به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه اخیراً در اظهاراتی بیان داشته است که ترکیه برای ورود به سازوکار مالی مانند «اینستکس» با اتحادیه اروپا و ایران مذاکره می‌کند. انگیزه ترکیه برای ورود به اینستکس تحلیل‌هایی را در کشور به دنبال داشته است. برای نمونه صباح زنگنه نماینده دور اول مجلس شورای اسلامی در این مورد می‌گوید: «این کشور با این کار هم دهن‌کجی به آمریکا می‌تواند بکند و هم اینکه سعی می‌کند خودش را بیش از گذشته در کنار کشورهای اروپایی قرار بدهد تا فشار آمریکا به‌جای تمرکز توأمان بر ترکیه بین سایر کشورهای اروپایی نیز توزیع شود و ترکیه سهم کمتری از این فشار را داشته باشد» اما شواهد نشان می‌دهد که این تحلیل خالی از اشکال نیست. لذا در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
ماهیت اینستکس
با خروج امریکا از برجام، اروپا برای نگه‌داشتن ایران در این توافق وعده داده بود تا سازوکاری را ایجاد کند تا همه شرکت‌ها و مؤسسات مالی اروپایی که تمایل داشتند با ایران همکاری کنند از نوعی حمایت و مصونیت در قبال تحریم‌های آمریکا برخوردار شوند . لذا هدف از ایجاد این سازوکاری که اروپا به ایران پیشنهاد داده بود، این بود که ایران هم بتواند نفت خود را بفروشد و هم اینکه بتواند هر کالایی، ازجمله کالاهای تحریمی را وارد کند. اما چندی بعد سازوکار مالی اروپا به سازوکار تجاری به نام اینستکس تقلیل پیدا کرد.
در این راستا، اینستکس ابزاری برای حمایت از تبادلات تجاری به ایران معرفی شد که ایران و اروپا بدون انجام مراودات مالی می‌توانند به تجارت با یکدیگر بپردازند. طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه سه کشور تأسیس کننده اینستکس صادرشده است، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی و دارو متمرکز خواهد شد و به‌طورکلی کالاهای غیر تحریمی را در برمی‌گیرد. همان‌طوری که مشاهده می‌شود، چنین سازوکار تبادل تجاری، اساساً ماهیت مقابله با تحریم‌های آمریکا ندارد و نمی‌تواند انتظارات ایران در فروش نفت را برآورده سازد. به همین دلیل می‌توان گفت ازلحاظ فنی این سازوکار، برای مقابله با تحریم‌های امریکا طراحی نشده است و استدلال آقای صباح زنگنه درباره تلاش ترکیه برای ورود به اینستکس برای کاهش فشار آمریکا به خود، ازلحاظ فنی اشکال دارد.
مواضع مشترک اروپا و آمریکا در مورد اینستکس
علاوه بر اینکه ماهیت اینستکس نشان می‌دهد که این سازوکار برای مقابله با تحریم‌های امریکا طراحی نشده است، مقامات کشورهای اروپایی نیز همواره در موضع‌گیری‌های خودشان تأکید می‌کند که این سازوکار به تجارت مشروع با ایران که مورد تائید آمریکا است، می‌پردازد. برای نمونه میشائیل کلور ــ برشتولد، سفیر آلمان در تهران معتقد است که این سازوکار علیه هیچ کشوری نیست و هدف آن نیز نقض و یا دور زدن تحریم‌های آمریکا را شامل نمی شود. اینستکس فقط می‌خواهد معاملات قانونی را امکان‌پذیر سازد. لذا اروپا در راستای سیاست‌های تحریمی آمریکا اولاً از ایران نفت نمی‌خرد. دوما هم‌راستا باسیاست‌های آمریکا خواستار تصویب لوایح FATF از سوی ایران است. چنانچه اخیراً پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا نیز در اظهاراتی بیان داشته است که ایران هرچه سریع‌تر و بدون هیچ‌گونه حق شرطی لوایح الحاق به کنوانسیون‌های پالرمو و CFT را تصویب کند.
همچنین همراهی اروپا با امریکا باعث شد تا پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در دیدار با هایکو ماس همتای المانی خود در مورد اینستکس بگوید: «اگر این سازوکار باهدف انتقال کالا‌هایی ایجاد شده باشد که مجاز به مبادله هستند، مشکلی در میان نیست ». حتی گروه بین‌الملل بحران، وابسته به گروه جرج سوروس، پیشنهاد داده است که روسیه و چین تعاملات خود با ایران را ذیل سازوکار اروپایی اینستکس انجام دهند . لذا کانالیزه شدن تجارت ایران با خریداران نفت و شرکای تجاری در بستر اینستکس، کنترل اروپا و آمریکا را به دنبال دارد و آنها می‌توانند ایران را برای انجام خواسته‌های خودشان تحت‌فشار قرار دهند. به همین دلیل استدلال آقای صباح زنگنه در مورد اینکه ترکیه سعی دارد خودش را به اروپا نزدیک کند تا فشار آمریکا را به خود، برای همکاری با ایران کم کند ازلحاظ سیاسی اشتباه است. چراکه اروپا اینستکس را برای مقابله باسیاست‌های تحریمی آمریکا طراحی نکرده است. بدین ترتیب آمریکا و اروپا از طریق اینستکس می توانند برای پیشبرد اهداف خودشان، ترکیه و دیگر کشورها را به قطع همکاری با ایران وادار کنند.
پیمان پولی دوجانبه کارآمدتر از اینستکس
تلاش ترکیه برای پیوستن به اینستکس، بر اساس منافع این کشور و در سایه انفعال دستگاه دیپلماسی ایران پیگیری می-شود. چراکه از مدت‌ها پیش برخی از مسئولین ایران خواستار استفاده از سازوکار مشابه اینستکس برای تجارت با ترکیه بودند. برای نمونه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور در جریان سفرش به ترکیه از توافق بر سر ایجاد سازوکار مشابه اینستکس با این کشور خبر داده بود. لذا انگیزه مسئولین برای تجارت در قالب اینستکس و بی توجهی آنها به سازوکارهای دیگر باعث شده است تا ترکیه برای کاهش هزینه تحریم های امریکا، خواستار پیوستن به اینستکس باشد. به‌هرحال باید توجه داشت که کانالیزه شدن تجارت در قالب این سازوکار می‌تواند در آینده به‌عنوان اهرم فشار اروپا و آمریکا علیه ایران استفاده شود.
بر این اساس ایران نباید اجازه دهد که تجارت این کشور با ترکیه و سایر شرکای تجاری در بستر اینستکس دنبال شود. راهکارهای غیر از اینستکس ازجمله ضرورت‌هایی محسوب می‌شود که دستگاه دیپلماسی کشور باید به آن توجه جدی داشته باشد. در این راستا، انعقاد پیمان پولی دوجانبه با شرکای تجاری ایران و همچنین ایجاد سازوکارهای تهاتری مستقل از اینستکس، می‌تواند راهکار مناسبی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا باشد.
* گزارش از رحمان حبیبی
