به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دانشجویان قرارگاه جهادی دانشگاه امام صادق(ع) درپی تعطیلی کسب و کارها و لطمه اقتصادی که به مردم و دولت وارد شده است، برای کنترل این معضل اقتصادی در اقدامی با عنوان «به فکر باشیم» به گفتگو و مصاحبه اینستاگرامی با کارشناسان اقتصادی پرداختند.
موضوع گفتگوی لایو اینستاگرامی نهم با لایو نهم: با «مهدی طغیانی»؛ کارشناس تربیت اقتصادی، عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان و منتخب مردم اصفهان در یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی درباره سیاست‌های ایمن‌سازی اقتصاد و عدم تعطیلی کسب و کارهای اقتصادی است.
متن کامل این گفتگو در ادامه آمده است:
اتفاقاتی در این یک‌ماهه اخیر در کشور ما افتاد و شاید نزدیک بیش از دو ماه در دنیا شوکی به اقتصاد جهان وارد شده است و بعضی کشورها در این شوک پیشرو بودند و زودتر این را دریافت کردند و شاید از آن کشورها هم اتفاقاً شروع شد و بعضی در ادامه درگیر شدند که کشور ما هم از این دست است ولی بشدت آثار و تبعات آن را داریم آرام آرام احساس میکنیم اول در زندگی خودمان و در ادامه در اقتصاد کشور. پیش‌بینی ما این است که آثار اقتصادی این پدیده از نیمه اردیبهشت ماه به بعد در اقتصاد ایران هویدا می شود یعنی ما اکنون هنوز آثار اقتصادی کرونا را در اقتصاد کشور لمس نکردیم اگر چه کسب و کارهای خرد و اصناف بخصوص اصنافی که بیشتر در این فضا آسیب دیده‌اند، این اتفاق را کاملاً با همه وجود خودشان احساس می کنند ولی اقتصاد کشور آثار و تبعات آن را از نیمه اردیبهشت ماه به بعد دریافت می‌کند و این شوک را لمس می‌کند و واقعیت این است که این شوک بر کل اقتصاد جهانی هم تاثیر گذاشته است. پیش‌بینی که الان در مورد اقتصاد جهانی است حداکثر رشد 0.2 یا 0.3 درصدی است درحالی‌که پیش‌بینی مراکز معتبر بین‌المللی بالای 2 درصد بود و حدود 1.5 یا 2 درصد بود یعنی الان تقریباً 0.1 درصد رسیده است.
پیش بینی ها
پیش‌بینی کاهش قیمت نفت این است که حداقل 20 درصد قیمت نفت کاهش پیدا کند که به خاطر کاهش تقاضا و بخش خدمات در کل دنیا دچار آسیب شده است. بخشی از خدمات که احتمال ورشکستگی‌های شدید در آن‌ها می رود مانند حمل و نقل هوایی و حوزه گردشگری و بخش‌هایی دچار آسیب شدید می‌شوند که در ادامه عرض می‌کنم و اتفاقی هم که می‌افتد، این است که این پدیده شوکی که به اقتصاد جهانی وارد شده است، روزبه‌روز گسترش پیدا می‌کند یعنی رفته رفته به دیگر کسب و کارها خودش را منتقل می کند چون در یک زنجیره ارزش اگر ما اقتصاد را و بخش‌های اقتصاد را در نظر بگیریم از این بخش‌های خرده فروشی و کسب و کارهایی جز شروع می‌شود و گسترش پیدا می‌کند تا کل اقتصاد را دربر می‌گیرد مثلاً در حوزه خودرو و در حوزه بعضی از بخش‌هایی که الان پیشرو بودند در اقتصاد جهان که به بخش هایی می‌گویند که به‌صورت لوکوموتیو بعضی از بخش‌ها را دنبال خودشان بکشانند چون با بخش‌های زیادی در ارتباط هستند. الان آسیب شدیدی پیش‌بینی می‌شود به خاطر کاهش شدید تقاضا وقتی ما در خودرو کاهش تقاضا داشته باشیم، این منتقل می‌شود روی زنجیره ارزشی که در خودرو به کار می‌رود مانند فولاد، شیشه، قطعه سازی‌ها و همین‌طور گسترش پیدا می‌کند و منتقل می شود روی پتروشیمی و روی حوزه‌های تقاضای نفت. این ها هم در اقتصاد ایران خودش را نشان می دهد یعنی رفته‌رفته تقاضای پتروشیمی ایران هم کاهش پیدا خواهد کرد و همچنین تقاضای نفت کشور کاهش پیدا خواهد کرد اگرچه الان ما فروش نفت زیادی هم نداریم ولی بخصوص کشورهایی که الان فروش نفت بالایی دارند، قطعاً دچار مشکل می‌شوند و درنهایت هم بازار سهام کشورها به دلیل همین رفتارهای زنجیره‌وار، مرتب دارد در کسب و کارها خودش را منتقل می‌کند و بازار سهام هم در دنیا افت پیدا خواهد کرد اما تدابیری برای این پیش‌بینی کردند که من بعضی از آنان را عرض می‌کنم خدمت شما.
در مورد اقتصاد جهانی
با تدابیری که در اقتصاد ایران اتفاق افتاده است، می‌توانید مقایسه بکنید مثلاً کشورها آمدند و تزریق‌هایی را به سیستم مالی از طریق بودجه پیش‌بینی کردند که من یک پستی را منتشر کردم البته آمار و اطلاعات آن را از شبکه اقتصادی بلومبرنگ آمریکا گرفته بودم که چقدر کشورها تعهد کرده بودند در رفع مشکلات این ویروس و رفع مشکلات اقتصادی آن هزینه کنند ولی این آمارها مرتب درحال بازنگری بود مثلاً آمریکا فکر می کنم سه یا چهار دفعه آمار خود را بازنگری کرده است و الان به رقم 1000 میلیارد دلار رسیده است. چیزی که ابتدا در اوایلی که یک ماه پیش که ترامپ درخواست داد به کنگره آمریکا برای کمک حدود 7.5 الی 8 میلیارد دلار و درخواست کرده بود آن‌هم فقط برای بخش‌های بهداشت و درمان الان به خاطر اینکه ابعاد آن کل اقتصادشان را درگیر می کند، مشاهده می کنیم تا 1000 میلیارد دلار هم رفته است یا مثلاً در انگلستان رقم خیلی پایین بود حدود 20 میلیارد دلار بود اما الان تا 600 میلیارد دلار رقم خود را بالا بردند چون احساس می‌کنند ابعاد آن روی اقتصاد کشور و اقتصاد ملی شان می تواند خیلی خیلی گسترده باشد. ما در اقتصاد ایران هنوز آمار دسته‌بندی شده و جمع‌بندی شده‌ای نداریم که چقدر این شوک می‌تواند در اقتصاد کشور ما آسیب داشته باشد.
من رقم‌های اعلامی مراکز رسمی را با هم جمع زدم خیلی هم خوش‌بینانه با دلار برابری با قدرت خرید هم ترکیب کردم و چیزی حدود 500 میلیارد دلار شد یعنی یک میلیارد دلار هم نرسید اما احساس می‌کنم ما هنوز ابعاد این و آثار آن را بر اقتصاد کشور خودمان نتوانستیم برآورد بکنیم، مراکز رسمی ما دولت نتوانسته است برآورد بکند و اگر این روند ادامه داشته باشد، رکود عمیقی که به دلیل شرایط تحریم و کاهش تقاضا در کشور حاکم شده است، تشدید می شود لذا اولین نکته‌ای که به نظرم می‌رسد، اینست که باید درخواست ما از مراکز رسمی دولت و سازمان برنامه و بودجه و وزارت اقتصاد و دارایی و بانک مرکزی و این مجموعه اقتصادی و تاثیرگذاری این باشد که یک مطالعه‌ای جامع درباره آثار این شوک بر اقتصاد ایران و جاهایی را که ضربه می‌زند، به سرعت انجام بدهند و یک برآوردی بشود و حالا این برآورد را برویم درباره آن بررسی بکنیم و ببینیم چطور می‌توانیم تأمین بکنیم.
در مورد اقتصاد ایران
در مورد ایران ما چند مسئله داریم که این چند مسئله را لازم است به نظر من باز بکنیم و درمورد آن حرف بزنیم. ما از اول که این شوک اتفاق افتاد اولین چیزی که دیدیم و برای اقتصاد ایران احساس کردیم این بود که بعضی از بخش‌های اقتصادی کاهش شدید تقاضا پیدا کرده‌اند برای مثال بیشتر همین حوزه‌های خدمات و خرده‌فروشی‌ها و بعضی از بخش‌های اقتصادی افزایش شدید تقاضا به آن‌ها منتقل شد مانند بحث‌های حوزه‌های شوینده و بهداشتی-درمانی ولی سرجمع وقتی نگاه میکنیم، یک افزایش تقاضا بر بخشی از بخش‌های اقتصادی کشور و کاهش تقاضا برای بخش‌های دیگر و می‌بینیم که تقاضای کل در اقتصاد ایران کاهش پیدا می‌کند و این کاهش تقاضای کل در اقتصاد ایران می تواند آسیب بزنند که من درباره این آسیب‌ها چند نکته عرض خواهم کرد.
یکطوری افق اقتصاد ایران را بعد از این شوک و بعد از این بیماری کرونا تصویر کنیم. ما اولین مشکلی که پیدا کردیم تامین مواد اولیه و محدودیت زنجیره تأمینی بود که از طریق واردات به کشور وارد می‌شد بخصوص اینکه ما در مبادی وارداتی تقریباً دچار یک انحصاری هستیم تقریباً 75 الی 80 درصد واردات ما از چهار الی پنج کشور انجام می دهیم بخصوص واردات مواد اولیه و واردات واسطه‌ای. واردات کالاهای واسطه‌ای ما از چین خیلی بالاست و چین هم اولین کشوری بود که دچار مشکل شد.
دومین نکته‌ای که در اقتصاد ایران رفته‌رفته خود را نشان داد، محدودیت صادرات بود. در اقتصاد کشور مرزها توسط بعضی از کشورهای همسایه بسته شد و افت شدیدی پیدا کرد و همچنین واردات آن‌ها از کشور ما.
نکته بعدی هم مشکلاتی که از این به بعد خواهیم داشت این است که ما برآورد رشد اقتصادی غیرنفتی برای اقتصاد ایران حتی اندکی مثبت می‌شد و این رشد اقتصادی خیلی برای ما خوب بود چون ما می‌توانستیم بدون نفت ادعا بکنیم که اقتصاد ایران توانسته است خودش را احیا بکند ولی متأسفانه باید در این بازه و در این آمار تجدیدنظر بکنیم و رشد اقتصادی در کشور ما در سال آینده هم احتمال خیلی زیاد منفی خواهد بود مگر اینکه در حوزه رونق تولید و جهش تولید که شعار امسال هم است، بتوانیم یک کار جدی انجام بدهیم.
مجاری مطئمن اقتصادی
نکته دیگری که در اقتصاد ایران قابل پیش‌بینی است، بحث افزایش بدهی دولت است یعنی دولت باید شروع بکند به هزینه کردن برای نجات کسب و کارها برای نجات نظام مالی و... برای مثال یارانه دادن برای هزینه‌های بهداشت و درمان. الان دانشگاه‌های علوم پزشکی از دولت و کلاً بخش وزارت بهداشت از دولت 10 هزار میلیارد تومان کمک خواست که دولت با همه آن موافقت نکرد و با چیزی نزدیک 1200 میلیارد تومان موافقت شد که حالا دارند به مرور به دانشگاه‌ها پرداخت می‌کنند. اگر دامنه این گسترش پیدا بکند و آن وضعیتی که ما پیش‌بینی می کنیم، کاملاً می‌تواند محقق بشود.
دولت باید هزینه بکند و سعی بکند کسب و کارها را از اینکه بیشتر دچار مشکل بشوند، نجات پیدا بدهد و این هم دو راه دارد یا به تعبیری بگوییم سه راه دارد:
راه اول اینست که دولت به بدهی خودش اضافه بکند یعنی استقراض بیشتر یا از داخل یا از خارج یعنی همین پنج میلیارد دلاری که از صندوق بین‌المللی پول درخواست شده است، یک نوع استقراض است که این وضعیت را بتواند سروسامان بدهد یا استقراض از داخل انجام بدهد یعنی بدهی را گسترده‌تر بکند.
راه دومی که دولت می‌تواند برای تامین این نیازهای مالی در پیش بگیرد، بحث برداشت از صندوق توسعه ملی است که برای اقتصاد ایران کاملاً آسیب‌زا است به طوریکه قرار نبود ما این‌قدر از صندوق برای موضوعات مختلف برداشت بکنیم لذا سال گذشته برای چند مورد برداشت انجام دادیم و سالهای قبل هم به فراخور حال این اتفاقات افتاده است. ما باید برویم به سمت اینکه نیازهای دولت را از مجاری مطمئن اقتصادی تأمین بکنیم و آن مجرای مطمئن چیزی نیست غیر از مالیات یعنی برای اینکه دولت دچار بدهی‌های بالا نشود و مجبور نشود پایه پولی را گسترش بدهد و افزایش پایه پولی خودش تورم شدیدی را به اقتصاد ملی ما وارد می‌کند، ناچار هستیم که تامین مالی بکنیم.
اینکه دولت باید بشدت برود سراغ بازنگری جدی در پایه‌های مالیاتی و ما الان حداکثر 8 درصد تولید ناخالص داخلی را مالیات می گیریم و متوسط آن در دنیا حدود 20 الی 24 درصد است یعنی ما باید بتوانیم حداقل سه برابر آن چیزی که الان داریم از محل مالیات تامین می کنیم، مالیات بگیریم البته به‌هیچ‌وجه قرار نیست که این مالیات بر اقشار کارمند، کارگر و حتی تولید فشار بیاورد. من دوباره عرض می‌کنم این افزایش پایه‌های مالیاتی به معنای فشار آوردن بر اقشاری که الان دارند مالیات پرداخت می کنند به‌هیچ‌وجه نیست بلکه بخش‌های زیادی در اقتصاد ایران فرار مالیاتی دارند و بخش‌هایی از اقتصاد ایران اساساً مالیات پرداخت نمی‌کند و معافیت‌های بلاوجه دارند یا جز پایه های مالیاتی به هیچ وجه تعریف نشدند.
یک اتفاقی خیلی خوبی که می تواند در اقتصاد ایران بیفتند تا برای همیشه تهدید را به فرصت تبدیل بکنیم، این است که مالیات بر عایدی سرمایه اخذ شود به خصوص سرمایه های غیرمولد و مالیات بر مجموع درآمد که عدالت مالیاتی که دنبالش هستیم بوجود بیاید بطوریکه بعضی از اقشار تحت فشار مالیاتی نباشند و بعضی از اقشار از پرداخت مالیات معاف باشند پس این دو اتفاق باید بیفتد تا دولت سراغ ایجاد بدهی که سالهای بعد نتایج خود را نتایج می دهد چه به شکل استقراض داخلی و استقراض خارجی و سراغ برداشت از صندوق توسعه ملی نرود در نتیجه باید در حوزه مالیاتی یک بازنگری جدی انجام بدیم.
نکته بعدی این است که برای حمایت از کسب و کارها یک برنامه ریزی عالمانه ای انجام بشود که الان برنامه ریزی جست و گریخته ای می بینیم و تدابیر دولت به صورت پراکنده است و به صورت بسته نیست و توقع ما از دولت این است که بسته ی حمایتی کاملا اصابت کند به هدف یعنی آسیب دیده ترین کسب و کار باید پرمنفعت ترین اقشار از لحاظ گرفتن یارانه باشند و افزایش اعتبارات بانکی به بنگاه های ضربه خورده و اگر این اتفاق نیفتد به صورت سلسله وار پول و عدم بازپرداخت بدهکاری خودشان به کسب و کارهایی که زنجیره ارزشی به کسب و کارهایی که مرتبط هستند، وارد می شود تا اقتصاد کشور را درگیر بکند لذا به نظر می رسد که دولت باید با اعتبارات بانکی و با کاهش نرخ تسهیلاتی که این اقشار پرداخت می شود و پرداخت یارانه به بنگاه های آسیب دیده حمایت کند پس ما باید تولید را کمک بکنیم که کمک به اشتغال هم است و کمک به محرومی که دستمزد کارگری می گیرد هم است حتی به نظرمن یارانه به تولیدکننده مقدم است بر یارانه های عام که بدون هدف به جامعه تسری پیدا می کند.
استمهال وام برای کسب وکارها انجام شود و یکی دیگر از کارها، دیپلماسی اقتصادی است البته درست که سرجمع درآمدهای غیرنفتی ما بخصوص غیر از درآمدهای پتروشیمی و میعانات بالا نیست ولی کمک زیادی کرده است در شرایط تحریم و می تواند کمک کند به باز شدن بازار و از دست نرفتن بازارها به طوری در این شرایط بعضی از بازارهای ما در حال از دست رفتن است و شبانه روز وزرات خارجه باید فعالیت کند و سفیر ما در فلان کشور اروپایی نباید بخوابد تا اینکه فلان کامیون ما از ان کشور عبور کند چه واردات ما باشد و چه صادرات ما باشد.
و یک مورد دیگر بحث صادرات فراورده هاست که به خاطر کمی ترددها و حمل ونقل ها ظرفیتی برای ما ازاد شده است تا فراورده را صادر بکنیم اگرچه قیمت نفت پایین امده و به تبع ان قیمت فراورده هم پایین می اید و این می تواند تا حدی جایگزین کاهش فروش نفت خام باشد و راه دیگر مذاکره با چین برای تامین زنجیره ارزش تولید که چین می تواند یک همدردی هایی با کشورها انجام دهد که دیپلماسی ما می تواند اینها را به خدمت بگیرد و حداقل تولیدکنندهای ما از محل توقف نهاده ها و مواد اولیه دچار مشکل نشوند اگرچه راهکار نهایی هم این است که با ظرفیت های زیادی که در اقتصاد ایران داریم تلاش بکنیم که این زنجیره تامین را داخلی سازی بکینم و رونق اقتصادی را کمک کنیم.
بهترین اتفاق
پیش بینی ما این بوده است که از اواسط اردیبهشت ماه روی اقتصاد کشور اثار این اتفاق را می بینیم یعنی بهترین اتفاقی که برای اقتصاد ایران می تواند بیفتد این است که ما از تیرماه و مردادماه یک تلاش شدیدی انجام دهیم و روی بخش هایی که نقش لوکوموتیو می توانند ایفا بکنند متمرکز بشویم مثل بخش مسکن و اتفاقا فرصت تابستان بهترین فرصت است برای رونق بخش مسکن که این بخش به تنهایی با 700 کسب و کار در ارتباط است که اگر رونقی ایجاد شود این لوکوموتیو می تواند بقیه بخش های اقتصادی را دنبال خودش بکشاند و اصلا با این موافق نیستم که دولت به صورت نمادین و روی کاغذ مشکلات را تسکین بدهد و باید ریشه ای حل بکند.
استقراض دولت از صندوق بین المللی پول
50 میلیارد پول این صندوق برای نجات اقتصاد های کشورهای بحران زده کرونا در نظر گرفت که برای کشورهای درحال توسعه این وام را پرداخت بکند و صندوق برای پرداخت وام شرایطی داشت که معمولا منوط می کرد به اصلاحات ساختاری در کشورها که به جای اصطلاحات، فروپاشی اقتصادی اتفاق می افتاد و اصلاً مد نظرما نبود که به آن وام ها تن دهیم چرا که اویل دهه ی 70 شمسی این کار را انجام دادیم و اثار و تبعات بدی برای اقتصاد کشورما داشت. ما در دوره های اخیر سراغ صندوق نرفته ایم به خاطر این وضعیت و تنگناهایی که در بحث ارزی داریم و نمیتوانیم نفت بفروشیم پس دست اندرکاران اقتصادی کشور را به دنبال گرفتن 50 میلیادر دلار کشاند و درخواست کمک اضطراری 5 میلیارد دلار به اقتصاد ایران.
البته چند نکته در مورد این کمک وجود دارد اولاً مثل همه اتفاقاتی که برای اقتصاد ایران می تواند بیفتد، می تواند دسترسی ما را به درامدی ارزی امکان پذیر کند به نوعی که الان در تحریم هستیم یک فرصت خوبی است ولی مشکل از اینجا به بعد شروع می شود که نطام برنامه ریزی آنقدر چاله دارد که وقتی این ارقام را دریافت می کند و پخش می کند، هیچی باقی نمی ماند به جز یک بدهی سنگین که در سالهای بعد برای ما می تواند دردسرساز باشد و هم ما را مدیون بکند و هم اینکه ما را وارد چرخه مبادلات و داد و ستد ها علمی و فکری با صندوق بکند که بتواند باب برنامه های خودش را بر اقتصاد ایران باز بکند و از اقتصاد ایران مطالبات اصلاحات ساختاری بکند پس به نظر ما می رسد که سرجمع نگاه میکنیم زیانش از نفعش بیشتر است مگر اینکه برای وامی که می خواهیم از صندوق بگیرم شرط و شروطی برای دولت قائل بشویم مثلا به دولت اجازه بدهیم که حداقل 30 درصد آن را در تامین بهداشت و درمان هزینه بکند و یا 20 درصد آن را در زنجیره تامین نیازهای بهداشت و درمان هزینه بکند. پس راهکار فقط و فقط این است که از محل درامدهای صحیح تامین بکند و کسب و کار های خودش را رونق بدهد.
چگونگی اخذ مالیات با توجه به رکود
اصلاً قرار بر این نیست که مالیات را براین پایه هایی که فعلا درحال پرداخت مالیات هستند، تامین بکنند و مالیات باید لز بخش هایی دریافت بشود که تاحالا مالیات پرداخت نمی کردند و یا آن طوری که باید پرداخت نمی کردند یعنی اصطلاحاً گسترش پایه مالیاتی و یک سوالی که پیش می آید این است که این افرادی که تا الان مالیات نمی دادند و اگر بخواهید انها را گرفتار بکنید، انها مالیات را بر مردم سرازیر می کنند یعنی انتقال مالیاتی می دهند که پیشنهاد ما این است که نظام مالیاتی برود سراغ مجموع درامد که در این صورت راه فرار بسته می شود چون اگر بخواهند همان درآمد سابق را بدست بیاورند و همان را از جیب مردم دربیاورند دوباره مشول مالیات بالاتر می شوند و در این صورت می توانیم این چرخه را بشکینم. تنها راه نجات اقتصاد ایران در جهش تولید است و تامین مالی دولت از مالیات است و ما اگر بخواهیم درآمدهای نفتی دولت را خرج بکنیم و هر شوک به درامد نفتی دولت اقتصاد ما را دچار مشکل می کند.
راهکار اقتصادی مقاومتی در بحران
دولت باید بسته هایی را اماده می کرد برای شرایط خاص و اضطراری که ان بسته را از کشو بیرون بیاورد که متاسفانه نیست یا ما ندیدیم. باید حوزه های غیر مولد اقتصاد را از رونق انداخت تا بخش های مولد و کسب و کارها رونق پیدا بکند و این امکان پذیر نیست که هم بخش های غیرمولد و هم بخش های مولد در رونق باشند. ما الان پدیده ای را از 97 مشاهده می کنیم که واحدهای تولیدی را به ثمن بخس می فروشند و دارایی اش را می برند در بانک یا بازارهای خودرو و سکه و دلار و... که این برای اقتصاد ایران مناسب نیست و این جهش تولید ایجاد نمی کند و باید این بازارها باید از رونق بیفتد تااینکه تولید در کشور رونق بگیرد.
