شروط استاندارد برای بستن PMD

خبرنامه دانشجویان ایران: مهدی محمدی در یادداشتی نوشت:  امروز یا فردا مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارشی منتشر خواهد کرد که مبنایی خواهد بود برای تصمیم گیری شورای حکام درباره مسائل باقی‌مانده میان ایران و آژانس، از جمله PMD. متن برجام البته بسته شدن PMD را به‌عنوان یک شرط برای رسیدن به روز اجرای توافق در نظر نگرفته و صرفاً از مدیرکل خواسته ارزیابی خود را در این باره ارائه کند، اما مقام‌های ایرانی تأکید دارند بسته شدن PMD پیش‌شرط ادامه عمل ایران به تعهداتی است که در برجام پذیرفته است. به همین دلیل هم هست که عملیات انتقال مواد کم‌غنی‌شده به روسیه که حساس‌ترین بخش تعهدات ایران طبق برجام است، به پس از 24 آذر یعنی زمانی موکول شده که تکلیف این مسئله روشن شده باشد. رهبر معظم انقلاب اسلامی هم در فرمان تاریخی خود در تأیید مصوبه 634 شورای عالی امنیت ملی از تعبیر «پایان پرونده‌ موضوعات حال و گذشته» به‌عنوان شرط ضروری تکمیل اقدامات ایران استفاده فرموده‌اند.

گزارش مدیرکل درباره مسائل باقی‌مانده که ابعاد احتمالی نظامی مهم‌ترین آنهاست، حساس‌ترین مقطع قبل از رسیدن به روز اجراست. اگر شورای حکام به‌روشی مطمئن، PMD را پایان ببخشد، آن‌وقت می‌توان فرض کرد نشانه‌هایی از آنچه برجام و قطعنامه 2231 تحت عنوان «تغییر نگاه بنیادین به برنامه هسته‌ای ایران» وعده داده‌اند، ظاهر شده است؛ در غیر این صورت، همین حالا، تا خسارات برجام بیش از اینکه اکنون هست نشده، باید به این روند قاطعانه پایان داد.

بسته شدن PMD به‌ویژه از این حیث اهمیت دارد که توجه کنیم اگر PMD باز بماند در واقع ایران هیچ‌چیز از برجام به دست نیاورده است. ریشه همه قطعنامه‌ها و تحریم‌ها علیه ایران اعلام آژانس بوده است مبنی بر اینکه از حل برخی مسائل میان ایران و خود ناتوان است و ایران به‌سبب وجود شواهدی از یک برنامه احتمالی نظامی هسته‌ای، نسبت به NPT عدم پایبندی داشته است. حال اگر قرار باشد ایران تقریباً همه برنامه غنی‌سازی و آب سنگین خود را به‌مدت بیش از یک دهه تعطیل کند اما باز هم این ادعا سر جای خویش باقی بماند، نتیجه این خواهد بود که ایران همه دارایی خود را تقدیم کرده اما مسئله اصلی همچنان بر سر جای خویش باقی است. آنچه موضوع را بااهمیت‌تر می‌کند این است که PMD مهم‌ترین دارایی اطلاعاتی غرب علیه برنامه هسته‌ای ایران است که سرویس‌های غربی برای مرتب کردن سر و شکل آن در یک دهه گذشته، زحمت فراوانی کشیده‌اند و بنابراین صرف نظر کردن از آن، یا اعلام بی‌اعتباری آن، شکست اطلاعاتی بزرگی نیز برای کشورهای غربی خواهد بود.

مهم‌ترین پرسشی که اکنون مطرح است، این است که از حیث حقوقی و با توجه به ادبیات استاندارد آژانس، دقیقاً چه اتفاقی باید بیفتد تا بتوان پذیرفت که PMD واقعاً بسته شده است؟ می‌دانیم که در ایران کسانی هستند که صرف نظر از اینکه واقعیت چیست، در هر حال ادعا خواهند کرد PMD بسته شده و ایران باید روند اجرای تعهدات خویش وفق برجام را تکمیل کند. ادعای این دسته را چندان نباید جدی گرفت چرا که اگر نظر اینان ملاک باشد، هرچه آن خسرو کند شیرین بود و آژانس، آمریکا و آمانو هم هرگز جز راستی و درستی کاری نکرده و نخواهند کرد. این در حالی است که مراجعه به ادبیات استاندارد آژانس بین المللی انرژی اتمی در گزارش‌های مدیرکل و قطعنامه‌های شورای حکام، معیارهای روشنی در اختیار ما می‌گذارد که می‌توان بر اساس آنها قضاوت کرد، آژانس به‌واقع PMD را بسته یا اینکه به‌اصطلاح از روی آن پریده و بدون بستن موضوع، صرفاً راه را برای تداوم برجام گشوده است.

یک راه کاملاً مطمئن این است که مدیرکل و شورای حکام یک بار برای همیشه تکلیف مسئله ماهیت برنامه هسته‌ای ایران را روشن و اعلام کنند ماهیت برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است. می‌دانیم که برجام اجازه چنین کاری را نمی‌دهد. برجام صریحاً مقرر کرده است اجرای کامل و موفق این توافق ــ که بیش از یک دهه طول می‌کشد ــ منجر به احراز ماهیت صرفاً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران خواهد شد. همچنین برجام، ماهیت را به‌عنوان یک مسئله پروتکلی در نظر گرفته که حل و فصل آن مستلزم اجرای موفق و بلندمدت پروتکل الحاقی است. معنی این عبارت این است که برجام برای ایران جانشین NPT شده و هر اقدام ایران از جمله ماهیت برنامه‌اش، بر اساس معیارهای مندرج در این توافق سنجیده خواهد شد. بنابراین امیدی نیست که مدیرکل و شورای حکام حتی یک گام مؤثر به‌سمت حل مسئله ماهیت ــ که مهم‌ترین مسئله در برنامه هسته‌ای ایران است ــ بردارند.

راه دیگر این است که آژانس درباره PMD از همان عبارت استانداردی استفاده کند که برای بستن هر موضوع دیگری در طول تاریخ پرونده هسته‌ای ایران استفاده کرده است. آن عبارت استاندارد این است که آژانس اعلام کند: «همکاری ایران رضایت‌بخش و کافی بوده و دیگر PMD را به‌عنوان یک مسئله باقی‌مانده در نظر نمی‌گیرد». اگر شورای حکام در قطعنامه خود دقیقاً از این عبارت استفاده و اتفاقات زیر را تضمین کند، آن‌وقت می‌توان گفت که PMD بسته شده است:

1 ــ شورای حکام باید اعلام کند دبیرخانه دیگر ــ و هرگز ــ مجاز به طرح هیچ پرسش جدیدی درباره PMD از ایران نیست.

2 ــ شورای حکام باید اعلام کند دبیرخانه دیگر مجاز به درخواست هیچ نوع دسترسی به تأسیسات، اشخاص، مکان‌ها و اسناد مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران در ارتباط با PMD نیست.

3 ــ شورای حکام باید اعلام کند دیگر در هیچ زمانی موضوع جدیدی تحت عنوان PMD دسته بندی نخواهد شد.

4 ــ مهم‌تر از همه، شورای حکام باید دبیرخانه را موظف کند از دریافت هرگونه شواهد جدید از سوی کشورهای غربی ــ به‌ویژه رژیم صهیونیستی ــ که حاوی ادعاهایی درباره تداوم کار ایران روی PMD باشد خودداری کرده و پیشاپیش هر نوع ادعای جدید در این باره را بی‌اعتبار بداند. به این ترتیب، در واقع مسیر سندسازی‌های جدید علیه برنامه هسته‌ای ایران برای نخستین بار مسدود خواهد شد.

تنها در صورتی که ادبیات فوق به کار رفته و الزامات چهارگانه‌ای که برشمرده شد رعایت شود می‌توان گفت که PMD بسته شده است. {یا اینکه شورای حکام به هر نحوی که شده بسته شدن موضوع و یا خاتمه یافتن آن را برای همیشه و برگشت ناپذیری به آن را تصویب و تأکید نماید.} در غیر این صورت، استفاده از هر عبارتی از سوی مدیرکل و شورای حکام که PMD را به‌عنوان یک مسئله باقی‌مانده حفظ کند، و صرفاً انعطاف‌هایی درباره رسیدگی به آن ایجاد نماید، خلاف صریح مصوبه شورای عالی امنیت ملی است و باید از سوی هیئت نظارت بر اجرای برجام به‌عنوان نقض توافق و بازگشت به وضعیت ماقبل توافق در نظر گرفته شود.