به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ میزگرد صادراتی بررسی دست اندازهای صادرات محصولات کشاوری با حضور صادرکنندگان برتر با همت بسیج دانشجویی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران برگزار شد.
در این میزگرد تخصصی سینا رضایی، محمد طهماسوند و هادی قریشی از صادرکنندگان برتر کشور که در آن شرکت کردند و به بیان دلایل و مشکلات صادرات محصولات کشاوزی پرداختند. در ادامه مشروح این میزگرد را می خوانید:
مهندس سینا رضایی
در ۳۵ محصول، جزو ۱۰کشور تولید کننده برتر دنیا هستیم
ایران از لحاظ اقلیمی جزو برترین کشورها است و محصولات متنوعی را به جز محصولات استوایی تولید می‌کند. البته محصولات استوایی هم شرایط تولیدشان داخل ایران وجود دارد ولی کوتاهی‌های زیادی در آن صورت گرفته که خودش بحث جدا دارد. ما تقریبا در ۳۵ محصول، جزو ۱۰ کشور تولید کننده برتر دنیا هستیم. ما اگر در این ۳۵ محصول همچون تولید، جزو ۱۰ کشور برتر صادر کننده نیز می‌بودیم، قطعا هیچ نیازی به نفت و گاز نداشتیم. دلیل اینکه ما همیشه در سمینارها و جلسات مختلف دفاع کردیم و تلاشمان بر این بوده است که وقتی داریم محصولی را از کشور خارج می‌کنیم، همانند طلا به آن بنگریم به این دلیل است که محصول باید ارزش افزوده مناسب و ارزآوری مناسبی برای کشور داشته باشد.
متأسفانه با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستیم، از اینکه کیفیت را فدای کمیت کردند و به هر طریقی که شده افراد مختلف، به صورت غیر استاندار محصولات را صادر می‌کنند به طوری که از هر نقطه ایران، محصولی که به کشوری صادر می‌شود، در ۹۹ درصد موارد، محصول ایرانی را محصول درجه ۳ می‌شناسند. چرا می‌گوییم محصول کشاورزی همچون طلا است؟
ارزآوری محصولات کشاورزی ۲ برابر نفت است
برای تولید محصول کشاورزی، ما از ۱۰۰ها متر زیر زمین، از ۱۰ها متر زیر زمین، آب را بالا می‌کشیم و از ذخایر آینده استفاده می‌کنیم و به محصولات کشاورزی اختصاص می‌دهیم اما حدود ۳۰ درصد از محصولات متاسفانه دور ریز دارند و دور ریخته می‌شوند و حتی صادرات برخی از محصولات کشاورزی چون به صورت غیر استاندارد می‌باشد، باعث شده تا محصولات ارزش واقعی خود را نداشته باشند.
با همین شرایط و وضع موجود به عنوان مثال: هر تن سیبی که به یک کشور ثالث صادر می‌شود حدود حداقل ۶۰۰ الی ۷۰۰ دلار ارزآوری برای کشور دارد، یعنی ۲ برابر نفت است. اگر ۱۰۰۰۰۰ کیلو کیوی یا سیب را با ۱۰۰۰ لیتر نفت مقایسه کنید، ارزآوری محصولات کشاورزی ۲ برابر نفت است. شما حساب کنید سال گذشته میلیون‌ها تن حدود ۳۰ درصد (طبق گفته خود وزارت جهاد کشاورزی) از سیب تولید شده در ایران دور ریخته شده است؛ اگر با قیمت نفت مقایسه کنیم، می‌فهمیم که چه ارزآوری از بین رفته است.
در محصولات کشاورزی نتوانستیم بازاریابی درستی انجام دهیم
در محصولات کشاورزی نتوانستیم بازاریابی درستی انجام دهیم. البته در ۱۰۰ درصد مشکلات، دولت مقصر نیست، ۷۰ درصد مشکلات این بخش بحث بازاریابی و بحث زیرساختی است. در تولید سیب، ۵ امین کشور تولید کننده در دنیا هستیم ولی به اندازه انگشتان دست، دستگاه سورتینگ اتومات برای این محصول نداریم در صورتی که ترکیه با این که به تازگی از رقبای اصلی ایران شده است به ازای هر ۱۰۰ هکتار، یک دستگاه سورتینگ اتومات در اختیار باغدارها قرار داده است. این‌ها ضعف‌های زیر ساختی است که در بحث صادرات محصولات کشاورزی داریم.
در بحث تولیدات نیز متاسفانه بحث امنیت غذایی جدی گرفته نشده است. شما وقتی اسم یک تولیدی تراریخته را می‌شنوید، سوالی که برایتان مطرح می‌شود این است که آن سرطان‌زا است یا خیر! محصولاتی که در ایران تولید می‌شوند به دلیل تحریم‌هایی که صورت گرفته، افزایش قیمتی که داشته‌اند، سوبسیت‌ها و ارز دولتی که برای خرید سم‌های خارجی پرداخت شده است، متأسفانه باعث شده تا سموم استاندارد در ایران وجود نداشته باشند و یا اگر هم باشند، قیمت بسیار بالایی داشته باشند که برای کشاورز صرفه اقتصادی ندارد؛ به تبع باعث شده وقتی محصولات ما را مورد آزمایش قرار می‌دهند، کاملاً اثرات سموم در محصولات ما مشخص باشد. اگر قرار باشد در جایگاه واقعی خودمان قرار بگیریم باید تمام موانع رفع شود و زیرساخت‌های مناسب در بخش تولید و صادرات صورت گیرد تا ایران بتواند در جایگاه واقعی‌اش قرار گیرد. اگر صادرات ایران همچون تولیدش در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد، صد در صد با بازاریابی درست و سرمایه گذاری درست در این بخش، مشکلات کشور و مملکت حل خواهد شد.
تا امروز جز شعار از دولتی‌ها چیز دیگری ندیدیم
بحث زیرساخت‌ها صرفاً زیرساخت‌های داخلی کشور نیست؛ برای مثال در کشور روسیه، چین ۲۵۰ رایزن اقتصادی دارد و مشغول فعالیت می‌باشد، ترکیه ۲۵ رایزن اقتصادی دارد و مشغول فعالیت می‌باشد اما ایران تنها ۱ رایزن اقتصادی در داخل کشور روسیه دارد و عملا تا به امروز جز شعار از دولتی‌ها چیز دیگری ندیدیم. اگر سیستم‌های بازاریابی کشورهای دیگر را ببینید قطعا متوجه می‌شوید که چرا ما کشاورزان و تولیدکنندگان و حتی اقتصاد ایران در حال حاضر به این شکل جلو می‌رود.
بخش ترابری، یکی دیگر از مشکلات این حوزه می‌باشد، از فصل پاییز سال گذشته تقریبا مشکلاتمان با آذربایجان شروع شده و همچنان ادامه دارد و با بهانه‌های واهی آن هم به دلیل شروع کردن ترکیه و آذربایجان به تولید برخی از محصولات، قصد پس گرفتن بازار روسیه را دارند و به همین دلیل این سنگ اندازی‌ها صورت می‌گیرند.
دیروز در جلسه‌ای عزیزی می‌گفت در حال حاضر ۱۵۰۰ کانتینر داخل آذربایجان مانده و نتوانستند از مرز رد شوند. امروز هم حدود ۱۰۰۰ کانتینر داخل خاک اذربایجان ماندند و نتوانستند از مرز خارج شده و وارد خاک روسیه شوند. این‌ها مشکلاتی است که متاسفانه وجود دارد و راهکارهای مختلفی نیز برایشان موجود است و می‌شود در این حوزه اقداماتی صورت گیرد و با یک برنامه ریزی درست و یک انسجام قوی این مشکلات حل شوند.
مهندس محمد طهماسوند
مهم ترین عامل صادرات وحدت بین دانشگاه و صنعت است
ما باید از لحاظ استراتژیک و از لحاظ جغرافیایی، ببینیم در چه جایگاهی هستیم. جایگاه کشور ما جایی است با این همه پتانسیل تولید در داخل کشور که ۶۰۰ میلیون مصرف کننده، همسایه کشور ما هستند که اغلب هم گفتیم که این ۶۰۰ میلیون نفر، مصرف کننده مطلق هستند؛ یعنی یا گرمای بیش از حد دارند یا سرمای بیش از حد و در نتیجه باعث شده تا نیاز به واردات داشته باشند. برای این مسئله باید چاره جویی شود. این ۶۰۰ میلیون مصرف کننده را خودمان باید ساپورت کنیم و نباید اجازه مداخله و ورود به کشورهای دور را در این منطقه دهیم. البته این موضوع نیاز به زیر ساخت دارد تا به این مهم برسیم اما مهمترین عاملی که می‌تواند ما را به این هدف برساند وحدت بین دانشگاه و صنعت است؛ چه در حوزه کشاورزی و چه در هر حوزه صنعتی. دانشگاه باید پا به عرصه تولید گذارد یعنی بین دانشگاه و صنعت تولید، آشتی و دوستی برقرار شود. دانش باید تبادل شود تا بتوانیم مراحل استاندارد تولید خودمان را برای عرض اندام در این کشورها داشته باشیم.
ما برای عرضه بسته بندی، با خیلی از شرکت‌های دانش بنیان وارد کار شدیم، چندین سال است که زحمت می‌کشیم و دوستان در حال ارائه دانش هستند و تحقیق و آزمون و خطا می‌کنیم تا بتوانیم بهترین بسته بندی را در صادرات داشته باشیم و خوشبختانه به نتایج خوبی نیز رسیدیم، البته باز هم جای کار دارد.
باید تولیدات صادرات محور داشته باشیم
فناوری نانو خیلی می‌تواند به آسیب‌های کشاورزی و به ارگانیک تولید کردن محصولات کشاورزی کمک کند و این مهم انجام خواهد گرفت. اما موضوعی که باید به آن اهمیت دهیم و باعث شده بین کشور و صادرات فاصله انداخته شود، فرهنگ تولید صادرات محور است. تولید صادرات محور یعنی ما هنوز نتوانستیم در کشور جایگاه تولید صادرات محور را مشخص کنیم تا استانداردهایی برای محصولی که میخواهیم به بازارهای جهانی ارائه دهیم، مشخص کنیم. بهترین و اولین کاری که باید انجام دهیم، قبل از هر بازاریابی و هر جایگاهی، باید تولیدات صادرات محور داشته باشیم.
ما امنیت غذایی را یکی از بزرگترین چالش‌های آینده صادراتی می‌دانیم. خیلی از کشورها در حال رسیدن به این استانداردها می‌باشند تا محصولاتشان کاملا ارگانیک وارد کشورشان شود. کشورهای مصرف کننده که واردکننده هستند روی این مهم تمرکز می‌کنند تا حتما ساز و کارها و دستور العمل‌هایی را برنامه ریزی کنند که محصولاتی که خارج از این حوزه است وارد کشورشان نشود و متاسفانه اگر ما به خودمان نیاییم، دوباره از این بازارها حذف خواهیم شد، همانگونه که در حال حاضر به دلیل خیلی از مشکلات، کم و بیش حذف شدیم. ما فرهنگ تولید صادرات محور را با استاندارهای غذایی در کشور خودمان به نوبه‌ی خودمان انجام دادیم. سرانه مصرف سم در ایران برای هر فرد چقدر است؟ از الان باید تلاش کنیم و این آینده را بسازیم. ما در محصولات ارگانیک و گلخانه‌ای جایگاه خوبی داریم.
بهترین مسیر ما به آفریقا، عراق و سوریه است
رودهای صادراتی نیز از مهمترین‌ها هستند. رودها مسیر هستند و بسیار مهم می‌باشند. این مسیرهای صادراتی اگر هموار شوند، کلیه آینده‌های ما در این مسیر با سرعت به سمت صادرات حرکت خواهند کرد. ما سهم‌مان در سوریه را فوق‌العاده کردیم، شاید ۲درصد است. در آفریقا شاید ۱ درصد است. افریقایی که به ما پیشنهاد می‌دهد که حاضر هستند کلینیک پزشکی درست کنند و از پزشکان ما استفاده کنند و از ایران برای درمان به آن‌جا پزشک فرستاده شود. این از لحاظ پزشکی، اما مسیر صادراتی ما کجاست؟ شاید باورش سخت باشد ولی صادرات سیب به آفریقا، صادرات یک محصول لوکس است. سیب را دانه‌ای از ما می‌خرند. همان گونه که موز، یک محصول لاکچری است، سیب ما هم یک محصول لاکچری صادراتی محسوب می‌شود ولی ما رود صادراتی نداریم. بهترین رود ما به افریقا، عراق و سوریه است که متأسفانه امنیت ترانزیت نداریم.
آذربایجان، ترکیه و اسرائیل سنگ اندازی می‌کنند
ما دریای خلیج فارس داریم. مدیترانه را داریم. اقیانوس را داریم. می‌توانیم راهی باز کنیم و صادرات انجام دهیم. متاسفانه در حال حاضر اوراسیا را متمرکز محصولات کشاورزی‌مان کردیم. کشورهایی هستند همچون آذربایجان و ترکیه و همچنین رژیم اسرائیل که سنگ اندازی می‌کنند، دلیلشان هم بخاطر به خطر افتادن بازارهای صادراتی آن‌ها است. ما هم از لحاظ کیفیت و هم از لحاظ قیمت توانستیم بازار را از آن خودمان کنیم و حالا که به اینجا رسیدیم، با سنگ اندازی‌هایی که این‌ها می‌کنند، این بازارها را از دست می‌دهیم.
ما نیاز به ورود دولت داریم. ما باید از امکانات صادراتی استفاده کنیم. مهمترین موردی که باعث می‌شود در مسیر صادراتی حوزه کشاورزی موفق باشیم این است که فرهنگ تولید صادرات محور را با دوستی و وحدت بین دانشگاه و صنعت درست کنیم و همچنین مسیر صادرات را هموار کنیم. پارسال ما با ۶ کانتینر به آذربایجان کوچ کردیم که بالغ بر ۲ میلیارد تن محصول بود. کدام صادر کننده‌ای حاضر است با محصولات فاسد شدنی و گلخانه‌ای، مسیر ۶ رزوه را در مدت ۲۶ روز طی کند؟ دولت باید مشوق‌های صادراتی را شفاف کند.
مهندس هادی قریشی
یکی از مشکلات بسته بندی محصولات است
مشکلات از زنجیره کاشت، داشت، برداشت، مارکتینگ، فروش و صادرات است که از درب زمین کشاورز است، می‌تواند باشد و حتی نباشد. یعنی این مشکلات چه در داخل و چه در خارج می‌توانند باشند. در بحث عرضه داخلی، متخصصین همین حوزه هستند که نظراتشان را بگویند ولی در حوزه صادرات علاوه بر همه مشکلاتی که شاید بتوانیم به صورت کلی به آن‌ها بیندیشیم و راه حل دهیم، یکسری نادیده گرفته‌ها وجود دارد که اگر بتوانیم به آن قسمت هم ورود کنیم بد نیست.
یکی از بعدهای ما در بحث تولید و بسته بندی، ارسال محصولات است که محل عرضه محصول کشاورزی یا هر محصول ایرانی است و خیلی وقت‌ها به این نکته توجه نکرده‌ایم و به چالش برخوردیم. اولین اقدامی که باید صورت بگیرد این است که باید در بازاری که برای محصولات انتخاب می‌شود جایگاه محصول ایرانی تقویت گردد و البته امری زمانبر است. اگر از همین الان شروع کنیم و از ۱۰ مشکل صادرات ۵ مورد آن را حل کنیم، ۵ مورد دیگر حلشان شاید ۲ الی ۳ سال طول بکشد.
ما گاها میخواهیم در عرصه بین الملل عرض اندام کنیم ولی هنوز شناخته نشدیم. برای شناخته شدن باید هزینه کرد، از بسته بندی‌های خوبی استفاده کرد به طوریکه آپشن‌های ضعیفی برای محصول وجود دارند و فروش شما نیز به آن‌ها بستگی دارد. بعضی از بازارها به این آپشن‌ها دقت دارند. کیفیت محصول نیز مهم است. برای مثال در هندوستان عرضه سیب که داشته‌ایم و بسته بندی لوکسی هم داشته، خریدار به آپشن‌ها توجه می‌کند، من آپشن ترکیه را دارم، آپشن شیلی را دارم، آپشن افریقای جنوبی را دارم؛ کدام بهتر هستند؟
مسیر برگشت ارز صادرات ناامن است
بحث دیگری که وجود دارد بحث مشکلات ناخواسته است. ناخواسته بودنش بعضاً ممکن است در کشورهای دیگر پیش نیاید. یکی از مشکلات ما برگشت‌های ارزمان است که مسیرها ناامن و غیر قابل اعتماد می‌باشند. در حوزه کشاورزی کسی که محصولش را صادر می‌کند، خواسته‌اش این است که ارزشش برگرده و دوباره ارزش را صرف تولید کند.
بحث دیگر بحث بروکراسی است. خیلی از دوستانی که پتانسیل شخصیتی دارند و قصد ورود به بحث صادرات را دارند، به دلیل وجود مشکلات بروکراسی که در داخل کشور ما ایجاد می‌شود، جرأت این کار را پیدا نمی‌کنند. مشکل دیگر این است که خود ما نگاهمان صرفا نگاه درآمدی نباشد. صرفا اگر این نگاه باشد مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. بخشی از ارزآوری ما در صادرات صرفا صادرات محصول نیست، بخشی مربوط به صادرات خدمات محصول است. این به چه نحو است؟ شما سورتینگ انجام می‌دهید، شما بسته بندی انجام می‌دهید، این‌ها بحث خدمات محصول است.
بخش دیگر از مشکلات، مبحث زیرساختی بابت تهیه محصول است. زیرساخت به این منظور است که صادر کننده، استرس و ترس مثلا پیدا کردن کانتینر خالی را نداشته باشد. دغدغه صادر کننده باید در بحث تولید و ترانزیت باشد. بستر و فروش را صادرکننده آماده می‌کند ولی بحث‌های دیگر را دولت باید انجام دهد.
