ساده برگزار نماییدکه درآن از مردم پرسیده شود آیا "موافق آمریکا ستیزی هستند یا نه؟ »
ریشه این صحبت از همه پرسی کجاست؟
22بهمن ماه 96 که رئیس جمهور از همه پرسی گفت، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در نظرسنجیای با جامعه آماری ۴۵۰۰ نفره، به بررسی اعتراضات دی ماه ۹۶ پرداخته و اعلام کرده ۸۰ درصد از مشارکت‌کنندگان در نظرسنجی مباحث اقتصادی را مهمترین دلایل نارضایتی از شرایط فعلی می‌دانند و ۴۰ درصد هم معتقدند مخاطب شعارهای مردم قوه مجریه است. همچنین ۷۴.۸ درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی ایسپا از شرایط کشور اعلام نارضایتی کرده‌اند. این نظرسنجی آشکارا نشان می دهد که خواسته واقعی مردم مطالبات اقتصادی و رفع مشکلات معیشتی است و اظهارات رئیس جمهور در شرایط کنونی، دادن بهانه به مخالفان جمهوری اسلامی برای طرح ادعاهای خود علیه جمهوری اسلامی هستند و از طریق طرح همه پرسی به دنبال به چالش کشیدن آن باشند در حالیکه مسلم است که همه پرسی برای موضوعات اساسی کشور باید طرح شود.
در نظرسنجی که دانشگاه مریلند در روزهای گذشته از مردم ایران درباره برنامه موشکی و دیدگاه آنها درباره نظام جمهوری اسلامی نیز می توان به مطالبات و انتظارات مردم از دولت پی برد.
نظر مردم در این نظرسنجی که نوعی همه پرسی از مردم درباره ساختار سیاسی نظام و سیاستهای دفاعی آن بود پرسیده شد و آنها به استراتژیهای دفاعی کشور رای بالایی دادند. اما با توجه به این دو نظر سنجی، نکته درخور توجه این است که مساله اساسی و دغدغه امروز مردم مسائل اقتصادی و معیشتی است تا جاییکه مردم دولت را در عمل به وعدهها از جمله گرهگشایی مشکلات با برجام ناموفق می دانند و صد البته که دولت نیز باید صدای مردم را در این دو نظرسنجی بشنود که خواهان چه چیزی هستند.
در این بین سوالی که در این خصوص می توان از رئیس جمهور پرسید این است که چرا دولت پیش از این و درخصوص مسئله های مهم اقتصادی مانند قانون هدفمندی یارانه ها حرفی از برگزاری همه پرسی به میان نیاورد؟ بنابراین طرح مسئله رفراندوم توسط رئیس جمهور، بعد از ناتوانی دولت در زمینه جلوگیری از کاهش قیمت نفت، ناتوانی در اجرای درست قانون هدفمندی یارانه ها و ناتوانی در کنترل بازار و قیمت ها، حالا به ناتوانی در مسئله سیاست خارجی تبدیل شده است. از این رو باید به روحانی و یارانش که این روزها مدعی برگزاری همه پرسی هستند اینگونه پیشنهاد داد که شما نان و آب مردم را دریابید، برگزاری رفراندوم پیشکش.
در پایان باید گفت رئیس جمهور با طرح همه پرسی در دوره های مختلف زمانی سعی دارد بر روی ضعف ها و مشکلاتی که در دولت نتوانست حل کند را سرپوش بگذارد، مسائل معیشتی، اشتغال و ازدواج جوانان، گرانی ها و تورم و ده ها موضوع مهم دیگر که کارنامه سیاهی از دولت روحانی ارائه می دهد توسط جو روانی دولت و حامیانش با مسائلی همچون همه پرسی به حاشیه می رود.
البته استقبال ضعیف مردم و جو عمومی کشور از این صحبت ها نشان دهنده شکست این راهبرد و هوشیاری مردم است.
*گزارش از حمزه دستیار
1398/08/01 - 16:40
