پیروزی برابر استرالیا
جمعه چهارم آذر 1356: ایران - استرالیا. پیروزی برابر استرالیا که چهار سال پیش ایران را حذف کرده بود، تیم ملی را راهی جام جهانی 1978 در آرژانتین می کرد. ایران با ده امتیاز سرگروه بود، کویت هشت امتیازی، کره جنوبی هشت امتیازی و استرالیا هفت امتیازی. پیروزی تیم ملی مترادف بود به صعود به جام جهانی و ناکامی اش، سرنوشت را به نبرد روز آخر برابر کویت می کشید. جایی که کویتی ها به رهبری ماریو زاگالو امیدوار بودند در آخرین دیدار که در زمین شان برگزار می شد جواز سفر را به چنگ آورند. ولی در آن بعد از ظهر همه ایرانیان برای نخستین حضور تیم ملی در جام جهانی بی تابی می کردند. همه به پایان انتظار در تهران دل سپرده بودند.
حسن روشن که در دیدار رفت استرالیایی ها را به بند کشیده بود مصدوم بود و تیم ملی ترکیب آشنایی داشت: ناصر حجازی درون دروازه، نصراله عبدالهی و حسین کازرانی در قلب دفاع، حسن نظری و آندرانیک اسکندریان دو مدافع کناری، کاپیتان علی پروین، حسن نایب آقا و محمد صادقی و ابراهیم قاسمپور در خط میانی و غفور جهانی و رضا عادلخانی در خط حمله. سکوهای استادیوم صد هزار نفری پر شدند و سه فرزند شاه، رضا پهلوی، فرحناز پهلوی و علیرضا پهلوی در جایگاه ویژه به تماشای نبرد تاریخ ساز نشستند.
بازی با برتری نسبی ایران آغاز شد و با همان برتری هم ادامه یافت. نیمه نخست در آستانه پایان بود که پروین از جناح راست موازی با خط طولی از بند مدافع استرالیایی گریخت و توپ را زمینی سانتر کرد. غفور جهانی که وظیفه اش درگیر شدن با مدافعان میانی استرالیا بود آن جا بود و در آستانه دروازه ظاهر شد و توپ با عبور از آلن موهر دروازه بان سردرگم شده استرالیا درون دروازه جای گرفت. یک نیمه در راه بود، ولی چهار مرد میانی ایران اجازه ندادند جرقه های استرالیایی به آتش بدل شوند و مدافعان بی اشتباه راه را بر زردپوش ها بستند. استرالیایی ها که در ملبورن با یک گل برابر ایران شکست خورده بودند در تهران هم با همان نتیجه مغلوب شدند تا دیدار آخر تیم ملی در زمین کویت به بازی تشریفاتی بدل شود. تیم ب ایران در کویت با دو گل بهتاش فریبا و حبیب خبیری 2-1 کویتی ها را به زانو درآورد و تیم ملی به عنوان تنها نماینده آسیا، بی شکست راهی آرژانتین شد.
نیش از نوع بی بی سی
راهیابی ایران به جام جهانی همزمان بود با ناکامی تیم ملی انگلیس در رقابت های مقدماتی برابر ایتالیا. انگلیس که در جام جهانی 1974 غایب بود جام 1978 را هم از دست داد که مصیبتی برای فوتبال انگلیس بشمار می رفت. در چنین قابی کارشناس رادیو بی بی سی پس از صعود ایران، از راه یافتن ایران به جام جهانی اظهار تاسف کرد و حاکمیت تیم ملی طی یک دهه در آسیا را نادیده گرفت. در حالی که احتمالا به دلیل حضور فرانک اوفارل، مربی سابق منچستر یونایتد روی نیمکت تیم ملی و فتح بازی های آسیایی 1974، با تیم ملی ایران آشنا بود و می دانست حشمت مهاجرانی دستیار اوفارل بوده. می دانست سه بریتانیایی دیگر یعنی جرج اسکینر، دنی مک لنان و آلن راجرز مدت طولانی را در فوتبال ایران سپری کرده اند. می دانست ایران طی سه دوره پیاپی قهرمان جام ملت های آسیا شده و در المپیک 1976 هم بازی های جانانه ای ارائه داده.
با این وصف شکست استرالیا از ایران به دلیل نزدیکی فراوان انگلیسی ها و استرالیایی ها بازتاب گسترده ای در بریتانیا پیدا کرد و کارشناس رادیو بی بی سی هم واکنش بیش از حد منفی به صعود ایران نشان داد. او با واژه های نیشداری گفت "... اگر کسی انتظار دارد تیم ملی فوتبال ایران با جام جهانی به کشور بازگردد چیزی از فوتبال نمی داند... بازیکنان ایران در عرصه جهانی تجربه کافی ندارند و برابر تیم هایی که از پیشقراولان فوتبال جهان به حساب می آیند نمی توانند عرض اندام کنند... خیلی ها می گویند عادلانه نیست تیم هایی چون انگلیس، بلژیک و شوروی و یوگسلاوی راهی آرژانتین نشوند و تیمی مثل ایران راهی آرژانتین شود".
حشمت مهاجرانی بلافاصله در صفحه اول روزنامه اطلاعات پنجشنبه دهم آذر 1356 به پاسخگویی روی آورد و گفت "... رادیو لندن که در دست زدن به مانورهای رادیویی سابقه ای بس طولانی دارد و در ساختن کوهی از کاه همواره مهارت هایش را نشان داده این بار هم اشاره ای به تیم فوتبال ایران کرده... من به زمینه های دیگر دخالت نمی کنم، چون این اجازه را به خود نمی دهم. اما برای آن که علامت های تعجب را از چهره مفسر رادیو لندن و اربابان دیگرش بردارم یادآوری می کنم فوتبال ایران با همه توفیق هایش هنوز نتوانسته با پیشرفت های دیگر همگام شود... من برای پاسخگویی به مفسر رادیو لندن از مطبوعات بیطرف انگلیسی و چاپ لندن مدد می گیرم. روزنامه دیلی میل که تیتر بزرگش بوده: فوتبال ایران در دنیا شگفتی آفرید".
مهاجرانی افزود "... روزنامه ای دیگر انگلیسی نیز هر کدام از شایستگی فوتبال ایران یاد کرده و هیچ کدام شان هم از راهیابی ایران به جام جهانی متعجب نشده اند، حالا چرا این گودال عمیق بین رادیو و مطبوعات لندن به وجود آمده مربوط به افکار مسموم و خلاف واقع رادیو لندن است... به عنوان مربی تیم ملی فوتبال ایران ضمن این که هرگز مغرور نشده ایم و حد خود را گم نکرده این برای آن که مفسر رادیو لندن با قدرت تیم ملی ایران آشنا شود من از تیم ملی انگلیس دعوت می کنم به تهران بیاید و پس از انجام یک دیدار دوستانه، مفسر رادیو لندن تصویری واقعی از شایستگی ما ترسیم کند. من ادعا نمی کنم تیم ملی انگلیس را شکست می دهیم و حتی می گویم شکست می خوریم، اما آن طور ظاهر خواهیم شد که علامت های تعجب را پاک کنیم. همین و بس و نه چیز دیگر".
قرعه نیشدار
کمی پس از رویارویی مهاجرانی با بی بی سی، قرعه کشی جام جهانی آن رویارویی را طعنه آمیز تر کرد. قرعه ها درآمدند و ایران همراه هلند و پرو در گروهی قرار گرفت که چهارمین تیمش تنها نماینده بریتانیا بود: اسکاتلند همسایه انگلیس. اسکاتلندی که مسرور از حذف انگلیس به ستاره هایش از کنی دالگلیش تا جو جوردن و آرچی جمیل می بالید و خوش بینانه از صعودش به مراحل بالای جام و حتی فتح جام حرف می زد.
ایران پس از شکست از هلند به مصاف اسکاتلند می رفت که ملاقات غیرمنتظره ای رقم خورد. ران گرینوود سر مربی تیم انگلیس و دستیارش بیل تیلور دور از چشمان خبرنگاران و عکاسان در هتل تیم ملی ایران ظاهر شدند و تقاضای ملاقات با مهاجرانی را کردند. آنها طی جلسه ای با مربیان و سرپرستان تیم ملی، خواهان متوقف کردن اسکاتلندی ها توسط تیم ملی شدند. گرینوود پای تخته رفت و نشان داد جانمایه به بند کشیدن اسکاتلند، حذف آرچی جمیل بازیساز تیم از جریان بازی است ( در این باره به تفصیل در مقاله ای تحت عنوان "رازگشایی جلسه محرمانه با مربی تیم ملی لنگلیس" در "سایت فرهنگستان فوتبال" نوشته ام). تیم ملی با یک تغییر اساسی، قرار گرفتن ایرج دانایی فرد در ترکیب، به مصاف اسکاتلند نامدار رفت. دانایی فرد از یک سو جمیل را به بند کشید و از سوی دیگر دروازه اسکاتلند را گشود. تساوی 1-1 زمینه ساز حذف زودهنگام تنها تیم بریتانیایی جام شد و تیم ملی بهترین بازی اش را انجام داد و نخستین امتیازش در تاریخ جام جهانی را به چنگ آورد... بی بی سی خبری از آن جلسه نداد و جزئیات آن جلسه محرمانه با انگلیسی ها سال ها بعد توسط برخی از مربیان و مقامات فوتبال ایران فاش شدند.
