به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در ۹ دسامبر ۱۸۶۷ میلادی تزار الکساندر دوم قانون «اصلاحات اداری سرزمین قفقاز و قفقاز جنوبی» را امضا کرد. بر پایه این قانون استان‌های جدیدی در قفقاز ایجاد شد که با ترکیبات قومی آن تطبیق نداشت. بر این اساس سه جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در ناحیه قفقاز شکل گرفت. قره باغ که در شرق ارمنستان و جنوب غربی آذربایجان قرار دارد از بخشی از خاک آذربایجان محسوب می‌شد، اما اکثریت جمعیت آن را ارمنی‌ها تشکیل می‌دادند. ارمنی‌ها با امضای توماری و ذکر دقیق نام و محل سکونت خود از مسکو خواستار جدایی از آذربایجان و الحاق به ارمنستان شدند، اما مسکو و آذربایجان با آن مخالفت کردند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری‌های اقماری از جمله آذربایجان و ارمنستان اعلام استقلال کردند و مناقشه قره باغ به مناقشه بین دو کشور مستقل تبدیل شد.
این مناقشات به دو سال جنگ نظامی منجر شد که در نهایت با اشغال نظامی ارمنستان در قره باغ و میانجیگری روسیه خاتمه یافت. اما آذری‌ها همچنان قره باغ را بخشی جدایی ناپذیر از خاک خود می‌دانستند که توسط ارمنستان اشغال شده است. گروه مینسک برای حل و فصل صلح آمیز درگیری‌های منطقه قره باغ شکل گرفت که شامل سازمان امنیت و همکاری اروپا، آمریکا و اتحادیه اروپا میشود. اما با ارائه راه حل‌های بسیار این گروه، اختلافات پایان نیافت.
بیشتر بخوانید
کنکاشی بر ریشه‌های جنگ قره باغ/ بخش اول
انتقال مشکوک ۴ هزار تروریست تحت فرمان ترکیه/ اختلافات تاریخی و ترویج ناسیونالیسم افراطی
حال پس از گذشت بیش از ۲۶ سال، بار دیگر درگیری میان دو کشور، منطقه را به بحران کشانیده و این درحالی است که هر دو کشور یکدیگر را به آغاز حمله متهم می‌کنند. جامعه جهانی هیچ گاه اشغال قره باغ توسط ارمنستان را به رسمیت نشناخته و لازم به ذکر است که الحاق آن به ارمنستان هم خلاف قوانین بین المللی است.
در این بین، ترکیه به دلیل روابط نزدیک زبانی، قومی، فرهنگی با آذربایجان و دشمنی دیرینه‌ای که با ارمنی‌ها دارد اعلام کرده درکنار آذربایجان برای دفاع از کشور خود خواهیم بود. همچنین در ترکیه اصطلاحی وجود دارد که دو کشور را «دو دولت و یک ملت» می‌داند.
افزون بر این، جمهوری آذربایجان یکی از شرکای اصلی ترکیه در حوزه انرژی است. طبق گزارش‌ها حدود یک سوم واردات گاز طبیعی ترکیه در ماه مه از جمهوری آذربایجان بوده و نفت دریای خزر به بندر جیحان در ساحل دریای مدیترانه فرستاده میشود. صادرات گاز طبیعی روسیه در سال‌های اخیر به ترکیه کاهش یافته و برخی مدعی شده اند مسکو می‌خواهد روابط آنکارا و باکو را در حوزه انرژی مختل کند.
جتینر جتین نویسنده وبسایت ترک، روز ۲۸ سپتامبر گفت «قرارداد گاز طبیعی فعلی ما با روسیه در سال ۲۰۲۱ به پایان می‌رسد و ما سپس کسری ناشی از این اتفاق را از طریق خط لوله گاز طبیعی ترانس_ آناتولین تامین می‌کنیم و این وضعیت برای روسیه کافی است تا بخواهد مرز آذربایجان و ارمنستان را بی ثبات کند». بر این اساس در این جنگ، نیاز‌های ترکیه و موقعیتش در منطقه نیز با خطر مواجه میشود. براساس گزارش‌ها جمهوری آذربایجان در درگیری‌های اخیر از پهپاد‌های مسلح و غیر مسلح ترکیه علیه ارمنستان استفاده کرده است، و ارمنستان مدعی شده است ترکیه شبه نظامیان سوری را به آذربایجان منتقل کرده است.
از سوی دیگر روسیه که عضو گروه مینسک است با ارمنستان روابط و پیوند‌های غیرقابل کتمانی دارد. برای مثال روسیه در این کشور پایگاه نظامی دارد و مهم‌ترین تامین کننده تسلیحات ارمنستان است. ارمنستان عضو پیمان امنیت دست هجمعی است که روسیه بنیانگذار آن است.
دو کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده با این حال روسیه تاکنون سعی کرده در این رابطه خویشتن داری کند و خواستار پایان مسالمت آمیز جنگ شده است. درواقع هم ایروان هم باکو شرکای روسیه هستند و به نفعش نیست که روابط خود را با آن‌ها خراب کند، اما حمایت علنی ترکیه از آذربایجان تحقق این امر را دشوار می‌کند و هر گونه ورود ترکیه در جنگ برخورد جدی روسیه و اروپا را به دنبال خواهد داشت.
اتحادیه اروپا مخالف درگیری در این منطقه است، زیرا این منطقه در مجاورت اروپا قرار دارد و هر گونه درگیری باعث مختل شدن امنیت اروپا میشود. افزون براین، به نوعی اراده اسرائیل بر آذربایجان حاکم است. اسرائیل با آذربایجان توافقنامه‌هایی دارد و یکسری هواپیما و پهپاد‌های نظامی در پایگاه‌های آذربایجان مستقر کرده است که در صورت لزوم از آن‌ها علیه ایران استفاده کند. اگر به معاملات و میزان نفتی که از آذربایجان به اسرائیل منتقل میشود توجه کنیم درمی یابیم که ۶۰ الی ۷۰ درصد نفت آذربایجان به اسرائیل صادر میشود و دولت آذربایجان نگران قطع این صادرات است.
آذربایجان حداقل ۶ میلیارد دلار تسلیحات اسرائیل خریداری کرده که برای بحران قره باغ کاربرد نداشته و حتی مستشاران اسرائیلی اجازه استفاده از این تجهیزات علیه ارمنه را نداده اند به صورتی که این موضوع به رسانه‌ها هم کشیده و دولت آذربایجان از اسرائیل شکایت کرده است. در حقیقت این تسلیحات در آذربایجان برای استفاده علیه ایران انبار شده است.
موضع جمهوری اسلامی ایران در رابطه با جنگ قره باغ همواره دعوت به حل مسائل از طریق دیپلماسی بوده است. دولت باکو به دلیل اینکه با ایران اشتراکات قومی و تاریخی نزدیکی دارد و آذربایجان داری بافت جمعیتی شیعه است از ایران انتظار دارد به مانند ترکیه از باکو حمایت کند.
ایران دو ملاحظه را در این منازعه مد نظر دارد؛
اول مناسبات جمهوری آذربایجان بر خلاف دیگر کشور‌های مسلمان با دولت اسرائیل رو به گسترش بوده و همچنین یکی از روابط آذربایجان با اسرائیل حضور گسترده اداره جاسوسی موساد در جمهوری آذربایجان است که هدف از آن جمع آوری اطلاعات از ایران است. دوم تقویت موقعیت ترکیه در منازعات منطقه‌ای غرب آسیا که در بحران‌ها از جمله سوریه رودرروی جبهه مقاومت قرار دارد.
نگرانی اکثر کشور‌ها این است که پس از رویارویی ترکیه و روسیه در سوریه، جنگ به منطقه قره باغ نیز سرایت کند اینچنین که روسیه در حمایت از ارمنستان و ترکیه در حمایت از آذربایجان. علاوه بر این شکل دهی جریانات تروریستی سلفی _ جهادی در سوریه و سپس گسیل برخی از این نیرو‌ها به لیبی در راستای منافع آنکارا سبب نگرانی مجامع بین المللی شده است.
در سال‌های اخیر آشکار شد که ترکیه نقشی تاثیرگذار در تداوم بحران‌ها در سوریه داشته است؛ و حال رجب طیب اردوغان برخی از این گروه‌های سلفی _ جهادی را به خاک جمهوری آذربایجان گسیل کرده است. وجود این گروه‌ها در آذربایجان نشان دهنده ضعف این کشور است آذربایجانی که از لحاظ جغرافیایی، جمعیت، تعداد نیرو‌های نظامی و تسلیحات از ارمنستان فراتر است حضور این عناصر خطرناک را قبول کرده است. این گروه‌ها از مشکلات گرهی نمی‌گشایند بلکه باعث تنش‌های بیشتر در منطقه میشود.
بیشتر بخوانید
کنکاشی بر ریشه‌های جنگ قره باغ/ بخش دوم
آمریکا و اسرائیل به‌دنبال ایجاد گسل قومیتی/ جمهوری آذربایجان مجری سیاست‌های آمریکا در منطقه
روشن است که ایران کشوری که با هدف مقابله با این گروه‌های خطرناک در هزاران کیلومتر دورتر از مرز‌های خود فعالیت داشته حضور آن‌ها را در نزدیکی مرز‌های خود تحمل نخواهد کرد. همچنین به نظر می‌رسد ایران تمایلی ندارد که با تنش آفرینی در رابطه خود با ارمنستان، ائتلاف خود با روسیه را برهم بزند. از این رو بر حل درگیری‌ها به صورت دیپلماتیک تاکید می‌کند.
درگیری‌ها میان ارمنستان و آذربایجان همیشه وجود داشته و احتمال می‌رود که در آینده هم ادامه داشته باشد. از سوی دیگر با توجه به شیوع بیماری کرونا و توصیه سازمان‌ها و کشور‌ها به خودداری از هرگونه اقدام نظامی نوعی راحتی خیال در هر دو طرف مبنی بر اینکه طرف مقابل اقدام نظامی جدی نخواهد داشت ایجاد کرده. اما، در داخل هر دو کشور، مخالفان دولت این تحلیل را مطرح می‌کردند که به علت وخامت اوضاع اقتصادی و مالی و بحران عمومی ناشی از شیوع کرونا، ممکن است حکومت با تحرک نظامی در مقابل دشمن، اذهان و افکار عمومی را متوجه دشمن خارجی بکند تا فضای تنفسی برای خود در پیشبرد امور به دست آورد.
گزارش از فرشته اکبری
