تا پایان جنگ سرد و تحت تاثیر نظام دو قطبی و نزاع حداکثری حاکم بین آمریکا و شوروی رویکرد مسلط در این زمینه اصالت اصلی را در مسائل امنیتی به موارد سخت و نظامی می داد و برای سایر وجوه امنیت وجهی قائل نبود.
بافروپاشی اتحاد شوروی و از بین رفتن نظام دوقطبی فرصت برای توجه به سایر وجوه امنیتی نیز فراهم شد. در این راستا مسائلی مانند امنیت اقتصادی، اجتماعی و به ویژه زیست محیطی مورد توجه قرار گرفت و در بسیاری از کشورهای دنیا در این زمینه برنامه‌ریزی‌های مهمی انجام شد.
اما متاسفانه این وجه از مسائل امنیتی یعنی امنیت در حوزه‌ی نرم و در زمینه‌هایی مانند مسائل زیست محیطی در کشور ما مغفول مانده است. باید توجه داشت هر میزان که جمهوری اسلامی ایران در حوزه ی سخت مسائل امنیتی یعنی امنیت نظامی عملکرد موفقی داشته و در منطقه ی پرتنشی مانند غرب آسیا یکی از امن ترین کشورها محسوب می‌شود به همان میزان در حوزه ی سایر وجوه امنیتی مانند امنیت زیست محیطی عملکرد غیرقابل قبولی داشته است.
در واقع هرچند در جمهوری اسلامی ایران به لطف وجود سرهنگ‌ها شاهد مرگ و میر مردم در اثر یک انفجار تروریستی نیستیم اما شاید در طی سال به همان میزان انسان بر اثر مدیریت حقوقدان های متولی در سازمان های دولتی بر اثر آلودگی هوا، تصادفات جاده ای و مواردی از این دست جان خود را از دست می‌دهند.
هرچند که این حوزه از ناامنی بار روانی ناامنی در حوزه ی سخت را نداشته و امنیت روانی جامعه را سلب نمی‌کند اما نکته ای است که نباید از آن غافل شد چرا که در غیر اینصورت توانایی تبدیل شدن به یک مساله ی امنیت ملی را دارد.
در این زمینه متاسفانه در سال های اخیر شاهد یک حالت انفعال در دستگاه های متولی این امر و به طور خاص سازمان حفاظت محیط زیست هستیم به طوری که به جز تصمیمات کوتاه مدت و مقطعی مانند تعطیلی مدارس، گسترش محدوده ی طرح ترافیک و ... عملا اراده‌ای جدی از سوی این سازمان برای حل این معضلات دیده نمی‌شود.
در همین راستا سازمان حفاظت از محیط زیست با فاصله گرفتن از دغدغه‌های اصلی مردم مانند آلودگی هوا سرگرم اجرا کردن موافقت‌نامه‌های بین المللی در حوزه ی تغییرات آب و هوایی مانند توافق پاریس است که در خوش بینانه ترین حالت هیچ تناسبی با منافع ملت ایران ندارد و با نگاهی واقع بینانه مخل منافع اقتصادی جمهوری اسلامی ایران نیز خواهد بود.
این توافق که یکی از مهم ترین اهداف آن کاهش گازهای گلخانه ای است در حالی به شدت توسط مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست اجرایی شدن آن پی‌گیری می‌شود که ایالات متحده ی آمریکا با بیشترین میزان تولید گازهای گلخانه ای برای تامین منافع اقتصادی خود اخیرا از آن خارج شد و کشورهایی مانند چین، برزیل، هند و ... علی رغم اعلام پایبندی به آن اراده ی سیاسی لازم برای اجرای کامل آن را ندارند و به نظر می رسد که این توافق به توافقی مانند پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای بدل خواهد شد که ضمانت اجرای آن صرفا برای کشورهای جهان سومی است که نسبت به قدرت های صنعتی دنیا نقش ناچیزی در انتشار گازهای گلخانه ای دارند.
جدا از این مباحث باید توجه داشت که به گفته ی کارشناسان این توافق با ایجاد محدودیت بر سر تولید نفت و گاز به عنوان مهم ترین منبع درآمدی کشور آثار مخربی بر اقتصاد ایران دارد. به طور کلی به نظر می‌رسد سازمان حفاظت از محیط زیست پس از دوران ضعیف و سیاست زده‌ی مدیریت سابقش اکنون با چالش هایی روبروست که مهم ترین آن ها عدم رسیدگی به بحث آلودگی هوا در کلانشهرها و تمرکز بر مسائل غیر اولویتی مانند مساله ی مذکور است که ادامه ی روند فعلی با تبدیل مساله ی آلودگی هوا از یک مساله ی زیست محیطی ساده به یک مساله ی امنیتی مهم می تواند تبعات جبران ناپذیری برای کشور داشته باشد.
* گزارش از محمدکاظم عبدالحمیدی
