به گزارش سرویس صنفی-آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در هر جامعه ای، افراد بدنبال کسب منزلت و تلاش برای تحرک اجتماعی هستند و از روش های مختلف سعی دارند منزلت اجتماعی خویش را ارتقا ببخشند.
فارغ از آنکه در یک جامعه، امکان تحرک اجتماعی تا چه اندازه برای افراد فراهم و فرصت های پیشرفت برای آنها در دسترس باشد و یا آنکه منزلت اجتماعی تا چه اندازه اکتسابی و یا انتسابی باشد، اما می توان به جای آنکه همچون کارل مارکس، منزلت اجتماعی را صرفا در طبقه اقتصادی فرد جستجو کرد و جایگاه فرد در روابط تولیدی را مدنظر قرار داد، با ماکس وبر هم نظر بود که منزلت اجتماعی می تواند وابسته به درآمد، تحصیلات و عضویت در احزاب نیز باشد و بدین ترتیب، از طریق تحصیلات نیز فراهم آید.
بنابراین یکی از ابزارهای کسب و ارتقای منزلت در جامعه، مدارک تحصیلی افراد می باشد. در این صورت، در کنار علاقه افراد به تحصیلات و یا حتی بیش از علاقه به تحصیل، کسب اعتبار و منزلت، هویت اجتماعی و نیز تائید اجتماعی از سمت افراد و گروه های مرجع در فرایند تحصیل و نیز تحصیلات تکمیلی موضوعیت پیدا می کند.
وقتی که افراد جامعه‌ای هدف یا اهداف اصلی را فراموش کنند و اخذ مدرک را فقط برای کسب منزلت اجتماعی، به دست آوردن امتیازات و پاداش مادی و اقتصادی، کسب قدرت و نفوذ ضروری بدانند در چنین وضعیتی نقش مهم نظام آموزش به ویژه آموزش عالی در زمینه توسعه کم رنگ شده، مسیر دچار انحراف گردیده و مدرک‌گرایی در جامعه شیوع پیدا می‌کند.
رضا باجولوند، معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و سنجش مهارت سازمان آموزش فنی وحرفه‌ای با بیان اینکه مهارت آموزی ضد مدرک‌گرایی نیست، گفت: مدرک‌گرایی و مهارت گرایی در تقابل با هم نیستند بلکه مکمل هم هستند و اینطور نیست که بگوییم به مدرک نیاز نداریم، بلکه نیازمند مدرک هستیم ولی اینکه مدرک چقدر کارآمدی دارد مورد بحث است.
کسب مدرک تحصیلی، به محلی برای رقابت برای تامین منزلت اجتماعی تبدیل می شود و بدین ترتیب جامعه دچار آسیب مدرک گرایی می شود. همانطور که از اسم این آسیب پیداست، مدرک گرایی نوعی گرایش است از سمت افراد برای کسب مدارک تحصیلی. مدرک تحصیلی، بدل به یک ارزش اجتماعی شده است و افراد با کسب آن، شأن و منزلت اجتماعی پیدا می کنند.
همچنین در هر جامعه ای، مجموعه ای از مشاغل و جایگاه ها وجود دارند که افراد با پذیرش آن جایگاه ها، پایگاه اجتماعی خاصی پیدا می کنند و نقش های خاصی نیز برای آنان تعریف می شود. کارکردگرایان، این نظام قشربندی را هم جهانی می دانند و هم ضروری. فرض بر این است که جایگاه هایی در نظام قشربندی، بلند مرتبه است که تصدی شان چندان خوشایند نیست اما برای بقای جامعه مهم تر است.
مسلم خانی، استاد دانشگاه و کارشناس مسایل اقتصادی درخصوص مدرک‌گرایی در جامعه ایرانی گفت: در حال حاضر مساله ما این است که مدرک‌جویی بهتر است یا دانشجویی؟ ما نمی‌توانیم حتی اگر به سمت مهارت‌جویی و مهارت‌یابی حرکت می‌کنیم مدرک را کنار بگذاریم. مدرک ادراک ما از یک رشته دانشگاهی است؛ مثلا مدرک دکترای داروسازی یعنی میزان ادراک فرد از دانش داروسازی در حد دکترا، لذا دانش و مدرک با هم ممزوجند و نمی‌توانیم بگوییم مدرک یک چیز جدا و دانشجویی جدا است چون مدرک بخشی از فرایند یادگیری است. اما مدرک کجا به درد می‌خورد؟ جایی که می‌خواهیم استخدام شویم ولی در جایی که شخص خالق کسب و کار است و خودش می‌خواهد یک کسب و کار راه اندازی کند، نیازی به مدرک نیست.
جامعه باید پاداشی کافی برای این جایگاه ها اعطا کند تا به اندازه لازم، افرادی خواستار این جایگاه ها باشند و بعد از تصدی جایگاه ها نیز به درستی کار کنند و برای اطمینان از این، پاداش های گوناگونی مثل پرستیژ بالا و حقوق بالا و اوقات فراغت کافی برای افراد فراهم آورد. مطابق این دیدگاه، باید برای جایگاه ها و مشاغلی نظیر پزشکی، قضاوت و... پرستیز و درآمد بالایی را مدنظر قرار داد تا افراد برای کسب آن جایگاه ها راغب شوند، سختی های آن را تحمل کنند و نیز به درستی نقش های مورد انتظار را انجام دهند.
بنابراین با وجود آسیب مدرک گرایی و نیز منزلت و درآمد بالای مشاغلی مثل پزشکی، مسلم است که افراد بیش از پیش برای کسب این ارزش ها و جایگاه ها به رقابت با هم بپردازند و بنابراین چندان بعید نیست که آزمون سراسری برای پذیرش افراد برای ورود و تحصیل در دانشگاه، با وجود داوطلبان زیاد بدل به یک رقابت سنگین شود و زمینه رشد مافیا و سواستفاده های اقتصادی و خلاصه آسیب های خاص خود را به همراه آورد.
گذشته از رقابت شدید مدرک گرایی، هجوم افراد برای کسب مدارک بالاتر، پیامد دیگری هم با خود دارد و آن رشد قارچ گونه بنگاه های آموزشی است. لفظ بنگاه بدین خاطر است که این موسسات با هدف کسب درآمد تأسیس شده و فضای علمی را به سمت کسب و کار هدایت می کند و از آنجائی که فضای اجتماعی و روانی جامعه نیز به گونه ای است که افراد برای کسب مدرک تحصیلی بالاتر، تمام تلاش خود را می نمایند پس بستر مناسبی برای کسب درآمد های کلان برای آنها فراهم می شود.
مادامی که آسیب مدرک گرایی در جامعه وجود داشته باشد و ارزش گذاری های اجتماعی اصلاح نشود و نیز در نظام قشربندی و توزیع منزلت، برخی مشاغل فاصله بسیار زیادی نسبت به سایر مشاغل داشته باشند، نه فقط کنکور که هر شیوه جایگزین نیز آسیب ها و اشکالات کنکور را همراه خواهد داشت و آنها را بازتولید خواهد کرد.
گزارش از مهدی مرادبیک‌‌‌‌لو
محمد صادق امینیان
1399/08/21 - 23:38
