به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» به نقل از ایسنا، هادی خانیکی در همایش "از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران" که امروز در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد، ایده اعزام محصل و دانشجو به خارج از کشور و نیز وارد کردن استاد به داخل را ایده کهن و گره خورده با اندیشه پیشرفت توصیف کرد و گفت: بعد از شکست ایران در دو جنگ با روسیه، عقب ماندگی آموزش، به عنوان علت عقب ماندگی در توسعه عنوان شد و راه حل این بود که محصل به خارج از کشور اعزام کنیم.
وی ادامه داد: این بحث که چرا دانشجویانی که به خارج از کشور می‌روند، باز نمی‌گردند نیز مسئله جدیدی نیست و همچون دیگر مسائل توسعه، مسئله‌ای بی زمان و بی‌مکان است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: اولین موضوعی که در اعزام دانشجو در دوران قاجار مطرح شد، اندیشه‌های جبرانی عباس میرزا بود؛ به عبارتی به دنبال شکل‌گیری نظام جدید آموزشی، پنج مسئله دنبال می‌شود.
رئیس کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو ادامه داد: این مسائل آشنایی با آموزش‌ها و فناوری‌های نظامی، نظم بخشی به نظام مالیات، ترجمه کتب، تأسیس چاپخانه و چاپ روزنامه و اعزام محصلان برای تحصیل به اروپا بوده است.
خانیکی با اشاره به اینکه در زمان عباس میرزا دو اعزام صورت گرفته، توضیح داد: اولین اعزام بنا بود تا ذیل مذاکرات و عهدنامه با فرانسه و در جهت تحکیم بندی‌های دیپلماتیک انجام گیرد که ناموفق بود؛ در آن زمان فتحعلی‌شاه با ژنرال گاردان فرانسوی مذاکراتی برقرار کردند و قرار بود که گاردان یکی از شاهزادگان را به دربار بفرستد و در طرف فرانسوی نیز این اندیشه وجود داشت که گسترش نفوذ دنبال شود. با این حال با تیره شدن روابط ناپلئون و فتحعلی شاه، این اعزام عملی نشد.
وی ادامه داد: دو سال بعد از بسته شدن پیمان دوستی با انگلستان، عباس میرزا با سفیر انگلیس مذاکره کرد و قرار شد تا دو نفر به انگلیس اعزام شوند. این دو نفر محمدکاظم پسر نقاش‌باشی و میرزابابا معروف به حاجی‌بابا پسر یکی از افسران بودند که این مورد دوم به طب تجربی روی آورد. همچنین پسر نقاش‌باشی که برای یادگیری نقاشی به انگلستان اعزام شده بود، بعداً فوت کرد. در این اعزام افراد سن بالایی داشتند و به زبان فارسی هم چندان مسلط نبودند.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: در سال ۱۸۱۵ میلادی گروه دوم شامل ۵ نفر اعزام شدند که مهمترین آنها میرزا صالح شیرازی بود. او بعدها به ایران می‌آید و به تقلید از روزنامه غربی اولین روزنامه یعنی کاغذ اخبار را تأسیس می‌کند. او همچنین چاپخانه را به ایران آورد و اولین کسی است که با یک فرد خارجی وصلت کرد.
خانیکی، مشیرالدوله را یکی دیگر از این پنج نفر نام برد و توضیح داد: او نخستین هیأت وزیران را تشکیل داد و در حالی که کاغذسازی خوانده بود، بعدها در اداره پست استخدام شد.
وی یادآور شد: در دوران محمد شاه دسته سوم اعزام شدند و دسته چهارم نیز در دوران ناصرالدین شاه و متأثر از اصلاحات امیرکبیر ۴۲ نفر بودند که به فرانسه اعزام شدند.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: دسته پنجم بعد از مشروطه و در سال ۱۲۹۰ شمسی اعزام شدند. در حالی که شرط اعزام آنها (۳۰ نفر) این بود که پدر و مادر توانایی تأمین مخارج تحصیل آنها را نداشته باشند، سنشان بالای ۱۵ سال باشد و از طریق آزمون در این اعزام شرکت کنند.
خانیکی در پایان گفت: آخرین دوره منظم اعزام در دوران رضاشاه (سال ۱۳۰۸) صورت گرفت. از آن زمان به بعد ظرف ۶ سال مجموع ۶۴۰ نفر به خارج از کشور اعزام شدند که تعهد خدمت دو برابر زمان تحصیل داشتند. از چهره‌های شاخص این اعزام‌ها می‌توان به مهدی آذر، دکتر بازرگان، خلیل ملکی و عبدالله ریاضی اشاره کرد.
