به گزارش گروه بین الملل «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در شرایط کنونی که جهان شاهد شکلگیری اشکال و ترتیبات تازه‌ای از نظم است، شاید بتوان از دوره ای با نام جهان چند قطبی، حرکت به سمت چند جانبه‌گرایی و ائتلاف های موقت بین المللی سخن به میان آورد، این ترتیبات نوین در نظم بین الملل و منطقه گرایی‌ها به منزله عبور از سازماندهی است که پس از پایان جنگ سرد آمریکا را رهبر نظم تک قطبی نئولیبرال در جهان می‌کرد.
عبور و تقابل با جهان گرایی سیاست‌های استعماری اروپایی و آمریکایی در گذشته امروزه دولت ها را بر آن داشته است که در سایه تلاش کشورهای رهبری کننده نظم جهان شمول، دست به ترتیبات تازه ای بزنند که نقش تبعی و انفعالی آنها را در نظام بین الملل کاهش داده شود و به تاثیر گذاری آنها در جهت حصول منافع‌شان بیافزاید.
ایران نیز در جایگاه برهم زننده معادلات استعماری و نظم آمریکایی در جهان برای تعقیب منافع و استراتژی های خود به تازگی دست به اقدامات تازه در صحنه سیاست خارجی و معادلات دیپلماتیک خود زده است که علاوه بر توافق با عربستان و تغییر برخی از راهبرد ها در غرب آسیا درتلاش است تا از مزایا و ظرفیت های گروه " بریکس" استفاده کند، اخیرا نیز سید ابراهیم رئیسی در سفر خود به آذربایجان شرقی از هموار شدن مسیر و احتمال پیوستن ایران به گروه بریکس بزودی خبر داده است. از این رو در این گزارش قصد داریم تا ضمن معرفی این گروه به ظرفیت ها و منافع سیاسی و اقتصادی ایران که اخیرا دولت رئیسی وعده پیوستن کشور را به آن داده است بپردازیم.
گروه بریکس بدیلی برای جی 7
بریکس نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از کشورهای عضو برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است. بریکس یک ائتلاف فراقاره‌ای به می‌باشد که ساختاربندی جدیدی را برای اقتصاد و سیاست جهانی فراهم کرده است. به باور کارشناسان این ائتلاف قدرتمند جهانی بدون مشارکت اروپا و آمریکا تشکیل شده است و این ظرفیت را دارد تا صدایی قوی در مجامع و مباحث مهم اقتصادی و سیاسی بین‌المللی باشد و سیطره نظم مسلط فعلی را به چالش بکشد.
بریکس شورای تجاری پنج کشوری است که در ابتدای قرن با سریع‌ترین رشد، اقتصادهای «نوظهور» بودند و اکنون دست‌کم یکی از آنها، چین، را باید قدرت اقتصادی تثبیت شده دانست تا نوظهور. نخستین بار وزیران خارجه چین، هند، برزیل و روسیه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ دیدار کردند و اولین اجلاس رسمی سران در سال ۲۰۰۹ در روسیه برگزار شد. سال بعد آفریقای‌جنوبی هم به این شورای تجاری پیوست و نشست سران آن هر سال در یکی از کشورهای عضو برگزار شده است.
در حال حاضر دو کشور عضو بریکس، عضویت دائم شورای امنیت را دارند و سه کشور دیگر داعیه عضویت دائم در شورای امنیت و اصلاح ساختارهای سیاسی و مالی جهانی را دارند. به استناد گزارش‌های خبری، آمریکا یکی از مخالفان اجلاس بریکس به شمار می‌آید و همواره کوشیده است با همراهی متحدان غربی خود روند جهانی شدن سایر کشورهای درحال توسعه را به چالش بکشاند.
اکنون اگرچه بیش از ۱۶ سال از تاسیس این بلوک اقتصادی می‌گذرد، تاکنون روابطش با کشورهای غربی و آمریکا رو به رونق نگذاشته و پنج قدرت بازار نوظهور غیرغربی آن کوشیده‌اند روابط خود را افزایش دهند. شایان ذکر است یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت گروه بریکس که پتانسیل بالایی برای تاثیرگذاری بر اقتصاد جهانی دارد، رشد پرشتاب اقتصادی و نفوذ آن در امور جهانی است که به واسطه دارابودن نیمی از جمعیت جهان و بین ۲۵ تا ۲۸ درصد از ظرفیت اقتصاد جهانی و همچنین منابع انسانی و طبیعی غنی حاصل آمده است.
یکی از مهم‌ترین رویکردهای اعضای بریکس این است که آنها حامی کشورهای در حال توسعه و کشورهای جنوب و برقرارکننده تعادل و عدالت اقتصادی در مقابله با نظام پولی و بانکی غربی است. بدین ترتیب یکی از دستور کارهای گروه بریکس را تقابل با نظام اقتصادی غربی است که کل مناسبات جهانی را دربر گرفته است. بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۸ درصد قدرت اقتصادی جهان را در اختیار دارد.
مزایای گروه بریکس برای ایران
هدف از تشکیل این گروه «به رسمیت شناختن سیستم‌های چندجانبه تجاری و مالی اقتصاد جهانی» و رشد متوازن و توسعه همه‌جانبه و فراگیر است. پیوستن ایران به گروه بریکس، این رهاورد را برای اقتصاد کشور خواهد داشت که از سیاست‌های تنظیم بازار سنتی خود فاصله گرفته و به جای مداخله قیمتی یا ایجاد ممنوعیت‌ها و مجوزهای بی‌ثبات کننده بازار، محورها و دستورالعمل‌های بریکس را دستور کار خود قرار دهد.
اکنون با تغییر رویه های مهمی در سیاست خارجی ایجاد شده است ایران و همچنین اتمام تقریبی مسیر عضویت دائم ایران در شانگهای و موافقت‌نامه تجارت ترجیحی اوراسیا که پیش تر حاصل شده است اتفاقات مهمی در هموار شدن مسیر دیپلماسی اقتصادی کشور اتفاق افتاده است. از دیگر ظرفیت‌ها در بعد اقتصادی شرایطی است که با کنار گذاشتن " دلار" بوسیله ایجاد یک اتحادیه تجاری سیاسی بر اساس ماهیت بریکس عملا رژیم های تحریمی علیه کشور را تا حد زیادی خنثی خواهد نمود.
برخی از اقتصاد دانان پیش بینی کرده اند که در این سیستم دیگر نمی‌شود کسی را تحریم کرد چون نظام دلار محوری وجود ندارد و نهادهای اعتبارسنجی غربی فقط به درد خود غربی‌ها می‌خورد و هر کشوری اختیار دارد با قوانین داخل کشوری هر کاری می‌خواهد بکند ازاین‌رو FATF و بانک جهانی و آی ام اف دیگر اهمیتی ندارند برای کسانی که می‌خواهند با این‌ها کار کنند.
بریکس؛ فرصتی برای ائتلاف اقتصادی
با توجه به اینکه بریکس ظرفیت‌های فراوانی برای ایجاد ائتلاف جدید و اثرگذاری بر ترتیبات بین‌المللی دارد ایران می‌تواند در این گروه با کشورهایی که همراهی‌هایی در عرصه جهانی با ایران دارند فعالیت‌های مشترک تعریف کرده و برای اهداف خاص به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی ائتلاف‌هایی را شکل دهد از مزایای این گروه برای کشورمان است. از طرف دیگر پذیرش ورود به چارچوب بریکس به معنای پذیرش برخی الزامات کلان است که جمهوری اسلامی ایران در برخی موارد، رویکردی غیرهم‌جهت در قبال آنها اتخاذ کرده است.
ترتیبات عدیده‌ای که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به‌سازو کار تجارت آزاد و برخی موارد مانند سند توسعه پایدار۲۰۲۳ در موضوعات اجتماعی اشاره کرد. در قبال سند۲۰۲۳ موضع جمهوری اسلامی ایران کاملا مشخص و غیرقابل تغییر است.
در موضوع پیاده‌سازی رویه‌های تجارت آزاد نیز پیشنهاد طراحی ابتکار عمل و اتخاذ رویکرد گزینش است. توضیح آن است که با توجه به تغییرات عمده در جغرافیای سیاسی و جغرافیای اقتصاد جهان، طراحی راهبرد تجارت ترجیحی با بعضی کشورها که از منظر راهبردی ارتباط آنها موضوعیت دارد امری مهم و قابل بررسی است؛ از این منظر، کنش در قالب سازوکار بریکس در راستای طراحی راهبرد تجارت ترجیحی قابل توضیح است. باتوجه به تحولات گسترده در جغرافیای سیاسی و جغرافیای اقتصادی جهان، پیشبرد توصیه فوق غیرعملیاتی به‌نظر نمی‌رسد؛ چه اینکه کشورهایی که پیش‌تر به دنیای به اصطلاح جهانی شده پیوسته بودند اینک رویه‌های تجارت ترجیحی در نسبت با اقتصادهای طرف معامله را در دستور کار قرارداده‌اند.
ایجاد زمینه حرکت به سمت سیاست‌های مشخص و هدفمند حمایت از تولیدکننده از طریق ایجاد زنجیره‌های پایدار تامین، سرمایه‌گذاری در راستای ایجاد ارزش افزوده در مسیر زنجیره ارزش، ایجاد سازماندهی صنعتی جدید یا بازآرایی سازماندهی فعلی به تناسب زنجیره ارزش و تامین جدید، تسهیل‌گری رویه‌های تجاری دو و چندجانبه بر اساس منافع ملی و اقتضائات اقتصاد داخلی، توفیق ایران در پیوستن از جمله رویه‌های مذکور است.
بیانیه پکن بر سر مسئله هسته‌ای ایران
سران کشورهای «بریکس» با صدور «بیانیه پکن» بر راه‌حل سیاسی و دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای ایران تاکید کردند.در بخشی از این بیانیه آمده است: (ما نیاز برای حل مسئله هسته‌ای ایران از طرق صلح‌آمیز و دیپلماتیک منطبق بر قوانین بین‌المللی را تکرار و بر اهمیت حفظ برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل برای عدم اشاعه بین‌المللی و همچنین صلح و ثبات بیشتر تاکید می‌کنیم و امیدواریم تلاش‌های دیپلماتیک برای ازسرگیری برجام به موفقیت بیانجامد.)
در نشست سال گذشته اعضای بریکس متعهد شدند که بانک توسعه جدید مستقر در شانگهای NDBرا گسترش دهند و در این ارتباط اعلام کردند: «ما مشتاقانه منتظر گسترش بیشتر عضویت به شیوه‌ای تدریجی و متعادل از نظر نمایندگی جغرافیایی و متشکل از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه هستیم تا نفوذ بین المللی بانک توسعه جدید و همچنین نمایندگی و صدای بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه را افزایش دهیم.»
گزارش از محمد جهاد
