به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ ایران در زمینه مصرف بی‌رویه دارو در آسیا پس از چین رتبه دوم را دارد. همین عامل باعث گزارش بیش از 10000 مورد عارضه ناشی از مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارو به طور سالیانه در کشورمان شده است. شیوع بیماری کرونا بهانه‌ای برای پرداختن به این موضوع و پیامدهای ناشی از آن به حساب می‌رود.
عوارض شدید مصرف خودسرانه دارو
ایران در زمینه مصرف بی‌رویه دارو در آسیا پس از چین رتبه دوم را دارد. همچنین در جهان کشور ما جزء 20 کشور اول در مصرف خودسرانه دارو است. همین عامل باعث گزارش بیش از 10000 مورد عارضه ناشی از مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارو به طور سالیانه در کشورمان شده است. از سوی دیگر طبق آمار متخصصان ۱۰ درصد افرادی که به مصرف خودسرانه دارو می‌پردازند عوارض شدید دارویی را تجربه می کنند و پوست، تنفس و قلب آنها دچار مشکل می‌شود.
طرح الکترونیک سلامت یکی از راهکارهای مطرح شده جهت کاهش خودسرانه دارو در سطح جهان شناخته شده که طی سال‌های اخیر توسط بسیاری از کشورهای جهان اجرایی شده است. اجرای این طرح به نحوی است که پزشکان ناچار به درج دقیق داروهای تجویزی برای بیمار شده و امکان مصرف خرید بی‌رویه توسط بیمار حتی با موافقت پزشک به حداقل می‌رسد. نمکی پس از انتصاب خود به عنوان وزیر بهداشت در دیدار با روسای دانشگاه از اجرای طرح پرونده الکترونیک سلامت تا پایان بهار خبر داده بود.
مزایای طرح الکترونیک تحول سلامت در کشور
طی پژوهشی در سال 1390 رنگرز و همکاران به این نتیجه رسیدند که پرونده سلامت فردی در بیشتر کشورها با هدف دسترسی افراد به اطلاعات سلامت خود فراهم شده است؛ در همین راستا ضرورت اجرای آن در کشور ما کاملا مشهود است.
از دیگر مزایای مهم طرح الکترونیک سلامت می‌توان به مواردی از قبیل دسترسی سریع و همزمان به سوابق بیمار از مکان‌های مختلف توسط افراد مختلف (مشاوران، پزشکان و پرستاران ...)، دستیابی به اطلاعات و آمار بیماری‌های موجود، پشتیبانی ورود اطلاعات ساختار یافته و تصمیم‌گیری بر اساس آن، تبادل الکترونیک اطلاعات و مشارکت در مراقبت طبی، تکریم بیمار، ارائه بهترین خدمات با کمترین نگرانی و کاهش تبعات فشارهای روانی بیمار و همراهان، کاهش هزینه ها و بهبود کیفیت ارایه خدمات با سیاست گذاری بهتر در این زمینه، افزایش بهره‌وری و ارتقا کیفی و کمی خدمات درمانی، افزایش رفاه جامعه و ... اشاره کرد.
سلامت الکترونیک در جهان از دهه 60 میلادی در حوزه بستری و از ایستگاه‌های پرستاری آغاز و از دهه 80 میلادی در زمینه خدمات سرپایی نیز وارد شد . طرح سلامت الکترونیک در ایران از سال 1360، در آزمایشگاه‌های تشخیص پزشکی در کشور ورود پیدا کرده و در دهه 70 با فعالیت بخش خصوصی در حوزه نرم افزارهای پزشکی آغازشد. فعالیت‌های دولتی در این زمینه از دهه 80 توسعه یافته و تلاش‌های بیشتری در زمینه توسعه سلامت الکترونیک شروع شد. اما طی سال‌های اخیر شاهد تداوم این طرح جهانی در کشورمان نبوده‌ایم. این در حالیست که کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه از قبیل آلمان، هلند، سنگاپور، انگلیس، کانادا و ژاپن طرح سلامت الکترونیک را اجرایی کرده‌اند.
تجربه جهانی درباره طرح تحول سلامت
خبرگان و متخصصین زیادی در آمریکا بر این باورند که بهره‌گیری کامل از پرونده های الکترونیک سلامت، بهترین راه بهبود کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی و کاهش اشتباهات پزشکی است. راهبرد بهره‌گیری از قابلیت‌های فناوری اطلاعات در بخش مراقبت‌های پزشکی آمریکا با دستور ر ئیس جمهور این کشور در سال ٢٠٠٤ مبنی بر بهره‌مندی هر آمریکایی از یک پرونده سلامت الکترونیک تا سال ٢٠١٤ تقویت شد. پروژه فناوری اطلاعات سلامت (تله ماتیکس) که در آلمان از آن به «کارت الکترونیک سلامت» تعبیر می‌شود. تمامی برنامه‌های کاربردی درخصوص سلامت الکترونیک از جمله پوشش بیمه‌ای، نسخه‌های الکترونیک، اطلاعات وضعیت اورژانسی بیماران، کنترل تعاملات پزشکی و نامه‌های الکترونیک را تحت پوشش قرار می‌دهد. وزارت سلامت آلمان از سال ٢٠٠٥ ساماندهی و پیشبرد پروژه ملی تله ماتیکس سلامت را برعهده دارد.
حال این سوال مطرح می‌شود که چرا با وجود تاثیر مستقیم طرح سلامت الکترونیک در کاهش مصرف خودسرانه دارو و سایر فواید مطرح شده، هنوز اجرایی نشده است؟
هر چند طبق مصوبه ششمین جلسه شورای عالی سلامت کشور در مهرماه ۱۳۸۷، وزارت بهداشت با همکاری نهادها و وزارتخانه‌های مرتبط موظف به توسعه پرونده سلامت الکترونیک در یک بازه زمانی ده ساله شده است اما همچنان با گذشت 11 سال همچنان از اجرای آن خبری نیست.
طبق نظر کارشناسان در کشور ما عدم وفاق مشترک بین وزارت رفاه و وزارت بهداشت از دلایل اصلی عدم اجرای طرح «سلامت الکترونیک» است. از دلایل دیگر اجرایی نشدن طرح سلامت الکترونیک موارد زیر است.
-وجود نقایص در زیرساخت ارتباطی کشور اعم از عدم پوشش مخابراتی مناسب برخی نقاط کشور و عدم دسترسی بسیاری از نقاط کشور به اینترنت با سرعت مناسب از دیگر آسیب های توسعه سلامت الکترونیک کشور است.
-فقدان قوانین الزام‌آور در جهت توسعه سریع‌تر سلامت الکترونیک کشور و قوانینی که سلامت الکترونیک را جزء اولویت‌های اساسی کشور قرار دهد.
در مقابل گسترش زیرساخت‌های ارتباطی کشور و دسترسی حداکثری نقاط کشور در کنار بالا رفتن آگاهی عمومی و نخبگانی به ضرورت اجرای طرح سلامت الکترونیک را می‌توان پاسخی برای انتقادات فوق دانست. اما مشکل شکل گیری اجماع بین وزارت بهداشت و رفاه همچنان پابرجا است و راهکار اصلی برای اجرای طرح سلامت الکترونیک مطرح است. چالش بین وزارت بهداشت و رفاه یک مسئله موقت و گذرا بوده که با در پیش گرفتن نگاه کلان قابل حل است.
توجه به سند بیست ساله برنامه‌ای مهم جهت دستیابی به اشتراک و اجرای طرح «سلامت الکترونیک» مطرح است. طبق سند بیست ساله مشخصات جامعه سالم ایرانی چنین آمده است:
برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره مند از محیط زیست مطلوب.
همچنین چشم انداز بخش سلامت در برنامه چهارم توسعه دربردارنده محورهای زیر است:
- تأمین حفظ و ارتقای سلامت افراد جامعه
- پاسخگویی به نیازهای غیرپزشکی مردم
- مشارکت عادلانه در تأمین منابع مالی.
با توجه به آمار وحشتناک مصرف خودسرانه دارو در کشورمان و طرح «سلامت الکترونیک» به عنوان یک راهکار ضرورت اجرای آن بیش از پیش احساس می‌شود. طرحی که در کشورهای مختلف متناسب با بافت جمعیتی، اقتصاد و ساختار تصمیم‌گیری به اشکال مختلف اجرا شده است. در این زمینه مصداق بارز اجرای غیرمستقیم طرح «سلامت الکترونیک» با استقاده از شرکت‌های خصوصی در آمریکا و استفاده از رویکرد توده محور و مردمی در هند اشاره کرد.
* گزارش از محمدعلی رحیمی
