به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ چندی پیش، رئیس جمهور فرانسه در خصوص کاریکاتورهای موهن به پیشگاه پیامبر اکرم، چنین اظهار نظر کرد که برای حفظ آزادی بیان، در حمایت از چنین اقداماتی هرگز عقب نشینی نخواهد کرد، این اظهار نظر وی، هرچند که برای اولین بار نبود، موجب درگیری های خیابانی، حملات گروه های افراطی و اعتراضات مسلمانان جهان گردید، اما باید پرسید که ریشه چنین اتفافاتی کجاست؟ تکرار چند باره‌ی آن به چه علت است؟ آیا همین تکرار موارد این چنینی، نشان دهنده اشتباه ساختاری مسلمانان در برخورد با این اقدامات نیست؟ در نوشتار پیش رو به بررسی پاسخ این سوالات خواهیم پرداخت.
اقدامات موهن به مقدسات مسلمانان، از دهه های گذشته در کشورهای غربی و آمریکایی رواج یافته است، در برخی برهه های زمانی نیز، همزمانی در وقوع این حوادث، موجب پوشش خبری گسترده تر و در نتیجه افزایش شدت واکنش ها شده است، شاید بتوان گفت قدیمی ترین و نام آشنا ترین اقدام در توهین به اسلام به این شکل که اکنون نیز شاهد آن هستیم، مربوط به سلمان رشدی در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی بوده است، سالی که این نویسنده ملحد بریتانیایی- هندی کتاب ضد اسلامی «آیات شیطانی» را نوشت و در آن شخصیت پیامبر اسلام (ص)، صحابه و همسران وی را در قالب انسان‌های دیگر اما با همان نام یا نام‌های مشابه، مورد اهانت قرار داد و در همان سال امام خمینی (ره) حکم کشتن وی را صادر کرد، فتوایی که تا به امروز بر قوّت خود باقی است.
پس از اقدام توهین آمیز سلمان رشدی، رسانه های متعددی دست به اقدامات مشابه زدند، تئودور ون گوگ که یک فیلمساز و روزنامه نگار هلندی بود فیلمی با نام «تسلیم یا مطیع» ساخت که در آن به اسلام به‌عنوان عامل اصلی سرکوب زنان مسلمان پرداخته می‌شود و شخصیت اصلی این فیلم یک دختر مراکشی است. به همین دلیل پس از ساخت آن تجمعات اعتراضی بسیاری درکشورهای افریقایی و خصوصاً در مراکش رخ داد؛ این فیلمساز هلندی مدتی بعد از ساختن این فیلم در سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳ هجری قمری) توسط یک جوان ۲۷ ساله مراکشی ترور شد و به قتل رسید.
در سال ۲۰۰۵ میلادی، برای اولین بار یک مجله دانمارکی در اقدامی هدفمند، کاریکاتورهای موهنی از پیامبر (ص) منتشر کرد، به بهانه‌ی آزادی بیان این کاریکاتورها در مطبوعات دانمارک چاپ و در فضای مجازی به سرعت پخش شد. پس از چاپ این کاریکاتور به سفارتخانههای دانمارک در سراسر جهان حمله شد و در جریان درگیریها عده زیادی کشته شدند.
با محوریت این کاریکاتورها یکسال بعد یعنی سال ۲۰۰۶ میلادی فیلم مستند کوتاه «فتنه» توسط یک فیلمساز هلندی ساخته شد. شروع این مستند، تصویری از صفحات قرآن کریم است که با تصویری از کاریکاتور موهن آغاز و در آن به آیات قرآن و شخصیت پیامبر(ص) توهین می‌شود.در انتهای فیلم نیز، از مسلمانان خواسته می‌شود که این آیات را خودشان از قرآن پاره کرده و دور بریزند و جلوی گسترش اسلام را بگیرند. فیلم با این جمله به پایان می‌رسد: «stop islamization».
این فیلم در سکانسی، داستان را به جریان کشته شدن کارگردان فیلم «تسلیم» گره می‌زند و آشکارا خود را ادامه دهنده جریان هتک حرمت، نشان می‌دهد. خیلی زود این فیلم و کاریکاتورهای موهن، رسانه‌ای شدند و مردم مسلمان دنیا به خشم آمدند و تظاهرات‌های اعتراضی در جهان علیه کشور دانمارک صورت گرفت. برخی مقامات کشورهای اسلامی واکنش نشان دادند و تعدادی از کشورهای اسلامی علیه کالاهای دانمارکی، تحریم وضع کردند. در ایران هم علاوه بر تظاهرات، چند اقدام ابتکاری صورت گرفت و برخی از شرکت‌های بزرگ دانمارکی، تحریم شدند. رهبر معظم انقلاب هم همان سال (۱۳۸۵) را به نام «پیامبر اعظم (ص)» نامگذاری و بسیاری از مراجع عظام تقلید مثل آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله نوری همدانی، آیت الله مکارم شیرازی و… این اقدام را محکوم کردند.
در سال ۲۰۱۰ میلادی همزمان با نهمین سالگرد حادثه ۱۱ سپتامبر عده‌ای از افراطی گرایان آمریکا اقدام به سوزاندن قرآن کریم کردند، با این اقدام، توجه به قرآن میان مردم دنیا، افزایش یافت و فروش قرآن کریم، در کشورهای غربی، رشد چشمگیری پیدا کرد. جرقه اصلی این قرآن سوزی توسط کشیش تری جونز زده شد ولی وقتی با مخالفت‌های افراد و نهادهای متعددی مبنی بر برنامه قرآن سوزی مواجه شد روز ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۰ گفت: «ما قطعاً قرآن‌سوزی نخواهیم داشت؛ نه امروز، نه هیچ وقت دیگر» اما در اسفند ۸۹ اقدام به سوزاندن قرآن در کلیسایش نمود که واکنش شدید اعتراضی مسلمانان روبرو شد.
یکسال بعد یعنی سال ۲۰۱۱ میلادی (۱۳۹۰ هجری قمری) جری تونز، کشیش ضد اسلامی آمریکایی که پیش از این هم اقدام به سوزاندن قرآن در کلیسای خود کرده بود فیلم «برائت از مسلمانان» را ساخت. انتشار قسمت‌هایی از این فیلم با دوبله عربی در برخی شبکه‌ها و سایت‌های مصری، بازتاب جهانی یافت و تظاهرات و اقدامات خشمگینانه مسلمانان، این‌بار سفارتخانههای آمریکا را مورد هدف قرار داد.
در ژانویه ۲۰۱۵ مجله فرانسوی «شارلی ابدو» بار دیگر کاریکاتورهای موهنی نسبت به پیامبر اسلام (ص) منتشر کرد و پس از انتشار آن، دفتر این مجله در پاریس مورد حمله قرار گرفت و در جریان این درگیری ۱۷ نفر که ۱۲ نفر آنها کارکنان این نشریه فرانسوی بودند -از جمله کاریکاتوریست این مجله که توهین کرده بود- کشته شدند. نکته جالب توجه اینکه سلمان رشدی، همان کسی که به نوعی آغاز کننده این جریان در دوره معاصر بود هم از اقدام این نشریه حمایت کرد وگفت: «مسلمانان باید با کاریکاتورهای موهن از شخصیت‌های مورد احترام خود، کنار بیایند.»
مشابه چنین اقداماتی در طول این سال‌ها همچنان ادامه داشت و هر از گاهی خبرهایی از کشورهای اروپایی و آمریکایی مبنی بر توهین به اسلام و پیامبر اسلام (ص) به گوش می‌رسید، پس از این اتفاق در سوئد، یک گروه اسلام ستیز در نروژ تجمعی ضداسلامی برگزار کردند و در جریان این تجمع دست به هتک حرمت قرآن و پیامبر اسلام (ص) زدند این درحالیست که نروژ سال گذشته هم بار دیگر هتک حرمت به قرآن کرده بود. در تازه‌ترین اقدام این جریان اسلام ستیزانه هم مجله فرانسوی شارلی ابدو که پیش از این نیز سابقه انجام چنین اقدامات وهن آمیزی را داشته که به بخشی از آنها اشاره شد اقدام به بازنشر کاریکاتورهای موهن خود کرد و نویسنده سرمقاله آن هم نوشت «این تصاویر به تاریخ تعلق دارد، و تاریخ را نه می‌توان دوباره نوشت و نه پاک کرد»
بررسی تاریخچه طولانی اقدامات موهن به مقدسات اسلامی نشان می دهد که این اتفاقات نه ناشی از یک فوران احساسات آنی، بلکه اقدامی است که از تفکر خاصی ناشی می شود که به طور افراطی ضد اسلام است، به علاوه این اقدامات در چند کشور خاص اروپایی مانند نروژ، دانمارک سوئد، فرانسه و ایالات متحده آمریکا، جلوه ی پررنگ تری دارد. این مطلب خود نشان دهنده فضای بازی است که در این کشورها در اختیار گروه‌های افراطی ضد اسلام قرار گرفته است، از طرفی نمی توان این فضای باز را ملاک آزادی بیان دانست چراکه تبعیض های رفتاری موجود بین مقدسات مسلمانان با سایر ادیان نیز این فرضیه را رد می کند، هر چند رییس جمهور فرانسه در اظهار نظر اخیر خود تلویحا حرف خود را تغییر داده است،، اما این اقدام بیشتر عملی برای خاموش کردن اتش اعتراضات مسلمانان، حملات داخلی در فرانسه و سیل تحریم محصولات فرانسوی به نظر می رسد وهم چنان تغییر اساسی در برخورد با این مسئله انجام نشده است.
در بررسی واکنش مسلمانان به این اقدامات، باید گفت که عموما از چهار روش اعتراض خیابانی، تحریم اقتصادی، احضار مقامات دیپلماتیک و حمله و درگیری استفاده شده است، برای مثال با اظهار نظر اخیر مکرون هشتگ تحریم کالاهای فرانسوی در کشورهای عربی ترند شد و حتی وزارت خارجه ی فرانسه نیز طی بیانیه ای خواستار پایان تحریم کالاهای فرانسوی شد، تحریم کالا، به نوعی ابزار اعمال قدرت علیه دشمن است، اما در صورتی می توان از این روش برای بلند مدت نیز بهره برد که ظرفیت داخلی برای پاسخگویی به نیاز ها وجود داشته باشد، اعتراضات خیابانی نیز هرچند تاثر برانگیز بوده و واکنش های رسمی و غیر رسمی را موجب می شوند، اما به دلیل ماهیت مقطعی و گذرای خود، روش ایده آلی محسوب نمی شود.
در تاثیر گذاری روش های مذکور شکی نیست و درنوشتار روبرو نیز به مصادیق تاثیر گذاری آن نیز اشاره کردیم، اما اصل مطلب این است که این اقدامات، در عین ماهیت سیاسی خود، ریشه فرهنگی و تمدنی دارد و ابزار مقابله با آن نیز باید فرهنگ را هدف قرار دهد.
اشتباه آنجاست که اوج واکنش جهان اسلام به اقدامی هم چون ساخت فیلم موهن به اسلام، برگزاری تظاهرات خیابانی است، هر چند روش اعتراض خیابانی و صدور بیانیه و... جایگاه خاص خود را دارد و قابل جایگزین نیست و از طرفی روشی مرسوم برای اعتراض در عرصه بین المللی است، اما انتظار می رود کشورهای اسلامی نیز با شناخت ریشه ی این اتفافات، این بار در عرصه رسانه و با زبان فرهنگ، بتوانند پاسخ این اقدامات را بدهند و تاثیرگذاری عمیق تری از خود برجای بگذارند، روشی که سال هاست به دلیل ضعف کشورهای مسلمان در عرصه سینما، مغفول مانده است.
هر چند همیشه افراد معاندی وجود دارند که به جای گفت و گو توهین را انتخاب می کنند، اما با استفاده از ابزارهای فرهنگی و رسانه ای، می‌توان تاثیر آنها بر افکار عمومی را تا حد چشمگیری افزایش داد، امروزه کشورها از طریق رسانه‌هایی که در اختیار دارند، چنان واکنش مثبت ملت‌ها را به خود معطوف می‌کنند که حتی موجب تغییر سیاست‌های کلان کشورها نیز می‌شوند، چرا که بدنه مردم که شیفته‌ی فرهنگ و کشور دیگری شده‌اند با سیاست‌های مقابله‌ای دولت خود بر علیه آن کشور همراهی چندانی نخواهند داشت.
در جهان امروز که کوچکترین اقدامات افراطیون مسلمانان در قالب فیلم‌ها سریال‌های مختلف رسانه‌ای می‌شود، نمی‌توانیم واکنش خود را به بیانیه سیاسی و اقدامات اقتصادی محدود کنیم و علاوه بر انجام موارد مذکور، این بار این اهالی فرهنگ و هنر و رسانه هستند که باید عرصه‌ی مبارزه را درک کرده و واکنش درخوری به اقدامات این چنینی دهند و جبهه‌ی نیروهای انقلابی نیز باید اعتراض خود را نه مقطعی و زودگذر، بلکه در قالب برنامه‌ریزی‌های بلند مدت فرهنگی پیش بگیرد تا بتواند در عرصه‌ی جهانی موجب اثر شود.
گزارش از زینب شوندی-دبیرسیاسی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه قم
