همه کودکان شانس این را ندارند که از کودکی‌شان لذت ببرند و بسیاری از آنها مجبورند تحت شرایط بسیار غیرانسانی کار کنند. اگرچه قوانین مربوط به ممنوعیت کار کودکان وجود دارد، همچنان بچه‌ها به‌عنوان نیروی کار ارزان یا منبع درآمد استثمار می‌شوند. در حال حاضر نزدیک به 250 میلیون کودک در سراسر جهان در سنین پنج تا 14 سالگی به‌عنوان نیروی کار مشغولند و تقریبا 180 میلیون نفر از این کودکان مشغول به کارهایی هستند که سلامت یا بهداشت روانی آنها را به مخاطره می‌اندازد.
عدم توفیق در جهانی‌سازی آموزش کودکان باعث می‌شود بچه‌ها از مدرسه خارج شده و وارد نیروی کار شوند. کشاورزی بزرگ‌ترین بخش اقتصادی است که کودکان درگیر آن هستند و 59 درصد از نیروی کار کودکان در جهان در بخش کشاورزی مشغول به کارند. بخش خدمات نیز 54 میلیون کودک کار و بخش صنعت 12 میلیون نفر از این کودکان را به خود اختصاص می‌دهد.
برخی از پرمخاطره‌ترین کارها برای کودکان عبارتند از: استخراج معادن، ساخت‌وساز، تولید، روسپیگری و کشاورزی. برآورد شده است که سالانه حدود 22هزار کودک به دلیل مخاطرات کاری جان خود را از دست می‌دهند. در کلانشهر تهران شاهد دختران و پسرانی هستیم که در سنینی واقع شده‌اند که کار آنان به لحاظ قانونی ممنوع است آنها غالبا تا دیروقت در چهارراه‌ها و خیابان‌های پر رفت و آمد شهر به کارهایی چون گلفروشی، پاک کردن شیشه ماشین‌ها، فروش آدامس و امثال آن مشغولند.
اگرچه همه این کودکان در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی و روانی هستند، دختران آسیب‌پذیرترند. این دختران علاوه‌بر اینکه از آموزش، تغذیه و بهداشت مناسب، دریافت عواطف و احساسات گرم مورد نیاز دوره کودکی و تعامل مناسب با همسالان محرومند، در معرض بیماری‌هایی نظیر ایدز، هپاتیت و سفلیس، بلوغ زودرس، آشنایی زودرس با مسائل جنسی و افتادن در دام باندهای مافیایی قاچاق دختران نیز قرار دارند.
ضرورت دارد متولیان امر با حساسیت و دقت لازم و با استفاده از محققان حوزه مسائل اجتماعی علل این معضل را شناسایی و راهکارهای مناسب جهت برون‌رفت از این مشکل را ارائه کنند و به کار گیرند. رونق اقتصادی و افزایش نرخ اشتغال می‌تواند شرایط بد اقتصادی خانواده‌ها را سامان داده و دیگر والدین به دلیل مشکلات مالی فرزندان خود را درگیر چرخه فقر خود نکنند.
بازگرداندن والدین معتاد به سلامت و کنترل نرخ اعتیاد با برنامه‌های میان و بلندمدت در زمینه پیشگیری می‌تواند مانع ورود کودکان به بازار کار و مشاغل خیابانی شود.
اجباری و رایگان کردن آموزش کودکان و تامین وسایل مورد نیاز آموزشی فرزندان خانواده‌های کم‌بضاعت و حضور مشاوران خبره تحصیلی و روانشناسی در مدارس ورود کودکان به مدرسه را تسهیل و تشویق کرده و از ورود به بازار کار کاذب منع می‌کند.
ایجاد خانه‌های امن برای کودکان کار فاقد سرپرست یا بدسرپرست و حمایت قانونی از آنها و تحت پیگرد قرار دادن باندهای بهره‌کشی از کودکان از دیگر برنامه‌هایی است که دولت می‌تواند در این خصوص به کار گیرد.
* سرپرست دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملارد، دکتری تخصصی جامعه‌شناسی
