به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دانشگاهها و مراکز آموزش عالی هر جامعه، معرّف بالاترین سطح از تفکر و علم آن جامعه محسوب می‌شود و اصول جهان بینی و نظام اعتقادی و ارزشی جامعه را در خود متجلی کرده و با تربیت متفکران و دانشمندان و مدیران آینده در جهت بخشیدن به حرکت‌های گوناگون فکری، اعتقادی، فرهنگی و سیاسی جامعه مؤثر واقع می‌شود. از اینجا می‌توان گفت که دانشگاه‌های مختلف جهان، علاوه بر اشتراکاتی که با یکدیگر دارند، واجد خصوصیاتی هستند که آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌سازد.
جامعه ایرانی بر مبنای انقلاب اسلامی شکل گرفته و باید آموزش عالی متناسب با مبانی و ارزش‌های اسلامی داشته باشد تا با تربیت متفکران و مدیران بر اساس آن مبانی و معیارها، به ترویج و تعمیم آن‌ها در جامعه اسلامی بپردازد. با همین رویکرد شورای اسلامی شدن دانشگاهها، سند دانشگاه اسلامی را تدوین و این سند را به عنوان سند راهبردی و نقشه راه حرکت جامعه دانشگاهی در تیرماه ۱۳۹۲ مصوب و به دانشگاهها ابلاغ کرد.
با ابلاغ سند دانشگاه اسلامی، دانشگاهها موظف شدند که مبانی فکری، علمی، آموزشی، فرهنگی و سایر موارد را بر اساس بند‌های و تبصره‌های آمده در این سند برنامه ریزی و اجرایی کنند.
از زمان ابلاغ رسمی سند دانشگاه اسلامی به دانشگاه‌های سراسر کشور بیش از ۷ سال می‌گذرد که برای اطلاع از جزئیات اجرای این سند با حجت الاسلام تقوی، معاون فرهنگی و سیاسی نهاد رهبری در دانشگاهها به گفتگو نشستیم. در ادامه مشروح این گفتگو که در خبرگزاری دانشجو منتشر شده میخوانید.
سند دانشگاه اسلامی بر چه اساسی تدوین شده؟ هدف از تدوین این سند چیست و چه ارتباطی با بدنه دانشگاه دارد و قرار است چه تغییراتی با اجرای این سند در دانشگاهها ایجاد شود؟
حجت الاسلام تقوی: در هر نهاد و یا سازمانی نیاز است که اهداف، راهبرد‌ها و اقدامات تدوین و یک نقشه راه مشخص شود تا مسیر هموارتر شود؛ چرا که اگر نقشه راه برای دانشگاهها مشخص نشود، ممکن است دچار تفسیر‌های متفاوتی شویم و چند راه پیش رو قرار بگیرد و متحیر شویم که از کدام راه می‌توانیم بهتر به نتیجه برسیم. برای این که این تشتت آرا ایجاد نشود، نقشه راه را ترسیم شده که روی آن اجماع و بر اساس آن حرکت می‌کنند.
سند دانشگاه اسلامی یک سند بالادستی اسلامی است که با همفکری اصحاب فکر تدوین شده است. تا این مرحله مشکلی وجود ندارد و احساس می‌کنم مشکلات به بعد از تدوین سند برمی گردد. برای مثال، هر چقدر که بنده مراجعه داشتم برای مباحث مورد نیاز خودم به این نتیجه رسیدم که سند دانشگاه اسلامی، سندی جامع و خوب است و هر ایده، طرح و یا که برنامه‌ای داریم یک رد پایی می‌توان از آن را در این سند پیدا کرد و این نشان می‌دهد که سند جامع تدوین شده است. منتهی بحث این است که اسنادی تنظیم می‌شوند که اجرای این اسناد به مشکل برمی خورد. به طور کلی در جامعه ما این مشکل وجود دارد که در اجرای سند‌ها دچار مشکل هستیم و در اجرائیات خیلی توجهی به اسناد نمی‌کنیم.
پس این یک واقعیت است، آنقدر که به نوشتن اسناد توجه داریم به اجرای سند‌ها توجه نداریم. البته این مسئله به این معنا نیست که این سند اجرا نمی‌شود. قبل از اینکه این سند طراحی شود، بسیاری ازاین راهبرد‌ها و اقدامات آن اجرا می‌شد. مثلا سند راهبری نهاد رهبری در دانشگاهها بخشی از آن اسناد راهبردی است که راهبردهای آن در سند دانشگاه اسلامی نیز موجود است و دفاتر نهاد سال‌هاست که این اقدامات و راهبرد‌ها را انجام می‌دهند، پس اینگونه نیست که سند باید نوشته شود که اجرا شود.
قبل از تدوین این سند بسیاری از اقدامات انجام شده است؛ اما مهم این است که ما به واسطه این سند یک هم افزایی داشته باشیم و اینطور نباشد که نهاد رهبری خودش بخواهد حرکت کند و دانشگاه و وزارت مربوطه آن را قبول نداشته باشند، این موضوع باعث ایجاد چند دستگی در دانشگاهها می‌شود. اگر دانشگاهها، نهاد رهبری و وزارت خانه‌ها هر کدام بخواهند در یک مسیر جدا حرکت کنند، چند دستگی ایجاد می‌شود؛ در صورتی که این سند می‌گوید که باید هم افزایی در دانشگاهها باشد.
مشکل اصلی ما در اجرای اسناد است که باید در این مسئله بیشتر دقت کنیم؛ مدیران باید توجه شان را به اجرای سند معطوف کنند. اینجا کمی دچار چالش می‌شویم که برخی از مدیران به صورت کامل به اجرای سند توجه نمی‌کنند، اهتمامی که در تدوین سند بوده، اگر در اجرا هم وجود داشته باشد، ما خیلی جلوتر از این وضعیت بودیم که آن هم دلایل خودش را دارد.
کدام یک از بخش‌های سند دانشگاه اسلامی در اجرا دچار مشکل و یا توقف شده است؟ بخش آموزشی، پژوهشی ویا فرهنگی؟
حجت الاسلام تقوی: تمام محور‌های سند در اجرا مشکل دارد و محور خاصی را نمی‌توان عنوان کرد. در اجرای یک سند تمام نظام باید توجهش به اجرای این سند باشد. مثلا در اینجا نکاتی نوشته شده، اما یک سند دیگر در موازات این سند ممکن است در حال طراحی باشد که با این سند دچار تعارض باشد. اگر در مجموع همه بپذیرند که این سند یک نقشه راه است و یا به تعبیر حجت الاسلام محمدیان که عنوان کردند که «این سند مانند اذان نماز است و باید چند وعده در روز فریاد زده شود، گفته شود و تبیین شود.» حالا باید همه دستگاه‌ها توجهشان به اجرای دقیق این سند باشد، تمرکز باید بر اجرا باشد؛ اگر این اتفاق بیفتد از چند دستگی و تشت خارج می‌شویم و تمرکز همه بر یک نقشه راه اجماع می‌تواند باشد.
نقش نهاد رهبری برای اجرایی شدن سند دانشگاه اسلامی در دانشگاهها چیست؟ و راهبردهای مهم این سند به چه صورت برنامه ریزی و در اختیار دانشگاه قرار داده شده است؟
حجت الاسلام تقوی: این سند راهبرد‌ها و اقدامات متعددی دارد و نهاد هم به عنوان یک دستگاه متولی امور فرهنگی شرح وظایفی را دارد، شورای عالی انقلاب فرهنگی طی مکاتباتی بخشی از راهبردهای مهم این سند را به عنوان پیشران‌های فرهنگی به نهاد رهبری در دانشگاهها واگذار کرده که نهاد برنامه ریزی‌هایی در این خصوص انجام داده است.
برای مثال بخش خانواده و ازدواج به نهاد واگذار شده است. نهاد رهبری نیز تلاش‌های زیادی داشته که این پیشران فرهنگی را به جلو ببرد. بخش خانواده و ازدواج را از سطح اداره به مدیریت ارتقا دادیم، دنبال اسناد بسیار خوبی هستیم که با هم افزایی بین دانشگاهها موضوع ازدواج را رونق ببخشیم. در حال حاضر هم سند ملی ازدواج دانشگاهیان هم در شورای اسلامی شدن دانشگاهها در حال بررسی است که جا دارد اصلاحات انجام شود که در صورت تدوین این سند اتفاق بزرگی در بخش ازدواج دانشگاهیان ایجاد خواهد کرد.
قرار است با تدوین سند ازدواج دانشگاهیان چه اتفاقی در این بخش رخ دهد؛ در صورتی که شما اذعان دارید که در اجرای اسناد تدوین شده مشکل وجود دارد؟ و اینکه سند روی سند بیاید چه مشکلی از جامعه دانشگاهی حل می‌کند؟
حجت الاسلام تقوی: این‌ها اسناد پائین دستی هستند. اسناد معمولا دسته بندی می‌شوند. ما یک سند بالادستی داریم که حکم حاکمیت اسناد را دارد. همه توجه‌ها باید به سند بالا دستی باشد و این سند اهداف و راهبردهای کلان را تدوین می کند، در اجرا نیز نیاز به سند داریم، سندی که ما را به اقدام و اجرائیات نزدیک کند. سند ملی دانشگاهیان ذیل سند دانشگاه اسلامی و در طول هم قرار دارند نه اینکه جدا و یا در تعارض آن سند باشد و زمینه اجرا را فراهم می‌کند.
در سند ملی ازدواج دانشگاهیان زمینه‌ها را برای اقدامات گسترده‌تر آماده می‌کنیم. وقتی می‌گوییم خانواده و ازدواج اینگونه نباشد که ما فقط یک ازدواج دانشجویی با ۲۰ هزار زوج داشته باشیم. البته این کار هم، کار بزرگی است که نهاد متولی آن است. اما از این پس باید توجه ما به ۴ میلیون دانشجو باشد تا بتوانیم خدماتمان را به تمام دانشجویان ارائه دهیم. اینکه ازدواج آسان و خوب اتفاق بیفتد، نیاز به زیرساخت دارد. سایت‌هایی را طراحی کردیم که به صورت پایلوت در حال اجراست، مانند سایت همرسان که واسطه ازدواج جوانان به صورت منطقی و معقول باشد و اجازه ندهیم جوانان به سراغ بنگاه‌هایی بروند که اهداف خوبی از این کار ندارند و متولی کار، نهاد رهبری باشد که طراحی‌ها در حال انجام است.
سایت همرسان که در راستای سند دانشگاه اسلامی و گسترش ازدواج دانشجویی طراحی و به صورت پایلوت آغاز به کار کرده بازخورد آن به چه صورت بوده؟ آیا استقبال از سوی دانشجویان صورت گرفته یا خیر؟
حجت الاسلام تقوی: این سایت به صورت پایلوت در حال اجراست و حتما اتفاقات خوبی رخ خواهد داد. بنابراین نهاد نیز متولی بخشی از حوزه فرهنگی است و شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشران‌هایی را به نهاد واگذار کرده مانند بحث ازدواج که تلاش می‌کنیم که مانند ازدواج دانشجویی حداکثربهره وری را در این بخش داشته باشیم و نتایج خوبی را بتوانیم ببینیم. اقدامات خوبی آغاز شده و یقین دارم که به نتایج خوبی هم می‌رسیم.
نهاد رهبری در دانشگاهها به عنوان بخشی از نهاد فرهنگی دانشگاه و جامعه تلاش می‌کند که سند دانشگاه اسلامی را در نقشه راهبری خود که که بیش از ۵ سال است به تمامی دفاتر ابلاغ کرده، بگنجاند. این نقشه تدوین شده که بخش عمده آن بر اساس سند دانشگاه اسلامی تدوین و ذیل این سند قرار گرفته و به صورت هماهنگ در حال اجراست.
یکی از مشکلاتی که در بحث ازدواج دانشجویی که ذیل سند اسلامی شدن دانشگاهها هم آمده، کمبود خوابگاه‌های متاهلی است که متاسفانه دغدغه‌ای برای توسعه این خوابگاهها و کاهش مشکلات دانشجویان متاهل وجود ندارد و یا اینکه عنوان می‌کنند که فضای فیزیکی و یا اعتبارات لازم را برای گسترش خوابگاهها ندارند. احساس می‌شود که رویکرد و دغدغه‌ای در میان مسئولان وجود ندارد
به نظر من فقط بحث خوابگاه نمی‌تواند ملاک برای ازدواج دانشجویی باشد، خوابگاه را اگر فراهم کنیم باز هم مشکلات دیگری وجود دارد، دانشجو نیاز به شغل و درآمد پایدار دارد. احساس می‌کنم اگر قرار است اتفاق خوبی در حوزه ازدواج دانشجویی بیفتد باید یک پک کامل از قوانین و اسناد در کنار هم قرار بگیرند که در اینجا گروه‌های متعدد از جمله نهاد بتوانند نقش آفرین باشند، این مسئله‌ای نیست که نهاد رهبری به تنهایی بتواند آن را حل کند.
بخشی از آن به قانون گذاری مجلس برمی گردد. در حال حاضر اعضای کمیسیون فرهنگی با طرح‌هایی که ارائه داده‌اند، باعث می شود که اتفاقات بسیار خوبی در قانون گذاری این حوزه بیفتد. مجلس دانشگاهها را مکلف کرده که از سال آینده، باید چند درصد از ظرفیت خوابگاهی خود را به متاهلین اختصاص دهد و این یک تکلیف است، با اجرایی شدن این قانون دیگر دانشگاهی نمی‌تواند بگوید که من نمی‌خواهم خوابگاه متاهلی داشته باشم، چون قانون تکلیف کرده باید بخشی از ظرفیت خوابگاهی را برای دانشجویان متاهل در نظر بگیرند.
قوانین آموزشی تدوین شده در دانشگاهها هم مشکل دارد و باید اصلاح شود، اینکه اجازه دهد اگر دانشجویی متاهل شد اجازه انتقال به شهر خودش را بدهند تا دانشجو بتواند از امکانات خودش استفاده کند. طی جلسه‌ای که با کمیسیون فرهنگی مجلس داشتیم برخی از این قوانین مطرح شده را مرور کردیم که اگر اجرا شود بسیار تاثیرگذار خواهد بود. پس مشکل اصلی در بحث ازدواج دانشجویی و خوابگاهها قانون است که باید دراین حوزه قانون گذاری اتفاق بیفتد.همچنین در دانشگاهها باید اراده جدی برای این کار باشد.
متولی اصلی که بتواند این مسئله خوابگاه متاهلی را در جامعه دانشگاهی به صورت وحدت رویه ایجاد کند، نداریم. هر نهاد یا وزارت خانه‌ای خودش کار می‌کند. یکی از اهداف سند ملی ازدواج دانشگاهیان همین است که بر اساس هدف گذاری‌های صورت گرفته، شورایی از همه دانشگاهها، وزارت خانه‌ها، دانشگاه آزاد و سایر دانشگاهها وحتی وزارت خانه‌های تاثیرگذار دیده شده که در کنارهم یک تصمیم خوب برای دانشگاهها بگیرند.
باید همه دستگاه‌ها به کمک بیایند چرا که اقدام بسیار بزرگی است، کار کوچکی نیست که یک نهاد و یا سازمان بتواند این مشکل را حل کند. باید هم افزایی اتفاق بیفتد. قوانین خوبی از سوی مجلس تدوین شده و امیدواریم که در پایان این دولت و دولت آینده اتفاقات خوبی در ازدواج دانشجویی رخ دهد.
بازنگری سند دانشگاه اسلامی به چه مرحله‌ای رسیده است؟ چرا این سند که هنوز به اجرای کامل نرسیده باید بازنگری شود و تا چه زمانی این بازنگری‌ها به پایان می‌رسد؟
بازنگری سند در حال انجام است و دائم در حال به روز رسانی است، اما ما نباید تمرکز را بر روی بازنگری بگذاریم بلکه باید تمرکز بر روی اجرای کامل سند باشد. جا‌هایی که به مشکل برمی‌خوریم ویا قوانین تغییرمی‌کند به تناسب همان تغییرات بازنگری صورت می‌گیرد. بازنگری را مشکل اصلی نمی‌بینم. سند دانشگاه اسلامی آنقدر ظرفیت‌های خوبی برای اجرا در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی دارد که اگر به صورت جدی وارد فاز اجرایی شویم اصلا به دنبال بازبینی نخواهیم بود. درصد زیادی از ظرفیت‌های انجام نشده دارد، که باید این ظرفیت‌ها احیا شود.
نظارتی بر اجرای سند دانشگاه اسلامی وجود دارد؟
شورای عالی انقلاب فرهنگی ناظر بر اجرای سند است. بخش‌هایی را به نهاد واگذار کرده و گزارش‌هایی را برای انجام این پیشران‌ها باید در شورای اسلامی شدن دانشگاهها ارائه شود.
در بخش‌هایی از اجرای سند دانشگاه اسلامی جذب اساتید معارف به نهاد رهبری در دانشگاهها واگذار شده است؛ اما به وضوح دیده می‌شود که برخی از این اساتید دچار مشکلات اعتقادی و یا ارزشی هستند که مشخص است موارد ذکر شده در سند در جذب این اساتید لحاظ نشده است؟ چه اقدامی برای رفع این موارد صورت گرفته است؟
وقتی از اساتید معارف صحبت می‌کنیم یک جمعیت ۱۰ هزار نفری را شامل می شوند که بخشی از آن‌ها به عنوان عضو هیات علمی و بقیه به صورت حق التدریس هستند. اهتمام نهاد در ابتدا جذب اساتید معارف و انقلابی است. مصاحبه‌ها و آزمون‌های مختلف و ارزیابی‌های مستمر صورت می‌گیرد. تبدیل وضعیت این اساتید در گرو این است که در فرآیند ارزیابی بتوانند حد نصاب‌های لازم را کسب کنند.
به صورت موردی درمیان اعضای هیات علمی دیده می شود که با مشکل مواجه شویم؛ البته این موارد ممکن است پیش بیاید و طبیعی است، در هر سیستمی ممکن است مشکل و یا ناهنجاری‌هایی هم ایجاد شود که برخورد می‌شود، تذکر داده می‌شود. بخش حق التدریس‌ها که جمعیتی حدود ۸ هزار نفر هستند ممکن است در مصاحبه خودشان را خوب و مثبت جلوه دهند؛ اما بعدا در ارزیابی‌ها اینگونه نباشند. اساتیدی را داریم که در ارزیابی‌ها به دلیل مشکلاتی که ایجاد کردند حذف شدند. ارزیابی‌ها مستمر است و چارچوب‌ها باید رعایت شود، این حساسیت‌ها وجود دارد و گروه‌های معارف کل کشور تحت نظارت نهاد رهبری در دانشگاهها هستند.
یکی از مشکلات این اساتید این است که با دانشجویان ارتباط خوبی نمی‌گیرند دانشجویی که به تازگی وارد دانشگاه شده نیاز دارد که اساتید معارف تلاش بیشتری در این زمینه کنند؟ چه تلاشی برای ایجاد این فضا در دانشگاهها صورت گرفته است؟
حجت الاسلام تقوی: اگر کسی با فرآیند جذب هیات علمی آشنا باشد، می‌داند که اگر استادی در فرآیند تدریس ضعیف باشد امکان ندارد که بتواند به کار خود ادامه دهد. یعنی اساتید درهر ترم باید ارزیابی شوند. حتما اینگونه نیست که یک استاد در یک فرآیندی ضعیف باشد که در این صورت به صورت خودکار از چرخه آموزشی حذف می‌شود. ۶ سال طول می‌کشد تا یک استاد جذب رسمی شود و در این مدت مسیر این اساتید مشخص خواهد شد که همه موارد در نظر گرفته می‌شود.
