به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دانشمندان در پژوهشی تازه فاش کردهاند که پدیدهای زیرزمینی در منطقهای از عمان، میلیونها سال پیش باعث تغییر مسیر قاره هند شده است. بر اساس این مطالعه، اگر این پدیده زیرزمینی وجود نداشت، شبه قاره هند ممکن بود امروز در جای کاملا متفاوتی از کره زمین قرار داشته باشد.
ستون ارواح چگونه مسیر هند را تغییر داد؟
دانشمندان آن را «ghost plume» نامیدهاند؛ «نیروی شبح» یا «ستون ارواح». این نیرو حالا در فلات سلمه عمان، به نام «شبح دنی» نامگذاری شده: تودهای ماگمایی که میان پوسته ضخیم زمین و بخش بالایی گوشته به دام افتاده و قادر به ایجاد فعالیتهای آتشفشانی نیست. با این حال، فشار ناشی از آن در حدود ۴۰ تا ۲۵ میلیون سال پیش توانسته جهت حرکت صفحه تکتونیکی هند را پس از برخورد با صفحه اوراسیا، تغییر دهد.
ردیابی شبح در دل زمین
شناسایی این ستون ماگمایی در جریان مطالعات لرزهنگاری انجام شد. پژوهشگران با تحلیل سرعت امواج لرزهای که از اعماق زمین عبور میکنند، نشانههایی از این ستون را زیر فلات سلمه کشف کردند؛ فلاتی که ارتفاع آن به بیش از ۲ هزار متر میرسد و نشانهای از فعالیت ژئودینامیکی شدید در این منطقه به شمار میرود. دکتر سیمونه پیلیا، ژئوفیزیکدان و نویسنده اصلی این مطالعه میگوید که «شبح دنی» نخستین نمونه شناختهشده از یک ستون گوشتهای غیرآتشفشانی یا «آماگماتیک» است؛ یعنی ستونی از ماگما که برخلاف نمونههای مشابه خود در کف اقیانوسها، قادر به فوران نیست اما همچنان تأثیر ژرفی بر جغرافیای زمین دارد.
ستون شبح چگونه قاره هند را جابهجا کرد؟
این تحقیق برای نخستین بار بهطور مشخص یک ستون ماگمایی غیرآتشفشانی را عامل تغییر مسیر یک صفحه تکتونیکی معرفی میکند. ستونهای گوشته معمولا در صفحات اقیانوسی سبب فعالیتهای آتشفشانی میشوند، اما ستون دنی به دلیل گرفتار بودن در زیر صفحات قارهای ضخیم، نه میتواند بالا بیاید و نه دچار ذوب کاهشی شود. با این حال محققان تأکید کردهاند که نبود آتشفشان به معنای نبود ستون گوشته در زیر صفحات قارهای نیست و این پدیدهها، حتی بدون فوران آتشفشانی میتوانند بر توپوگرافی یا شکل زمین تأثیر بگذارند.
فشار زمینشناختی سرنوشتساز
مطالعه همچنین نشان میدهد که برخورد دو صفحه هند و اوراسیا که حدود ۴۰ میلیون سال پیش در نزدیکی عمان رخ داد، آغازگر تغییر جهت قاره هند بود. بازسازی مسیر حرکت صفحه هند نشان داد که در بازه ۴۰ تا ۲۵ میلیون سال پیش، زاویه حرکت این صفحه (آزیموت) بهطور قابل توجهی تغییر کرده است. بر اساس این پژوهش، نیروی برشی ایجاد شده توسط شبح دنی عامل اصلی این تغییر مسیر بوده و اگر این شبح زیرزمینی وجود نداشت، شاید نقشه جغرافیای امروز جهان به گونهای دیگر رقم میخورد.
پلوم چیست؟
در زمینشناسی، پلوم (Plume) به ستونهای حرارتی و ناهمگنیهای حرارتی و شیمیایی گوشته گفته میشود که از عمق گوشته به سمت بالا صعود میکنند و میتوانند باعث ایجاد فعالیتهای آتشفشانی، از جمله تشکیل آتشفشانهای جزیرهای و فلاتهای آتشفشانی، و همچنین تشکیل نقاط داغ (هاتاسپات) در سطح زمین شوند. به عبارت سادهتر، پلومها مانند ستونهای حرارتی هستند که از داخل زمین به سمت بالا حرکت میکنند و مواد مذاب (ماگما) را از اعماق گوشته به سطح زمین میرسانند. این مواد مذاب میتوانند با عبور از پوسته زمین، باعث ایجاد آتشفشانها و سایر پدیدههای زمینشناسی شوند.
