شاطرزاده: صنعت فضایی کشور اولین قربانی برجام شد/ علیپرست: شورای عالی فضایی در ۸ سال گذشته یک جلسه هم تشکیل نداد

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در هفته‌ای که گذشت و به مناسبت روز ملی فناوری فضایی، بسیج دانشجویی دانشکده فنی تهران مراسمی با عنوان «امید تا نور» با محوریت پرسش و پاسخ دانشجویی با مدیران سازمان فضایی، میزگرد سیر، چالش‌ها و چشم‌انداز صنعت فضایی و میزگرد ارتباط صنعت فضایی با دانشگاه با حضور محمدحسین برزگری (مدیرکل توسعه زیرساخت‌های فناورانه فضایی)، آرمان پیشینی (مدیرکل مرکز روابط و همکاری‌های بین المللی)، هادی جلیلی (مدیرکل توسعه کسب و کار فضاپایه)، محسن شاطرزاده (قائم مقام سابق امور بین الملل سازمان فضایی ایران)، محمدعلی فارسی (دانشیار ومعاون اجرایی سابق پژوهشگاه هوافضا)، مهدی فکور (مدیر بخش هوافضای دانشکده علوم و فنون دانشگاه تهران) و پیمان علیپرست (مدیر سابق بخش پژوهش و فناوری پژوهشکده هوافضا) برگزار کرد.

محسن شاطرزاده، قائم مقام سابق امور بین الملل سازمان فضایی در این نشست گفت: سازمان فضایی در سال 1382 زیر نظر وزارت ارتباطات نو تاسیس، تشکیل شد که شامل شورای عالی فضایی و ساختار مربوط به خود بود. تا سال 1389 سازمان فضایی تقریباً خروجی خاصی نداشت. در سال 89 به تصمیم ریاست جمهور تمامی نهادهای مرتبط با صنعت فضایی زیر نظر یک سازمان تحت نظارت رئیس جمهور تجمیع شدند. خروجی این اقدام در سال 89 اولین ماهواره ای بود که به فضا پرتاب شد، که به نوعی یک تحول بود. اما متاسفانه دولت یازدهم اعتقادی به صنعت فضایی نداشت.

وی افزود: دولت یازدهم که مستقر شد تقریباً به مدت یک سال سازمان فضایی هیچ فعالیتی نداشت، بعد از آن طبق نظر دولت، سازمان فضایی یا پژوهشگاه فضایی دوباره تجزیه شد، که ضربه بزرگی به آن وارد کرد. در نتیجه این تصمیم سازمان فضایی تبدیل به چهار مجموعه شد، قسمتی وارد وزارت آموزش عالی، قسمتی وزارت ارتباطات، قسمتی وارد معاونت علمی و فناوری و قسمت دیگر وارد مرکز ملی فضایی شد که در اصل غیرقانونی می­باشد. در نتیجه فعالیت صنعت فضایی متوقف شد.

قائم مقام سابق امور بین الملل سازمان فضایی گفت: 10 دانشکده هوافضا، 400 دانشجو هوافضا، همچنین بیش از 1200 نفر فارغ التحصیل این رشته از دانشگاه، 80 ازمایشگاه تحقیقاتی، بیش از 70 شرکت فعال در هوافضا، بیش از هزار نفر از اعضا انجمن هوافضا که در حال حاضر در بیش از 16 سازمان بین المللی عضو می­باشند و شش یا هفت ماهواره روی زمین مانده که به دلایل سیاسی و نه فنی پرتاب نشدند، ظرفیت علمی عظیم کشور می­باشد که اصلاً در این مدت استفاده نشد.

وی در مورد اهمیت صنعت فضایی افزود: صنعت فضایی صنعت راهبردی است که باید فواید هر دو بعد اقتصادی و بعد ارتباطی آن را در نظر گرفت. امروز بدون رسانه کاری از پیش نمی رود. حجم اقتصادی فعلی صنعت فضایی 80 تا 100 میلیارد دلار است و برای سال 2023 بیش از 500 میلیارد دلار پیش بینی شده است. عدم استفاده از این فرصت خسران است، صنعت فضایی فرصت ساز، مولد و پیش رو است و در راستای اقتصاد مقاومتی است.

شاطرزاده مطرح کرد: مرکز ملی امور فضا زیر نظر معاونت علمی ریاست جمهوری هست که البته غیرقانونی است، که متولی سیاستگذاری حوزه فضا میباشد، که با سازمان فضایی موازی عمل میکند. همچنین دبیرخانه شورای عالی مجازی وجود دارد که زیر نظر سازمان فضایی میباشد. همچنین یک سازمان فضایی وجود دارد که زیر نظر وزارت ارتباطات است، یک پژوهشگاه هوافضا که زیر نظر وزارت علوم است، یک پژوهشگاه فضایی که بنا بود زیر نظر سازمان فضایی باشد که البته الان مستقل است یا وابسته به وزیر ارتباطات است. مجموعه های زیر نظر وزارت ارتباطات هیچ پروژه رسمی‌ای را دنبال نمی کنند و پروژه های درآمدزایی و صنعتی دارند. به سازمان فضایی ماموریت دادند که ماهواره بخرد و برای این کار بودجه نیز دادند. دانشگاه ها پروژه جدی ندارند، تیم‌های پژوهشی فضایی بیکار هستند و شورای عالی فضایی، که مسئول سامان دادن به شرایط است، اصلاً تشکیل نشده است. صنعت فضایی ما اولین قربانی برجام شد.

محمدعلی فارسی معاون اجرایی سابق پژوهشگاه هوافضا در این میزگرد گفت: در دهه اخیر چند سند بالادستی در کشور تنظیم شده است، یکی نقشه جامع علمی کشور است. در چند سال اخیر بحث گام دوم انقلاب را مطرح کردند، همچنین اهداف کلان نظام در حوزه فناوری فضایی در اسناد بالادستی جزء اولویت الف فناوری کشور محسوب میشود. بعد از جنگ تحمیلی بحث موشک ها و راکت ها را داشتیم که به مرور زمان تکمیل شد. خانواده شهاب ها به وجود آمد و کم کم صحبت پرتاب ماهواره ها مطرح شد. سپس سفیر و یا امید 1 و 2 مطرح شد. مبحث سیمرغ مطرح شد که متاسفانه نتوانست به موفقیت برسد و انتظارات را برآورده کند. در یک سال اخیر شرایط کمی عوض شد و دو ماهواره‌بر قاصد و ذوالجناح ساخته شد، که ماهواره‌بر قاصد تولید سپاه پاسداران بود.

وی در ادامه افزود: پایه اصلی حوزه فضایی ماهواره‌بر هست. اگر ماهواره بر نداشته باشیم، هرچند تعداد ماهواره های ما زیاد باشد، کسی در دنیا برای ما ماهواره پرتاب نخواهد کرد. مثل ماهواره مصباح 2 که روس ها برای ما پرتاب نکردند و به موزه فرستاده شد. از جمله ماهواره هایی که ایران ساخته است ماهواره های: مصباح 1و 2، سینا 1، امید، طلوع، رصد، نوید علم و صنعت، ناهید، پیام، ظفر، نور، پارس، و... که همه مشکل پرتاب‌گر دارند. در مقایسه کشور ایران و دیگر کشور ها در زمینه فضایی دکتر فارسی به کشور ژاپن اشاره کردند، که همه بخش‌ها اعم از پرتاب کردن و لانچ به عهده آژانس است و بصورت اکادمیک و پژوهشی به کمک دانشگاه ها صورت می گیرد که بخش مهمی از روند کار آن ها است.

فارسی همچنین بیان کرد: در کشور هند، سازمان فضایی زیر نظر بالاترین مقام اجرایی (نخست وزیر) هند کار می کند و کشور هند هم برای خود، هم برای دیگر کشور ها ماهواره پرتاب میکند. همچنین کشور هند توانسته در سال 2007 ماهواره ای طراحی کند که وارد مدار مریخ شده است.

وی درباره آژانس فضایی کشور کره اضافه کرد: کشور کره در عرصه فضایی نو ظهور است و با تاسیس موسسه ای فضایی در سی سال پیش، توانستند برای62000  نفر ایجاد شغل کنند. همچنین کشور کره توانسته است به کشور امارات هم ماهواره بفروشد و در برنامه آینده خود سفر به ماه را قرار داده است. ما از نظر اختصاص یافتن بودجه در صنعت فضایی حتی از کشور های پاکستان و نیجریه و اسرائیل هم عقب تر هستیم و این نیاز به بررسی دارد."

فارسی، چالش های صنعت فضایی را اینگونه دسته بندی کرد:

1.اساسنامه سازمان فضایی که همه­ی نگاه آن به ماهواره است و به پرتاب‌گر توجه ای نشده است. اساسنامه با توجه به نگاه اول بودن در منطقه و مایه افتخار کشور های مسلمان بودن تدوین نشده و باید اصلاح شود.

2.قوانین و اسناد بالا دستی، سند جامع علمی کشور و بیانیه گام دوم انقلاب با سازمان ها هماهنگی ندارد و با هم تناقض دارد.

3.شورای حل فضایی چند سال تشکیل نشده پس کاری هم صورت نگرفته

4.عدم باور جدی مسئولین به اهمیت مسائل فضایی

5.کمبود بودجه و نیروی متخصص با کیفیت

6.ارتباط کم دانشگاه با صنعت

7.تحریم ها

وی در آخر به بحث مطالبه گری مردم اشاره کرد و گفت: مردم در بخش فضایی مطالبه ای ندارند و با مطالبه گری مردم و ورود شرکت های خصوصی صنعت فضایی می تواند پیشرفت کند.

در بخش دوم برنامه پیمان علی پرست، مدیر سابق بخش پژوهش و فناوری پژوهشگاه هوافضا در ارائه خود حول ارتباط این صنعت با دانشگاه گفت: پروژه یا برنامه فضایی یکی از مهمترین چالش هایش، مخصوصا در کشور ما بودجه است، چون عملا هر برنامه فضایی را میتوان گفت شامل سه قسمت میباشد: اول آنکه شما برای انجام آن متخصص داشته باشید. دوم پول داشته باشید و سوم بتوانید مدیریتش کنید. اگه این مثلث تکمیل شود، آن برنامه فضایی موفق میشود. اگر تکمیل نشود، بر اساس آن چه تکمیل شده است موفق می­شود. این در واقع شعاری است که خود ناسا میدهد، اگر پول داری، اگر مدیریت داری، اگر متخصص داری، پروژه­ی فضایی برای شما قابل تحقق است. خب کشور ما کشور ثروتمندی است، ما کشور فقیری نیستیم. کشور خیلی ثروتمندی هم هستیم و پول داریم. متخصص هم به نظر من خوب داریم. متخصص کم ندایم، حداقل از چهل پنجاه سال پیش خیزشی برای علم در کشور شکل گرفته است و تحولش را در کشور داریم میبینیم. هم PHD به اندازه کافی داریم هم doc post داریم، استاد داریم، دانشیار داریم، استاد تمام داریم.

وی در ادامه افزود: یک زمانی در این کشور، شاید سی سال پیش، یک استاد تمام هم در این حوزه نمی توانستیم پیدا کنیم. الان حداقل پنجاه استاد تمام در این حوزه داریم که متخصص­اند. بنابراین متخصص هم به اندازه کافی داریم. پس تنها جایی که به نظر می­رسد چالش است، همین مدیریت است. آن سازمان تشکیل میشود آن سازمان منحل میشود، این سازمان میپرد بالا آن سازمان...اصلا مشخص نیست چه خبر است. یکی فقط بیاید شرح دهد. حتی خود جامعه فضایی هم نمیتواند سرعت تغییرات عوض شدن سازمان ها، تاسیس ها و از بین رفتن ها را درک کنند. الان خود اقای دکتر شاطر زاده تازه متوجه شدند که مرکز ملی فضایی منحل شده است. یعنی اتفاق هایی که دارد میوفتد، سرعتش از سرعتی که ما بتوانیم حداقل استنتاجش کنیم بالاتر است و این چالش مدیریت است و خیلی تحت تاثیر قرار میدهد تمامی برنامه های فضایی مان را. اما برگردیم به اسناد بالا دستی، در بند میم ماده 224 قانون برنامه پنجم توسعه کشور، یک عبارتی دیده بودم به اسم شورای عطف. این شورای عطف شامل 30 عضو، تصمیم میگرفت درمورد برنامه ها و پروژه های فضایی و پروژه های tech high کشور. خب این را در سال 96 از برنامه 5 ساله توسعه ششم حذف کردند. یعنی شورای عطفی نداشتیم که بیاید پروژه های tech high کشور را برای مجموعه های دانشگاهی و پژوهشگاه ها و جاهایی که وابسته به وزارت علوم و تحقیقات و فناوری است، مصوب کند. و پروژه هایش را هم منحل کردند. بعد چیز دیگری که ما قبلا داشتیم بند شفاف 89 قانون بودجه سالانه‌مان بود که میگفت، تمامی سازمان های کشور بین نیم تا 3 %اعتبارات شان را به وزارت علوم دهند یعنی صرف امور پژوهشی شود. این بند هم حذف کردند و پیچیدگی های بیشتری به آن اضافه شد. من برای مثال آن چیزی که مربوط به پژوهش هست در برنامه بودجه سال 99 را توضیح میدهم. کار پیچیده ای کردند که خودشان هم نمیدانستند چه میکنند. میگویند یک کاری میخواهی انجام نشود این قدر پیچیده اش کن که... در حالی که مهندس ها به ما یاد میدهند یک چیز را که میخواهی حلش کنی اینقدر ساده اش کن، که بشود حلش کرد. این از وضعیت آن بالادستی که چگونه بودجه میدهد برای کار های پژوهشی و دانشگاه ها و پژوهشگاه ها.

 مدیر سابق بخش پژوهش و فناوری پژوهشگاه هوافضا درخصوص ساختار کشور در حوزه فضایی گفت: بالاترین مقام فضایی کشور شورای عالی فضایی است. شورای عالی فضایی طبق قانون سال 83 تشکیل شد، برای حل مشکل زیر یک چتر قرار گرفتن جامعه فضایی برای هدایت. اعضایش وزیر دفاع، وزیر علوم، وزیر ارتباطات و وزیر راه، چهار نفر هیئت علمی استاد تمام کارکشته این حوزه مثل آقای مهندس شفتی که به عنوان پدر فضایی ایران هم هستند، میباشند. رئیس این شورا رییس جمهور است. هدف آن تعیین برنامه های فضایی کشور، تعیین اولویت پروژه ها و بودجه آن ها میباشد. دبیر این شورا رییس سازمان فضایی است. در 8 سال گذشته یک جلسه هم تشکیل نشده است. علی­رغم نامه های بالادستی! به رییس جمهور هم این شورا تشکیل نشده است. پروژه هایی که وارد سازمان فضایی میشود همه پروژه های سیویل اند، که توسط سازمان فضایی تبدیل میشوند به پروژه های سامانه ای، ابر سامانه ای. ابر سامانه ها می شکنند به سامانه ها، و این سامانه ها ابلاغ میشوند به جاهایی که متولی انجامشان هستند. و بعد این سامانه ها تبدیل میشوند به فناوری ها و آن فناوری ها توسعه پیدا میکنند، تبدیل میشوند به سامانه ها و این روند معکوس به بالا طی میشود. در حقیقت یک پروژه ی فضایی یک ابر سامانه است. و هیچ کسی نمیتواند به تنهایی آن را هندل کند. مدیریت ریسک، این که در کدام فناوری سرمایه گذاری کنیم، کمک میکند بین فناوری­های مختلف راهبرد مان را تعیین کنیم.

علی‌پرست ادامه داد: از هر 3000 ایده ای که وجود دارد یکی تبدیل میشود به صنعت. یعنی از 3000 تا 300  ایده ثبت شده است و 125 ایده تبدیل میشوند به خروجی و 4 ایده در نهایت به خروجی میرسد. پس خیلی مهم است شما در TRL1 ها هم سرمایه گذاری کنید. آن TRL1 خیلی خیلی ارزان هستند. تامین پول و توسعه فناوری چگونه بهم مرتبط میشوند. در اینجا چالش اساسی داریم. چالش اساسی چیست؟ از بچگی میگفتند علم بهتر است یا ثروت؟ بزرگ شدیم فهمیدیم علم و ثروت یکی است. اما حقیقتا اینگونه نیست و یک سری مرزهای خاکستری بین این ها وجود دارد. اینکه از علم میشود به ثروت رسید حرف درستی است، اما از راه های دیگری هم میشود به ثروت رسید، که راه های ساده تری هستند و علم راه سختی است، ولی پایداری بالایی دارد. بنابراین چالشی که داریم این است که چه قدر سرمایه گذاری کنیم. از این مقدار چه قدرش باید فناوری شود، چه مقدارش حیف و میل شود (محقق به نتیجه نمیشود). باید بتوانیم تعادلی در اینجا برقرار کنیم."

وی درمورد چالش های این حوزه افزود: یکی از چالش ها خود دانشگاه است. فرد دانشگاهی انتخاب کرده که علم را بیشتر از ثروت دوست دارد(قشر غالب دانشگاهی ها این گونه هستند)، اما این روحیه را صنعت‌گرها نمیتوانند درک کنند. اینجا چالش ارتباط صنعت و دانشگاه شکل میگیرد. ادبیات صنعت در دانشگاه جا نگرفته است. مسئله اساسی تر مسئله مدیریت است. پروژه های فضایی در همه جای دنیا دولتی است، کارفرمای خصوصی وجود ندارد. اگر این مسائل حل شود، امکان ارتباط گیری صنعت با دانشگاه یا ارتباط فضایی پروژه های دانشگاهی با دانشگاه ها شکل بگیرد بیشتر میشود. چون صنعت فضایی بدون دانش روز امکان پذیر نیست.

مهدی فکور مدیر بخش هوافضای دانشکده علوم و فنون دانشگاه تهران در رابطه با سیر ارتباط صنعت فضایی با دانشگاه اضافه کرد: این صنعت از سال 75-76 با تشکیل یک سری هسته های طراحی و ساخت ماهواره ها شکل گرفت. آن جا تمام مدیران، اساتید دانشگاه بودند، در همه­ی حوزه ها و مباحث. و افرادی که زیر سیستم ها را پیش میبردند همه دانشجو بودند. همین دانشجو ها در ادامه مدیران پروژه های بعدی شدند.

حرکت بعدی که ایجاد شد با تشکیل سازمان فضایی، پروژه های دانشجویی بود. قرارداد هایی با دانشگاه ها بستیم و کار را به آن ها منتقل کردیم و با سه چهار دانشگاه این قرارداد ها بسته شد و تیم های مختلفی تشکیل شد. اما عملیاتی به این ها نگاه نشد تنها دانشگاهی که عملیاتی نگاه کرد دانشگاه علم و صنعت بود. و تمام اعضا دانشجو بودند. اصلا سیستم فناوری فضایی در دانشگاه توسط اساتید و دانشجویان شکل گرفت و این ها کم کم کارمندان و مدیران سازمان ها شدند و اگر ما الان ارتباط درستی با صنعت نداریم همان دانشجوهایی هستند که جذب شدند ، پایان نامه هایشان را انجام دادند و خودشان در این موضوع ساپورت شدند، ولی زمانی که در سیستم مدیریت رسیدند، ارتباطات را با دانشگاه قطع کردند. خیلی کارهای خوبی انجام شد برای اینکه بتوانیم از تکنولوژی های خارج از کشور استفاده کنیم. دانشجویانی بورس شدند و به عنوان افرادی که در این زمینه مسلط هستند برگشتند و دارند صنعت فضایی را جلو میبرند. "

علی پرست در ادامه سخنان خود گفت: صنعت فضایی ما به طور جدی از سال 80 شکل گرفت پس نباید با ناسا خودمان را مقایسه کنیم و اهداف پروژه های دانشجویی خیلی بزرگ نیستند، آنها تقریبا به 50 درصد اهداف خودشان می رسند و حتی ماهواره علم و صنعت به اهداف بیش تری هم رسید. کارفرماهای دولتی باید بتواند روی فناوری تمرکز کند و این کار را باید به دانشگاه ها بسپارند، که این کار را متاسفانه انجام نمی دهند چون اندیشه غالب دولت این نیست. الان بیش ترین ماهواره را در خاور میانه عربستان دارد و دارای رتبه اول منطقه است اما هیچکدام را خود عربستان نساخته است، دولت ماهم باید سیاست خود را در این زمینه مشخص کند. یعنی دولت باید تصمیم بگیرد که می خواهد ماهواره بخرد و سریع به آن برسد یا می خواهد پایه ریزی کند و ریشه دار باشد.

همچنین علیپرست اشاره کرد: دانشجویان و بسیج دانشجویی وظیفه خود را به خوبی انجام نداده اند و باید مطالبه گری را افزایش دهند. دانشجویان منفعل شده اند انشاالله ارتباط صنعت و دانشگاه با همت شما دانشجویان بیش تر شود.

در بخش سوم محمدحسین برزگری مدیر کل توسعه زیر ساخت های فناورانه فضایی، در مورد اظهارات اقای دکتر فکور گفت: ایشان درست میفرمایند خود ما هم با این پروژه های دانشجویی شروع کردیم، اما این نبوده که هیچ وقت دانشگاه را بخواهیم فراموش کنیم. در مورد سوال شما درمورد توسعه خدمات فضاپایه، در گام نخست ما تامین داده را برای بخش فضایی کشور داریم. این فرایند از سال 51 بوده است. گام به گام پیشرفت داشتیم. ما الان چند ماهواره را داریم که از آن­ها داده دریافت میکنیم. تعدادی به صورت افلاین، تعدادی به صورت انلاین. در مجموع حدود 30 گذر از تصاویر ماهواره ای را ما در روز دریافت میکنیم. گام بعدی این بوده که ذخیره سازی و توزیع داده را داشته باشیم که برای این کار هم یک پلتفرم در نظر گرفته ایم، تحت عنوان مرکز داده فضایی، که افتتاحش هم دیروز بود. موازی با این کار هم سامانه هایی در نظر گرفته شده که طبق برنامه باید یازده سامانه را توسعه دهیم، که 9 سامانه در دست کار است، که تقریبا 6 سامانه در مراحل پایانی می­باشند. سامانه های پایش آتش؛ سیل، برنج، گرد و غبار، پوشش اراضی طبیعی ،گندم، جو. به موازات این بحث، توسعه کتابخانه طیفی که برای دانشجویان حوزه سنجش از دور مفید خواهد بود. وقتی سامانه های ما به یک بلوغی رسیدند احساس ما این بود که سامانه های ما دارند نیاز ما را تامین میکنند ولی فلان ارگان یا مجموعه که نیازمند این داده های سنجش از دور هست، از این داده ها استفاده نمیکنند چه برسد به اینکه بخواهند سرمایه گذاری کنند.

وی در پاسخ به اینکه استفاده نکردن سازمانهای مختلف از این داده ها ناشی از عدم اطلاع کافیست یا نبود بودجه کافی گفت: تغییر برای خیلی ها سخت است. فرض کنید پایه های کشاورزی بخواهد داده های فضایی بشود، این تغییر را خیلی از دوستان نمیپذیرند، در حالیکه در صورت انجام، بهره وری بسیار بالا میرود. فلذا یکی از برنامه هایی که ما داشتیم، این بود که برایشان توضیح بدهیم این به نفع شماست و خب این را شاید خیلی از جامعه نبینند، که ما حتی امادگی تامین نیاز را هم داریم، بستر هم اماده است و میخواهیم این 9 سامانه را استفاده کنیم، جایگاه ارزش افزوده اش برای ما مشخص بوده، ولی در حال حاضر استفاده و توسعه آن با بخش خصوصی است و ما نمیتوانیم بخش خصوصی را رها کنیم چون از بین میروند. چرا؟ چون بخش های دیگر نمی آیند از خدمات اینها استفاده کنند. پس ما دولتی به اینها سوبسید میدهیم که اینها بمانند. در کنار اینها سیاستهای حمایت از کسب و کارها را  هم داریم.

برزگری در پاسخ به محدودیت های بخش خصوصی و شفاف نبودن حدود ورود بخش خصوصی به صنایع فضایی اضافه کرد: در بحث توسعه کسب و کارها، اولین کاری که کردیم این بود که بیاییم قوانین اپراتوری را تسهیل کنیم. به این معنی که اگر یک شرکتی خواست از صفر تا صد یک ماهواره را داشته باشد، هیچ مانعی برای آن وجود نداشته باشد. اولین پروانه اپراتوری را برای ماهواره مخابراتی تدوین کردیم. پروانه برای ماهواره سنجشی در حال تدوین است و در کنار اینها دو پروانه‌ی اپراتوری ایستگاه ها (که از بخش های سودآور صنعت فضایی است) و منظومه  هاست که خیلی در اسناد بالادستی به انها پرداخته نشده است. با توجه به سرعت بالای رشد صنعت فضایی، یا اسناد بالادستی ما باید خیلی کلان باشند، یا خیلی جزیی، و هرچند وقت یکبار بازبینی شوند. در همین بحث منظومه ها اسناد بالادستی نداریم، اما در سازمان فضایی به جد به دنبال آن هستیم.

در ادامه این بحث هادی جلیلی، مدیرکل توسعه کسب و کارهای فضاپایه افزود: بخش خصوصی میتواند به همه عرصه ها وارد شود، جز دو مورد که در اساس نامه سازمان ذکر شده: یک مورد پرتاب(نه توسعه فناوری ها بلکه خود پرتاب) و دومی ایستگاه های کنترل ماهواره، در سایر موارد بهره برداری و ساخت ماهواره و ... ورود بخش خصوصی بلامانع است.

وی در پاسخ به حمایت هایی که از کسب وکارهای این حوزه صورت گرفته اضافه کرد: ما در چهار محور در اداره کل کسب و کارها برنامه ها را جلو میبریم. دو حوزه به همین کسب و کارها برمیگردد. یک حوزه ترویج است و دیگری حوزه ایجاد کسب و کار. در این مسیر چند کار انجام میشود. یکی شبکه کردن مراکز نوآوری که در دانشگاه ها ایجاد میشود یا ایجاد شده است. در تهران این امر اتفاق افتاده اما در بقیه شهرها کمتر بوده. نه فرایند جذب ایده بوده نه کسی که بخواهد این ایده ها را پالایش کرده و به نتیجه برساند و لذا کمک ما از سمت سازمان این است که با ارائه تسهیلاتی که توضیح خواهم داد حمایت کنیم این مراکز شکل بگیرد. به دو صورت حمایت میکنیم. حمایت از خود ایده تحت عنوان گرنت ها. سازمان فضایی به سبب اینکه زیر نظر وزارت ارتباطات قرار داردٍ دو بازوی اجرایی دارد: یکی پارک فناوری ارتباطات و اطلاعات است که مسئول هدایت ایده ها و گرنت دادن است. ایده هایی که مناسب و مورد تایید شتابدهنده باشند تا سقف 90 میلیون تومان تحت گرنت جوانه و حدود 108 میلیون برای ساخت. حمایت های دیگر حمایت از خود شتابدهنده است. اینکه بتواند ایده را پخته بکند ، ایده را برساند به محصول و محصول را عرضه کند و این فرایند را کامل کند. چندمورد شتابدهنده داریم ولی هدف ما این است که تعداد آنها را بیشتر کنیم و در مراکز استان دیگر هم داشته باشیم. یک بخش دیگر از حمایت های ما این است که یک شتابدهنده شکل بگیرد. یک بازوی دیگر سازمان فضایی, سازمان فناوری اطلاعات است که وام میدهد به شتابدهنده ها. در حقیقت یک بحث وام دهی است، یک بحث تضمین وام (ریسک آن معمولا 50 درصد) است که اگر نتوانستند به نتیجه برسند، ریسک آن را بتوانند جبران کنند. کاری که ما انجام میدهیم تسهیلگری است. که مثلا از 30 گرنت برسند به 50 برای دوره سه ساله؛ حمایت بعد از آن دیگر شتابدهنده شکل گرفته و با هزینه خودش روی استارتاپ ها هزینه میکند.

جلیلی تصریح کرد: در حال حاضر تقریبا 3 شتابدهنده در حوزه فضایی داریم. که دو مورد در تهران هستند . یکی مرکز "سما" که با همت پژوهشگاه فضایی و همکاری معاونت شکل گرفته و قرار است کار شتابدهی انجام دهد. یکی هم مرکز نوآوری "امید". مرکز "گرانش" هم در مشهد. هدف ما بیشتر کردن این تعداد است و سعی در تمرکز زدایی داریم. یک مورد در سمنان و دیگری در ساری در حال شکل گیری است. سه مرکز دیگر در یزد، شاهرود و گیلان هم در گام های بعدی. وزارت ارتباطات برای هر استان مبلغ 10 میلیارد تومان اختصاص داده ولی شرایط آن به صورت قانونی آنقدر سخت بود که کسی داوطلب دریافت نمیشد. کاری که انجام میدهیم این است که موضوعات و روال قانونی وامی که شتابدهنده میخواهد دریافت کند ، حل شود تا بتواند راحت تر وام بگیرد."

برزگری در تکمیل سخنان خود افزود: به صورت ذاتی با توجه به وجود پژوهشگاه ها ، یک تاثیر دیگر هم در جامعه داشتیم، یعنی به این صورت نبوده است که همه کارهایی که بخش خصوصی انجام میدهد از سمت استارتاپ ها باشد. در پروزه های قبلی و فعلی، شرکت هایی را میبینیم که در این مدت جان گرفتند و برخی به مرحله ای رسیدند که به دنبال صادرات محصولشان هستند. به هر حال دو مسیر بوده است.

جلیلی در پاسخ به اینکه چقدر از نیازهای ما در حوزه فضا بومی تامین میشود، پس از مرور چرخه فضایی و ذکر چند مثال از دریافت داده های ماهواره ای گفت: در یکی دو سال اخیر استارتاپ ها و شرکت های خوبی شکل گرفتند، که با پردازش تصاویر میتوانند داده های خوبی را در اختیار افراد(مانند کشاورزان) یا دولت(برای تصمیم گیری در شرایط مختلف سیل، میزان حمایت یارانه ای با توجه به مساحت زیر کشت زمین و ...) قرار دهند و در حال توسعه هستند. کاری که ما میکنیم نزدیک کردن این مصرف کنندگان و دولت به استارتاپ و ارائه دهنده خدمات است. یک سری بسته های حمایتی هم در حال شکل گیری است که این فرایند تسریع شود.

سپس فارسی سوالی در مورد وجود مراکز مشابه در نهادهای دیگر کشور و اینکه چرا سازمان فضایی به این حوزه ورود کرد و چه ارزش افزوده ای را ایجاد میکند، که سایرین نمیتوانند، مطرح کرده و بر این نکته تاکید کرد که از سازمان که جایگاه بالاتری دارد انتظار میرود که کار ویژه تری انجام دهد.

جلیلی در پاسخ به سوال فارسی گفت: از چهار محوری که پیشتر ذکر شد، دو محور دوم شاید به سوال شما پاسخ دهد. سازمان فضایی نقش سیاست گذاری، حمایت گری و تسهیل گری دارد. و سعی میکنیم به حوزه فضایی استقلال ببخشیم. برای مثال اگر میخواهید شرکتی را دانش بنیان بکنید برای آن کارگروه ویژه فضایی تشکیل دهید. در حوزه رتبه بندی برای آنکه کارفرمایان در جایگاه صحیح خود در مدیریت برنامه و  بودجه قرار بگیرند، در تلاشیم این زیست بوم در حوزه خصوصی شکل بگیرد. پرتابگر خصوصی هم در همین حوزه است که انتهای همین ماه، برنامه ظرفیت سنجی در همین زمینه با بخش خصوصی داریم. در بحث حمایتی مثلا 2 تضمین خرید میدهیم به بخش خصوصی، در حوزه پرتابگر که اگر این پرتابگر را ساختی، ما 10 نمونه از شما میخریم. سرمایه گذار هم معرفی میکنیم که بخش خصوصی بیاید به کلاس سبک ورود بکند. اینها همه زیر چتر حمایت شخصیتهای حقوقی ای هستند که میتوانند بحث پرتابگر را جمع کنند. در کلاس سنگینتر بخش خصوصی با آن مجموعه به عنوان دفتر طراحی مشترک میتواند ورود کند. سازمان فضایی در این میان تضمین خرید انجام میدهد. که ان شالله بعد از این ظرفیت سنجی یک یا دو نمونه از این حوزه ها را پیشرو خواهیم داشت.

وی سپس با اشاره به چرخه فضایی(توسعه فناوری- توسعه زیرساخت – بهره برداری- خدمات) افزود: اگر در سه مورد اول هنوز به عملیات نرسیدیم هدف ما این است، دستکم لایه پایین دست که خود بیزینس بسیار بزرگی است را درگیر کنیم. بودجه لازم برای توسعه فناوری و زیرساخت اصلا قابل مقایسه با بخش خدمات نیست. اینکه تعدد در حوزه کسب و کار را مشاهده میکنیم، به معنی اینکه تمرکز هزینه ای ما آنجاست نمیباشد، بلکه از این جهت است که قشر زیادی را درگیر میکند، هرچند ارزش افزوده پرتابگر و ماهواره بسیار بیشتر خواهد بود. البته بخش خصوصی پیشنهاد شراکت در یک بخش از ماهواره را هم میدهد.

وی در اشاره به اینکه گزارش سال 96 مرکز پژوهش ها اعلام داشته، تمرکز سازمان فضایی در دولت یازدهم بر توسعه خدمات بوده تا فناوری، اظهار بی اطلاعی کرد و گفت اعداد و ارقامی که من اطلاع دارم اینطور نیست.

برزگری در این زمینه گفت: یک موضوع واضح این است که هزینه بر ترین بخش ما بخش توسعه زیرساخت است که خب ماهواره هم زیرساخت محسوب میشود. هزینه بر ترین بخش، بخش توسعه زیرساخت هاست. در تقسیم بندی سازمان فضایی، ماهواره ای که بتوان از آن داده گرفت هم به عنوان یک زیرساخت حساب میشود. پس عمده مسائل ازآزمایشگاه تا پرتابگر و ماهواره، در مقوله توسعه زیرساخت ها بررسی میشوند و بالای 90 درصد بودجه ای که صرف پروژه ها میشود مربوط به همین توسعه زیرساخت است.

هم اکنون ما با دانشگاه علم و صنعت و با دانشگاه امیرکبیر پروژه داریم و پروژه هایی هم با پژوهشگاه هوافضا و پژوهشگاه فضایی داریم. کشور گام به گام پیشرفت داشته است. بله، در گام اول بخش عمده ای از تحقیقات در دانشگاه انجام شده و ماهواره های دانشجویی داشته ایم. در گام بعدی میخواستیم به صنعت نزدیک تر شویم و برای این کار باید پژوهشگاه ها وارد میدان میشدند. پژوهشگاه هوافضا و پژوهشگاه فضایی. پژوهشگاه ها باید به یک بلوغی برسند تا تبدیل شوند به یک صنعت؛ حالا صنعت خصوصی یا دولتی. صنعت فضایی باید این دوره را بگذراند.

انتظار ما از جامعه دانشجویی این است که به کمک حوزه فضایی بیایند و این صنعت را سیاسی نکنند. طبق بیانات رهبری هم این صنعت نباید سیاسی شود. یعنی وقتی دولتی تغییر می­کند سیاست های این حوزه نباید عوض شود.

در ادامه آرمان پیشینی، مدیر کل مرکز روابط و همکاری های بین المللی، در جواب مسائلی که مجری برنامه درمورد لزوم وجود قانون ملی فضا بیان کرد و عدم پیوستگی بین نهادهای این حوزه، گفت: ایران کشوری است که مدعی است چرخه کامل این فناوری را دارد و تعداد بازیگران فضایی کشور ما در چندسال اخیر افزایش یافته است و بخش خصوصی و بخش های مختلف دولتی اضافه شده اند و باید دید چطور قرار است این سیستم در کنار هم به درستی کار کنند. ما دستورالعمل هایی داریم اما اینها کافی نیست. الان تقریبا تمام کشورهای پیشرو و دارای فناوری فضایی حتی فیلیپین و اخیرا امارات قانون ملی فضایی شان را نوشته اند. ما هم نباید از این موضوع عقب بیفتیم و باید مشخص شود چه کسی مجوز می دهد چه کسی نظارت، چه کسی حمایت، چه کسی سرمایه گذاری. یا اگر بخش خصوصی در سطح بین المللی خطایی کرد و خسارتی وارد کرد چه  کسی قرار است پاسخگو باشد (داخل کشور). سازمان فضایی سال 95 قراردادی با دانشگاه تهران منعقد کرد که قرار شد دانشگاه تهران پیش نویس قانون ملی را تکمیل کند و دانشگاه تهران این کار را کرد و اواخر سال 98 ما این پیش نویس را دریافت کردیم. اصلاحاتی انجام شد با توجه به تغییرات عرصه و نسخه اولیه این قانون به تمام نهادهای درگیر ارسال شد و بازخوردهایی گرفته شد و درنظر است کارگروه حقوق دیپلماسی ذیل شورای عالی فضایی تشکیل شود و نظرات بررسی شود. سازمان فضایی به عنوان متولی این موضوع مصر است.

پیشینی در جواب سوالی که در مورد عدم تشکیل شورای عالی فضایی در این سالها پرسیده شد، گفت: اینکه بگوییم عدم تشکیل شورای عالی فضایی به کشور لطمه میزند را من خیلی قبول ندارم چون شورای عالی در سطوحی وارد میشود که تصمیم گیری برای کل نظام است. الان کارگروه هایی ذیل دبیرخانه شورای عالی ما داریم که من دبیر دو تا از این کارگروه ها هستم و این کارگروه ها ماهانه تشکیل میشود و گزارش آنها به یک سطح بالاتر یعنی کارگروه راهبردی که وزیر ارتباطات و مقامات ارشد نهادها حضور دارند ارسال می­شود. من احساس میکنم هر زمان نیاز باشد شورا تشکیل خواهد شد و قانون ملی فضایی هم هنوز پختگی لازم برای مطرح شدن در این سطح را ندارد.

وی در مورد پیشرفتهای اخیر امارات و نگرانی دانشجویان در مورد جایگاه منطقه ای ایران در این مورد، گفت: صرفا رسیدن به سطحی از فناوری موجب نمیشود که ما تبدیل به یک هاب شویم و باقی به سراغ ما بیایند. خیلی مسائل دیگر مانند مسائل سیاسی و امنیتی و اتحادها و پیمان های سطح بالای دو کشور، مطرح است. بله درست است که امارات با سرعت زیاد در حال پیشروی است و قطعا در حال برنامه ریزی و آماده سازی زیرساخت ها هستند. اما زمانی که حرف از توسعه زیرساخت و توسعه فناوری میشود، سه موضوع خیلی پررنگ است؛ برنامه ریزی، بودجه و مشارکت بین المللی. حوزه فضایی حوزه ای نیست که کشوری به تنهایی بتواند در آن از صفر پیش برود چون خیلی از آن کشور وقت خواهد گرفت. سازمان فضایی ما پارسال تحریم شد. شما خودتان تا انتهای این مسیر را بخوانید. در نتیجه ما قابل مقایسه با امارات نیستیم. هرچند امارات خیلی سریع در حال پیش روی است اما تا وقتی خودش در حال خرید از کشورهایی مثل آمریکا و کره جنوبی است، تبدیل به هاب منطقه نخواهد شد. کشورهای منطقه هم از همان منبع اصلی می خرند.