به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ «16 آذر» روزی که با گذشت بیش از 60 سال از حادثه به شهادت رساندن سه دانشجو آن هم به خاطر اعتراض به دیدار رسمی ریچارد نیکسون، معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا و ازسرگیری روابط بین ایران و آمریکا در دانشگاه تهران، همچنان برای جامعه دانشگاهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اهمیتی که باعث شده همه‌ساله چند روز قبل از رسیدن به این روز و یکی، دو روز بعد از گذشت 16 آذر، دانشگاه‌ها برنامه‌های مختلفی را برای آن تدارک ببینند و حتی پای رسانه ملی نیز کم و بیش به این موضوع باز می‌شود؛ در این گزارش این موضوع را بررسی خواهیم کرد که نویسندگان ما تا چه اندازه توانسته اند با قلمشان اهمیت و ارزش بالای جنبش دانشجویی را بررسی کنند. از این رو چند نمونه از پر مخاطب ترین کتاب‌هایی که در این حوزه به چاپ رسیده است را بررسی خواهیم نمود.
یک. درآمدی بر جنبش دانشجویی در ایران
این‌کتاب ۴ فصل دارد که نویسنده در آن‌ها، جنبش دانشجویی ایران را از سال ۲۰ تا مقطع پیروزی انقلاب اسلامی به‌طور تاریخی بررسی کرده است. فصل اول کتاب، تاریخچه مختصر جنبش دانشجویی ایران، در بازه زمانی تاسیس دانشگاه تهران (۱۳۱۳) تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را شامل می‌شود. در فصل دوم هم نویسنده بازه زمانی بررسی خود را از کودتای ۲۸ مرداد تا تابستان سال ۱۳۳۹ قرار داده است. در سال ۳۹ فضای سیاسی کشور بازتر شده بود. فراز و فرود جنبش دانشجویی، نقش دانشجویان در نهضت مقاومت ملی و بررسی حرکت‌های سال ۳۲ به‌ویژه ۱۶ آذر دانشکده فنی دانشگاه تهران از جمله مسائلی هستند که در دومین فصل کتاب، به آن‌ها پرداخته شده است. تحولات جنبش دانشجویی از سال ۳۹ تا ۴۲ هم موضوع سومین فصل کتاب است و در فصل چهارم هم رشد گرایش‌های قهرآمیز جنبش دانشجویی ایران و رشد جنبش بین دانشجویان ایرانی خارج از کشور، مورد بررسی قرار گرفته است. این کتاب به نوشته هوشنگ جیرانی است وتوسط نشر خزه منتشر و راهی بازار نشر شه است.
دو. جنبش دانشجویی تبریز
در تحقیق حاضر، تاریخچه جنبش دانشجویی تبریز به تفصیل روایت شده است. در بخشی از کتاب درباره پیشینه این جنبش آمده است: "پیشینه جنبش دانشجویی در تبریز به دوره ملی شدن صنعت نفت باز می‌گردد. دوره دوم جنبش بین سال‌های 1339تا 1341روی داد که تحت تاثیر جبهه ملی آذربایجان به رهبری آیت‌الله سید محمد علی انگجی بود. دوره سوم را میتوان از سال 1346تا 1352به حساب آورد که جنبش دانشجویی متاثر از اندیشه چپ بود. از سال 1350به بعد نیروهای مذهبی کم کم وارد مسائل سیاسی دانشگاه تبریز شدند و سرانجام از سال 1354هدایت مبارزات دانشجویی را به دست گرفتند."پژوهش حاضر متکی بر تحقیق میدانی (مصاحبه‌ها)، تحقیق آرشیوی و تحقیق کتابخانه‌ای است .کتاب از پنج بخش تشکیل شده است. در بخش اول که مدحل ورود به بحث است، مباحثی مانند اهمیت آذربایجان، پیشینه مدارس عالیه در آذربایجان، پیشینه مبارزات دانش‌آموزی و دانشجویی، فرقه دمکرات و جنبش دانشجویی و تاسیس دانشگاه تبریز از سوی فرقه دمکرات مطرح شده است. در بخش دوم که به جنبش دانشجویی تبریز در دوره نهضت ملی اختصاص یافته، گزارش‌هایی از فعالیت‌های دانشجویان دانشگاه تبریز در این دوره فراهم آمده است .در این مقطع، نخست جریان هوادار حزب توده و سپس جریان طرفدار جبهه ملی بر جنبش دانشجویی مسلط است که به کودتای 28آذر سال 1332پایان می‌پذیرد. بخش سوم کتاب به بررسی جنبش دانشجویی تبریز بین سال‌های 1338تا 1341می‌پردازد، دوره‌ای که آزادی مختصر سیاسی در کشور ایجاد می‌شود. برخی مطالب این بخش بدین قرار است: تاسیس انجمن اسلامی دانشجویان پزشکی دانشگاه تبریز، ایجاد اولین نمازخانه در دانشگاه تبریز، سخنرانی جنجالی علی امینی در دانشگاه تبریز، برگزاری جشن نیمه شعبان توسط دانشجویان در مسجد شعبان تبریز، واقعه اول بهمن 1340دانشگاه تهران و انعکاس آن در تبریز بخش چهارم به جنبش دانشجویی از سال 1342تا 1345اختصاص دارد.
سه. تاریخ شفاهی جنبش دانشجویی مسلمان
جنبش دانشجویی در ایران قدمتی به اندازه عمر دانشگاه و نهاد آموزش عالی دارد و نتیجه ی واکنش دانشجویان به مشکلات جامعه و بازتاب دغدغه های آنان در قبال حل معضلات است. از آنجایی که دانشجویان به عنوان قشر تحصیل کرده و فرهیخته جامعه به مناسبات اقتصادی، سیاسی ـ اجتماعی حاکم بر جامعه حساس اند و به علت قرار گرفتن در دوران جوانی و اقتضائات این دوره، آرمان خواهی و عدالت طلبی از مشخصه های ویژه این جنبش شده است که در طول تاریخچه نسبتاً طولانی این جنبش همواره مطرح می باشد.
در دوران حکومت پهلوی به علت ممنوع بودن فعالیت نهادهای مدنی، احزاب و گروه های برخاسته از بطن جامعه، جنبش دانشجویی جای خالی این تشکل ها و نهادها را پر می کرد و ضمن فعالیت در عرصه ی علم و دانشگاه عرصه اجتماع و سیاست را نیز زیر نظر داشت. پس از کودتای 28 مرداد و تعطیلی احزاب و دستگیری و منزوی کردن رهبران نهضت ملی شدن نفت، جنبش دانشجویی از معدود جریان هایی بود که در مقابل استبداد و دیکتاتوری حکومت پهلوی ایستاد و پرونده ای درخشان از خود به جای گذاشت، همچنان که تلفات سنگینی را نیز متحمل شد.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران که گام بزرگی در تحقق مردم سالاری دینی در کشور و حاکم شدن اراده مردم بر سرنوشت خویش بود، با پیشگامی جنبش دانشجویی در اکثر حوادث سرنوشت ساز پس از انقلاب همراه بود. تسخیر لانه ی جاسوسی، انقلاب فرهنگی در دانشگاه ها و حضور در جبهه های جنگ تحمیلی و... از اقدامات درخشان جنبش دانشجویی
در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که آرمانخواهی و عدالت طلبی دو ویژگی اصلی آن می باشد. به هر روی جنبش دانشجویی علی رغم تمامی فراز و نشیب ها و دگردیسی در برخی از تشکل های دانشجویی همچنان ایفای نقش می کند.
این اثر روایت های دانشجویان قدیم و فعلی از روند جنبش دانشجویی در برهه های مختلف و میزان تأثیرگذای آنان در سیر حوادث می باشد.
چهار. جنبش دانشجویی، کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی
کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی (اتحادیه ملی) در اوج موفقیت دوران موجودیت خود در نیمه اول دهه هفتاد میلادی، تنها سازمان سیاسی ایرانی بود که معروفیت جهانی داشت. هیچ یک از سازمان‌های سیاسی اپوزیسیون در خارج از کشور که حزب توده، جبهه ملی و گروه‌های مدافع جمهوری توده‌ای چین نمونه‌های آن بودند، اهمیت کنفدراسیون را کسب نکردند. کنفدراسیون در محافل غرب نماد مبارزه برضد رژیم شاه بود و وجهه‌ای غیرقابل انکار داشت. آن سازمان در اوج شهرت خود مهمترین منبع خبری و نیروی اعمال فشار بر حکومت ایران محسوب می‌‌شد. واقعیات مربوط به وضع زندانیان سیاسی، شکنجه، اعدام و نقض حقوق بشر در ایران را در سطح جهانی افشاء و برملا می‌‌کرد. به جرأت میتوان گفت که پس از جنگ دوم جهانی، هیچ یک از جنبش‌های دانشجویی، معروفیت، وجهه و اهمیت کنفدراسیون را کسب نکردند. دریافت پیام از جبهه آزادی‌بخش ویتنام و جنبش فلسطین به هنگام برگزاری کنگره‌های کنفدراسیون، دیگر روالی عادی به شمار می‌‌رفت. کنفدراسیون آنقدر نیرو و اعتماد به نفس کسب کرده بود که پس از حادثه المپیک مونیخ در سال (۱۹۷۲) که به ممنوعیت سازمان دانشجویان و کارگران فلسطینی در آلمان غربی انجامید، قیمومیت دفاع از آن دو سازمان را بر عهده گرفت. کنفدراسیون در اکثر شهرهای جهان که دانشجویان ایرانی در آن تحصیل می‌کردند، شعبه داشت و از دهلی نو در هندوستان تا مونترال در کانادا به تظاهرات، اعتصاب غذا، اشغال سفارتخانه‌ها و مراکز تبلیغاتی رژیم دست زد. فعالیت‌هایی که در رسانه‌های گروهی و افکار عمومی غرب بازتابی گسترده داشت. اوج این فعالیت‌ها، تبلیغات گسترده‌ای بود که آن سازمان در اعتراض به برگزاری جشن‌های(۲۵۰۰) ساله شاهنشاهی برپا کرد و از آن طریق موفق شد با بسیج افکار عمومی، مانع سفر شماری از رهبران سیاسی و شخصیت‌های اجتماعی و فرهنگی غرب که به جشن‌ها دعوت شده بودند، گردد. اقدامی که در خنثی کردن تبلیغات رژیم شاه در جهان غرب تأثیری قابل توجه داشت.
پنج. جنبش دانشجویی پلی‌تکنیک تهران
جنبش دانشجویی ایران بخش مهمی از جنبش سیاسی منتهی به انقلاب است و دانشکده‌ی پلی‌تکنیک تهران (دانشگاه امیرکبیر کنونی) نیز یکی از پایگاه‌های مهم این جنبش بود که به همین دلیل نیز دوبار تا مرز انحلال پیش رفت. کتاب حاضر از یک سو دغدغه‌ی نویسنده در پاسخ به این پرسش جامعه‌شناسی تاریخی است که چرا در ایران انقلاب شد و چرا اسلامی؟ و از سوی دیگر علاقه و ایفای دین نسبت به دانشگاه پلی‌تکنیک تهران است که خود نیز عضوی از دانشجویان سیاسی این دانشگاه بوده، از این‌رو کوشیده که پاسخ به پرسش‌های دغدغه‌ی اول خود را از طریق تحلیل جنبش دانشجویی پلی‌تکنیک از بدو تأسیس (۱۳۳۸) تا پیروزی انقلاب (۱۳۵۷) به‌دست آورد. هرچند تأکید نویسنده بر بخش اسلامی این جنبش دانشجویی است ولی تا آن‌جا که شرایط و امکانات اجازه داده سایر گرایش‌ها را نیز در تحلیل خود لحاظ کرده است.
شش. جنبش دانشجویی در ایران
کتاب «جنبش دانشجویی در ایران» از یک مقدمه و نه بخش و دو پیوست تشکیل شده است. نظام آموزش عالی شبه مدرن و جنبش دانشجویی در ایران، مروری کوتاه بر جنبش دانشجویی ایران، بیان اجمالی ادوار جنبش دانشجویی ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ویژگی های کل دوره های اول و دوم جنبش دانشجویی ایران، ویژگی های عمومی دوره دوم جنبش دانشجویی ایران 1313 - 1320، کودتای 28 مرداد و... عناوین بخش های این کتاب هستند. در پایان هم دو پیوست با عناوین سخنی با جنبش دانشجویی ایران و سیری گذرا در تاریخ جنبش دانشجویی آمده است.
هفت. موج سوم
این کتاب تاریخچه فعالیت انجمنهای دانشجویی را از سال 1313 با نگاهی تحلیلی به رفتار‌های دانشجویان در دانشگاه شرح می‌دهد و بر هدف اسلامی و انقلابی تشکیل انجمنهای دانشجویی تاکید دارد.
کتاب موج سوم در دفاع از کیان انجمنهای دانشجویی به نگارش در‌آمده، زیرا برخی افراد اعتقاد به تشکیل انجمنهای دانشجویی به عنوان جریان‌های ضدانقلابی دارند، اما این کتاب با اشاره به تاریخچه چهره‌های انقلابی و روایت خاطرات شهیدان باکری و همت که در این انجمن‌ها فعال بوده‌اند، اشاره می‌کند. این کتاب به نوشته علی خضریان، جزو یکی از پر مخاطب ترین اثر‌ها در حوزه جنبش دانشجویی می‌باشد که اخیرا برای سوین بار به چاپ رسیده است.
این کتاب توسط علی خضریان از فعالان سابق دانشجویی و نماینده مجلس یازدهم نوشته شده است.
* گزارش از محمد رمضانی
