به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مسلما پس از دستور ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، کشور در معرض تحریم های شدیدتری قرار خواهد گرفت که با توجه به وابستگی درآمدهای دولتی به صادرات نفت، یکی از مهم‌ترین عرصه‌های تحریم علیه کشور، در حوزه نفتی و با هدف توقف صادرات نفت خام است. فلذا ضرورت پیاده‌سازی راهکارهای مقابله تحریم‌های نفتی، ازجمله تبدیل نفت خام به مواد با ارزش‌افزوده و نیز تشکیل بورس نفت بیش از گذشته اهمیت می‌یابد.
آمریکا پس از خروج از برجام قصد دارد که با اعمال تحریم‌های نفتی به طور موثرتری بر فروش نفت خام کشور اعمال فشار کرده و تا حد توان صادرات نفت ایران را کاهش دهد. در این راستا اقدامات متعددی توسط مسئولان آمریکایی پیگیری شده و به کشورهای دیگر جهت کاهش خرید نفت از ایران هشدارهایی جدی داده شده است. به همین دلیل برخی کشورها خرید نفت خود را از ایران کاهش داده‌اند و انتظار می‌رود که این روند کاهشی در ماههای آتی شدت بیشتری به خود بگیرد.
بیشتر بخوانید// ترامپ: کشورها را به فشار علیه ایران تشویق می‌کنیم
در روزهای اخیر از سوی کارشناسان راهکارهای مختلفی جهت مقابله با تحریم نفتی ارائه‌شده است که برخی از آن‌ها مثل ایجاد ارزش‌افزوده راه‌حل‌های بلندمدت محسوب می‌شوند که از طریق توسعه صنعت پتروشیمی و ایجاد ساختارهای جدید مثل ساخت پتروپالایشگاهها قابل پیگیری هستند. راهکار دیگر خنثی سازی تحریم‌ها ایجاد بورس نفتی در کشور است که نسبت به راهکار قبلی راه‌حل نزدیک‌تری به نظر می‌رسد. ایجاد بورس نفتی در کشور ایده جدیدی نبوده و حتی تکلیفی قانونی و ذکرشده در قانون سوم توسعه است که در سال ۷۹ توسط مجلس تصویب و در دستور کار وزارت نفت قرارگرفته است. اما از زمان تصویب این طرح ، روندی پرفراز و نشیب و نسبتاً ناموفق در جهت راه‌اندازی آن طی شده است که بررسی این عدم موفقیت و عوامل آن میتواند به تشخیص بایدها و نبایدهای ایجاد بورس نفتی در شرایط حساس کنونی کمک کند.
یکی از علل این عدم توفیق تجربه های قبلی بورس ،عدم وجود ساختار قانونی مناسب و جذاب و غیر انحصاری و از طرف دیگر عدم رعایت قانون موجود بود. به‌عنوان‌مثال طبق قانون هیچ‌یک از سهامداران نمی‌توانند بیش از ۲٫۵ درصد سهم در اختیار داشته باشند اما در بورس کالای نفتی کیش تنها سه نهاد ۱۰۰ درصد سهام را در اختیار داشتند که به ترتیب صندوق بازنشستگی کارکنان نفت ۸۰ درصد، بورس کیش ۱۰ درصد و بنیاد مستضعفان نیز ۱۰ درصد باقی سهام را در اختیار داشتند که مغایر با قانون بورس بود. به‌علاوه انحصار عرضه نفت که با روح وجود بورس در تناقض است مشکل دیگری بود، به‌خصوص اینکه شرکت ملی نفت در شرایط عرضه و تسویه با خریداران انعطاف به خرج نداده و تمهیدات و تسهیلات لازم برای خریداران را در نظر نمی‌گرفت. در واقع دلیل اصلی شکست تجربه ی قبلی بورس، عدم تمایل فروشنده (شرکت ملی نفت) بود نه عدم وجود خریدار. با تشکیل بورس نفت در آن بازه ی زمانی، ایران می‌توانست به تنها بورس نفتی منطقه تبدیل شود که علاوه بر فرصت‌های اقتصادی ، مزیت سیاسی بسیاری برای کشور داشت که با شکست این پروژه و تشکیل بورس دبی این فرصت بی نظیر از دست رفت.
بیشتر بخوانید// جنگ نرم نفت‌کش‌ها
از مزایای اقتصادی تشکیل بورس نفتی میتوان به شفافیت بیشتر و کنترل و مدیریت ریسک معاملات اشاره کرد.به‌علاوه ایجاد بورس میتواند به تأمین مالی پروژه‌های نفتی کمک کند و نیز در ایجاد ارزش‌افزوده مؤثر باشد. در صورت رونق بورس و ساختار مناسب آن میتوان در آینده به جذب سرمایه گذار خارجی نیز امید داشت. شفافیت بیشتر و دسترسی به منابع و اطلاعات در بورس نفتی میتواند در مقابله با رانت و فساد و انحصار در این زمینه مؤثر باشد.بورس نفت میتواند بر اساس سازوکار بازار قیمت‌های منطقی‌تری را ایجاد کند.در بورس نفتی ریسک معاملات نفتی میتواند کنترل و مدیریت شود و درنتیجه آثار منفی نوسانات ناشی از تغییر قیمت نفت کاهش یابد و این باعث کاهش ریسک تجاری ج.ا.ایران می‌شود. بورس نفت باعث رقابتی شدن بازار نفت می‌شود و درنتیجه آن نفت با بالاترین قیمت میتواند به فروش برسد.با ورود خریداران خارجی به این بازار، ارزآوری اتفاق می‌افتد. در این بازار گردش مالی گسترده بوده و سرعت نقد شوندگی بالا می‌رود. از طریق به‌کارگیری ابزارهای جدید مالی در این بازار ، پروژه‌های مختلف مالی می‌توانند تأمین مالی شوند.اشتغال‌زایی و تربیت متخصصین این حوزه و فرصت‌های شغلی که ایجاد بازار بورس نفت به همراه دارد، از دیگر مزایای این اقدام است.
اما در کنار مزایا و منافعی که برای بورس نفت ذکر شد چالش‌هایی نیز بر سر راه تشکیل آن وجود دارد. به دلیل شرایط تحریم و نیز اوضاع حساس سیاسی ممکن است کشورهای غیرهمسو نگرانی‌هایی را در قبال تضامین و پشتوانه مالی بورس نفتی ایران برای خریداران ایجاد کنند. به طور کلی نفوذ غرب در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس میتواند در مشارکت کشورهای منطقه در بازار بورس کالای نفتی ایران تأثیر منفی بگذارد.
علاوه بر این مشکلات خارجی چالش‌هایی درونی نیز در سر راه اجرای این طرح قرار دارد. وجود ساختار سازمانی مناسب،ایجاد اعتماد در کنترل ریسک، تنظیم قوانین مناسب مالیاتی و صادراتی و قوانین در جهت تسهیل ورود و خروج به بورس ،زیرساخت‌های فنی ، پوشش بیمه‌ای مناسب، تعیین چگونگی تضامین، حل مشکل نقل‌وانتقال پول، بررسی شرعی معاملات و تعیین مجازات برای متخلف و ایجاد تمهیدات در جهت ورود به عرصه تجارت بین‌الملل ، همه و همه نکات مهمی هستند که باید به‌دقت موردبررسی قرارگرفته و اقدامات لازم در قبال آن‌ها صورت بگیرد تا مشکلات احتمالی کاهش یابد و تجارب ناموفق گذشته نیز تکرار نشود.
* گزارش از سعید درویشی
