به گزارش خبرنگار صنفی-آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ یکشنبه ۱۴ دی‌ماه خبری مبنی بر حذف شرط چاپ مقاله برای دفاع از رساله دکتری از سوی دیوان عدالت اداری منتشر شد که نظر بسیاری از دانشجویان دکتری را به خود جلب کرد. در نگاه اول، عمده مخاطبان تصور کردند دانشجویان دکتری دیگر نیازی به نگارش مقاله برای دفاع نخواهند داشت. اما ماجرا از این قرار است که بنا بر رای دیوان عدالت اداری و به دنبال شکایت از وزارت علوم، دانشجویان دکترا دیگر نیازی ندارند برای دفاع از رساله‌ی خود حتما منتظر چاپ مقالاتشان در نشریات علمی- پژوهشی بمانند و ارائه گواهی پذیرش مقاله در نشریه برای مجاز شدن دانشجوی دوره دکترا برای دفاع از پایان‌نامه خود کفایت می‌کند.
مطمئنا این تصمیم بر آینده دانشجویان بی تاثیر نخواهد بود. با انتشار خبر حذف شرط چاپ مقاله تعداد زیادی از دانشجویان در فضای مجازی نسبت به این خبر واکنش نشان دادند. برخی از آنها از این اقدام دیوان عدالت اداری دفاع کردند و برخی دیگر معتقد بودند این رای چندان وضعیت گذشته را تغییر نداده است. چرا که در گذشته هم در تعدادی از دانشگاه‌های سراسری صرفا ارائه گواهی پذیرش مقاله در نشریات برای دفاع از رساله کافی بوده و لزومی به چاپ مقاله نبود.
هر چند که این تصمیم دیوان عدالت اداری گام بزرگی در راستای حل مشکلات دانشجویان دکتری نیست اما از آن جایی که شکایت از وزارت علوم منجر به صدور چنین رایی شده است، برای دانشجویان دانشگاه آزاد همچنان بر همان پاشنه‌ی سابق می‌چرخد. بر اساس بخشنامه‌ی اسفند سال ۹۸ این دانشگاه، یکی از مستندات لازم جهت دفاع نهایی دانشجویان در دوره دکترای تخصصی چاپ مقاله پذیرش شده است. در این بخشنامه صریحا بیان شده است که چاپ حداقل یک مقاله پژوهشی در نشریه‌های دارای رتبه دانشگاه آزاد اسلامی یا وزارتین علوم و بهداشت برای کسب حداقل پنج امتیاز پژوهشی جهت انجام دفاع الزامی است.
دیوان عدالت اداری همچنین در این خصوص اعلام کرده است که طولانی بودن فرآیند چاپ مقالات و الزام آنها به چاپ مقاله به صورت مطلق و بدون وجه به شیوه مدیریت حاکم بر مجلات علمی – پژوهشی موجب اضرار به منافع عموم دانشجویان می باشد، بر این اساس این دیوان با اکثریت آراء ماده ۱۹ آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی دانشجویان مصوب ۱۳۹۴ را قابل ابطال دانست و مقرر نمود صرف ارائه گواهی پذیرش مقاله در نشریات علمی – پژوهشی برای مجاز شدن دانشجوی دوره دکتری برای دفاع از پایان نامه خود کفایت می‌کند.
بیشتر بخوانید
حذف شرط چاپ مقاله، دردی از دانشجویان دکتری دوا می‌کند؟
بر اساس آن چه در آیین‌نامه آموزشی دوره دکترای تخصصی PhD مصوب جلسه‌ی ۸۷۱ شورای عالی برنامه‌ریزی آموزشی آمده است، دانشجو پس از تدوین رساله به شرط کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی- پژوهشی مستخرج از رساله، با تایید استاد یا استادان راهنما مجاز است در حضور هیئت داوران از رساله خود دفاع کند. حال صرفا کافیست دانشجویان مقالات خود را به نشریات علمی پژوهشی ارسال کنند تا مورد داوری قرار بگیرد و پذیرفته شود. اما همین فرآیند داوری نیز به گفته‌ی برخی از دانشجویان و دست‌اندرکاران نشر مقالات روندی طولانی است.
برای این که به درستی مشخص شود تاثیر این رای دیوان عدالت اداری بر روند دفاع از رساله دانشجویان دکتری چیست بد نیست مروری بر وضعیت نشریه‌های علمی پژوهشی داشته باشیم. مدیرعامل یک موسسه پژوهشی، قبل‌تر در گفت‌وگویی اعلام کرده بود که داوری در اکثر نشریات پژوهشی ایران به دلیل انتشار غیر حرفه‌ای مجلات، از فرآیندی طولانی برخوردار است، پدیده‌ای که به دلیل عدم وجود نظم ساختاری و فقدان قدردانی موثر از دبیران و داوران به روندی غیر پاسخگو بدل شده است و همین امر، طول زمان داوری و تصمیم‌گیری در خصوص یک مقاله پژوهشی را اغلب به بیش از یکسال افزایش می‌دهد.
اگرچه رحیمی، معاون پژوهشی وزارت علوم با اشاره به رای دیوان عدالت اداری مبنی بر حذف شرط چاپ مقاله برای دفاع دانشجویان دکتری، با بیان این که «رای اخیر دیوان عدالت اداری چندان تغییری در وضعیت ایجاد نکرده است»، گفت: ورود این نوع مصوبات به روندهای دقیق علمی ممکن است باعث سوء برداشت ها یا توجیه کنندۀ پاره‌ای از کم‌کاری‌ها و حتی تنبلی‌های علمی شود. به نظر من چاپ آنلاین مقاله برای دفاع از رساله کافی است، در اینصورت فاصلۀ زمانی قابل توجهی بین پذیرش و چاپ برخط وجود ندارد.
بنابراین انتظار دانشجویان برای پذیرش مقالاتشان در نشریات همچنان پابرجا باقی می‌ماند. انتظاری که بعضا ممکن است یک سال و نیم به طول بیانجامد. اما اگر نشریات، روند داوری را در مدت زمانی معقول انجام دهند نیازی نیست دانشجویان منتظر چاپ مقاله خود بمانند و با این حساب چرخه‌ی تبعیضی که احتمالا در برخی از این نشریات و یا موسسات واسطه برای چاپ سریع‌تر مقالات شکل گرفته بود از میان برداشته می‌شود و دانشجویان نیز لازم نیست در مدت زمان انتظار سنوات دانشگاه را پرداخت کنند.
تا به اینجا، این مفهوم برای ما روشن شد که در آیین‌نامه دکتری، چاپ یک مقاله علمی و پژوهشی برای امکان دفاع از پایان‌نامه یکی از موارد قطعی است و در بسیاری از دانشگاه‌ها، دانشجو باید منتظر چاپ مقاله‌اش در ژورنال‌های مختلف بماند، اما براساس رای جدید دیوان اداری، صرف پذیرش مقاله در ژورنال‌ها دانشجو می‌تواند به جلسه دفاع برود. به‌عبارت دیگر دیوان با این رای خود تنها سخت‌گیری بیش از حدی را که دانشگاه‌ها درباره چاپ مقاله داشته‌اند تا حدی کاهش داده است.
البته باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که روند ارسال مقاله به ژورنال و ارسال جواب تایید توسط آنها خود پروسه زمانبری است، چراکه دانشجو مدت‌زمان زیادی را باید منتظر بماند تا ژورنال به او پاسخ بدهد که آیا مقاله او چاپ می‌شود یا اینکه رد خواهد شد؛ بعد از آن اگر مقاله نیاز به اصلاح داشته باشد پروسه انجام اصلاحات و گرفتن تاییدیه از داوران ژورنال خود نیازمند 6 ماه تا یک سال زمان است. عمده مشکل درباره مقاله دانشجویان دکتری مربوط به همان بازه زمانی است که مقاله مورد پذیرش ژورنال‌ها قرار می‌گیرد.
از آنجا که شاید صرفه‌جویی یک یا دو ماه زمان برای برخی دانشجویان دکتری موضوع مهمی باشد، باید گفت که این رای بیشتر به نفع این دانشجویان محسوب می‌شود و درغیر اینصورت تفاوت چندانی برای دفاع از رساله دکتری ایجاد نشده است. بااین‌حال باید بگویم وقتی دیوان عدالت اداری زیاد وارد پرونده‌های دانشجویان دکتری می‌شود، نشان می‌دهد که وزارت علوم برای دانشجویان دکتری مشکلات زیادی را ایجاد کرده و به همین دلیل است که می‌بینیم آرای مختلفی به ضرر این وزارتخانه صادر شده است.
می‌دانیم که دیوان عدالت اداری آخرین نهادی است که به‌صورت عادلانه نسبت به دانشجویان دکتری رفتار می‌کند، این نکته می‌تواند نشانه این باشد که دانشجویان دکتری دیگر نه امیدی به مجلس شورای اسلامی دارند و نه حتی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و نه خود وزارتخانه که بخواهند اقدام به اصلاح آیین‌نامه‌ها کنند، به همین دلیل دیگر کم‌کم به این نتیجه رسیده‌اند که سریع‌تر راه کمک گرفتن، استفاده از ظرفیت دیوان عدالت اداری است؛ البته این احتمال هم می‌رود که بحث شکایت بردن به دیوان عدالت اداری همچنان ادامه داشته باشد واین موضوع به این جا ختم نگردد.
در ادامه اظهارات یکی از دانشجویان دکتری را در خصوص این موضوع مشاهده می‌کنید؛
مجتبی شفیعی از دانشجویان دکتری دانشگاه شهید بهشتی است و در این‌باره با تاکید بر اینکه قطعا هرچه قیود را از دوش دانشجویان این مقطع برداریم، کیفیت کار آنها افزایش پیدا می‌کند، گفت: «در رای دیوان عدالت اداری شرط چاپ به شرط پذیرش مقاله برای دفاع از رساله دکتری تغییر کرده و علی‌رغم اینکه برای دانشجو نفع دارد، اما نمی‌توان به صراحت گفت که این کار برای نظام آموزشی تحصیلات تکمیلی کشور هم نفع خواهد داشت.»
این دانشجوی دکتری دانشگاه شهیدبهشتی با تاکید بر اینکه تولید مقاله توسط دانشجویان دکتری حفظ شده است، تصریح کرد: «متاسفانه تعداد بسیار کمی مقاله در سال توسط اساتید ما منتشر می‌شود که خودشان نویسنده اصلی باشند و یا تز مقاله مربوط به دانشجویان آنها نباشد. به‌عبارت دیگر بیش از 99درصد از اساتید ما حتی در سال یک مقاله هم منتشر نمی‌کنند که حاصل کار پژوهشی خودشان باشد و اگر مقاله‌ای هم منتشر می‌شود، صرفا حاصل کار دانشجویان است که اسم اساتید هم در آن درج شده است.»
شفیعی افزود: «نکته دیگر درباره رای صادرشده توسط دیوان عدالت اداری این است که قطعا این رای با مخالفت مسئولان دانشگاه‌ها مواجه می‌شود؛ چراکه مسئولان نسبت به هرکس دیگر به آرای صادرشده، واقف هستند و می‌دانند با این کار دانشجو صرفا به ارائه مقاله اکتفا می‌کند و چون دیگر الزامی برای چاپ آن وجود ندارد، دانشجو هم خود را مقید نمی‌کند که مقاله‌اش از الزامات علمی برخوردار باشد و صرفا به ارائه داده‌هایی در قالب مقاله به ژورنال‌های علمی اکتفا می‌کند، البته حدود یک ماهی هم زمان می‌برد که این مقاله تایید و یا رد شود و در این فرصت هم دانشجو اقدام به دفاع از رساله خود می‌کند و مطمئنا اساتید با این مساله مشکل خواهند داشت.»
این دانشجوی دکتری دانشگاه شهیدبهشتی با تاکید بر اینکه مساله اصلی این است که باید شرط چاپ مقاله از بین برود، بیان داشت: «در هیچ دانشگاه خارجی چنین روندی برای دانشجویان دکتری وجود ندارد بلکه این دانشجویان براساس تزهایی که در دانشگاه‌ها تعریف می‌شوند، پذیرش خواهند شد؛ اما در دانشگاه‌های کشور ما این‌گونه است که دانشجو تز خود را در قالب رساله انجام می‌دهد و تازه ارزیابی از آن رساله در قالب انتشار دو یا یک مقاله سنجیده می‌شود. این مساله بدان معنی است که اولا اساتید دانش داوری رساله را در خارج از پروسه مقاله ندارند و دوما در نظام آموزشی ما سیستم ارباب–رعیتی راه‌اندازی شده و استاد نقش ارباب و دانشجو هم نقش رعیت را دارد؛ به همین دلیل است که می‌بینیم این سیستم پویا نیست. یعنی هیچ‌گاه نمی‌بینیم عضو هیات‌علمی خط علمی را در پیش بگیرد که در این مسیر دانشجویان دکتری کمک‌کننده باشند، بلکه انتظارشان این است دانشجو مقاله‌ای بنویسد و اسامی اساتید را هم در آن قید کند.»
شفیعی با بیان اینکه در هیچ کجای دنیا در نوشتن و چاپ مقاله اجباری وجود ندارد، گفت: «شرط اصلی در دانشگاه‌های معتبر تز و هدف ارائه آن است. قطعا تا زمانی که عنوان تز دکتری ما پیش از جذب دانشجوی دکتری مشخص نباشد، اصلا نمی‌توان در حوزه تخصصی‌سازی ورود کرد. نگاه کنید دانشجو امروز 5 ترم در دانشگاه حضور دارد و تازه بعد از آن موضوع تز مشخص می‌شود، با این روند چنین آرایی هم چندان کمک‌کننده نیست و تنها همانند یک داروی مسکن عمل می‌کند. نکته جالب دیگر اینکه علی‌رغم الزام‌آور بودن رای دیوان، مسئولان دانشگاهی چندان آن را مدنظر قرار نمی‌دهند و عنوان می‌کنند که تابع وزارت علوم هستند و تا زمانی که این وزارتخانه بخشنامه اجرای آن را ابلاغ نکند، اتفاق خاصی نخواهد افتاد.»
در نهایت باید دید که این تصمیم گیری تا چه اندازه می‌تواند برای دانشجویان دکتری راهگشا واقع شود. موضوعی که در گذر زمان بهتر می توان درباره آن به قضاوت پرداخت و باید منتظر ماند تا گذر زمان مشخص کند این تصمیم چه دردی از دانشجویان دکتری را دوا خواهد کرد.
گزارش از محمد رمضانی
